i LEVENSVERZEKERING Mtf. ARNHEM" de baala TOOT een zorgenvrij bestaan. N.V. DE HOLLANDSCHE VOORSCHOTBANK KRUISWEG 70 - HAARLEM i De Bank verstrekt voorschotten met een minimum van ?1000.- op billijke en wat de terugbetaling betreft gunstige voorwaarden, onder borgtocht of zake lijke zekerheid. Een prospectus wordt óp aanvraag gaarne toegezonden. Als U geregeld losse nummers koopt... hebt U kans dat juist het nummer dat U speciaal interesseert U door een of . andere oorzaak ontgaat. Neem liever 'n abonnement! (Zie den bon op pag. 20) 25 hot 31 Oct i ^ ?«.-!-. * tr\/*\** Pl^J y^gfti^"*^!!^ ^emière voor hedef land van de prachtfilm ? noor* de benoemdeOpera vanCötolanf DRKEST VANttOMUóIC ALLEM DDIX D' EXCELLENCE VAM HET CON5ERVATORIUM TOEGANG ELKEM LEEFTIJD Beschaafde JONGE DAME, 25 jaar, algemeen ontwikkeld, stenotypiste Hollandsen en Duitsch, met administratieve ervaring, zoekt per 1 No vember of later een haar passende betrekking. Prima referenties. Brieven No. 5000, De Groene, Amsterdam. DROSTE komt met 7 nieuwe bonbons! Droste vulde zijn lange reeks van bonbons weer aan met een aantal nieuwe soorten. U moet in den winkel eens vragen naar Caprice of Novel ja Verrukkelijk... n de andere nieuwe Droste-bonbons zijn al even heerlijk. Ze heeten Nougat-schijf, Marasquin-tiruffel, lilliput-Cups, Bernina en Silvretta. Spaart plaat ju voor het alpum ?Jttwa /". ALTIJD WELKOM! Wij en de wetenschap Van ruimte en tijd Het probleem der vierde dimensie JUIST had ik een brief gelezen van een ontwikkelingsclub, die me vroeg van ttfd tot tijd een populaire inleiding te houden over een wetenschappelijk onderwerp dat in het middelpunt van de belangstel* ling stond. Bijvoorbeeld over de vier de dimensie." Zo, hm. De vierde dimensie in het middelpunt van de belangstelling. En hoevelen van die belangstellenden zouden van dit mid delpunt ook maar vage notie hebben? Toen kwam ik thuis en mijn drie jarige zoon riep me al in de gang toe: Vader, ik heb gisteren een witte mus gezien l" .?Zo jongen, waar dan wel?" In de tuin, kom maar, hij zit er nog." U zou n waarschijnlijk verbaasd heb ben over de standvastige aanwezigheid van dat vogelwonder, maar dit komt doordat u do tijdsbepaling van mijn zoon niet kent. By hem heet heel het verleden gisteren". Twee minuten geleden is gisteren en verleden jaar is ook gisteren. Daaruit komen wel eens verwarringen voort, die natuur lijk erg grappig zjjn. Maar nooit zal'luj gisteren" zeggen als hjj hu of morgen bedoelt. Zjjn kleine hersentjes be vatten nog niet alle tydsonderscheidingen met de daarbij behorende benamingen, maar met de begrippen verleden, heden en toekomst is hu volkomen vertrouwd. Zonder dat we ons ooit hebben uitgesloofd om ze hem aan het verstand te brengen. Eigenlijk staan we hier tegenover een groot raadsel. Ieder normaal kind komt er reeds zeer jong en schijnbaar vanzelf achter wat ttfd is en hoe we die tyd verdelen in wat geweest is, wat is en wat nog komt. Dit schijnt de eenvoudigste zaak van de wereld te zyn. Maar enig nadenken over die eenvoudige zaak leidt ons midden in problemen, zo diep en zo zwaar dat niemand ze ooit bevredigend heeft kunnen oplossen. En die misschien juist daarom in het middelpunt der belangstelling staan". Vrijdag première van een OER-GEESTIGE AMUSEMENTSFILM - 3 der MEEST GELIEFDE STERREN JOAN CRAWFORD CLARK G A BLE ROBERT MONTGOMERY i ? In ? EEN WEDLOOP M ET AM O R (Metro?Goldwyn?Mayer) Deze PRACHTIG E film, vol BRUISENDE HUMOR, brengt de ZON in IEDERS HART. Een film met STERK SPEL, ACTIE, .TEMPO en grote KOMISCHE scènes. In het bijprogramma: een SCHIT TEREND GEKLEURDE tekenfilm volgens het n l e u w e procéd Technlcolor" Het LAATSTE NIEUWS van het oorlogsterrein in Abessinlë. TOEGANG BOVEN-18 JAAR. 11/E zouden het over du vierde dimensie hebben, en daar zitten we nu dank zij onze driejarige bengel midden in. Want de vierde dimensie is niets anders dan de tijd. Vóór u nu uw schouders ophaalt moeten we eerst even overwegen wat een dimensie is, anders komen we niet tot overeen stemming. Elk ding heeft drie afmetingen: lengte, breedte en hoogte. Dat wil zeggen dat het in drie richtingen kan worden gemeten. Natuurlijk kuot u in een oneindig aantal richtingen meten. Maar er zijn slechts drie hoofd richtingen. U kunt noord-zuid wandelen ofwel ooat-west. U kunt ook naar het noord westen gaan, maar op elk punt da*/ u langs die weg kunt bereiken had u óók kunnen komen door eerst een eind naar het noorden en daarna een eind naar het westen te lopen. Met andere woorden: elke andere richting kunt u samenstellen uit de beide hoofdrichtingen. De derde hoofd richting is natuurlijk van boven naar beneden. . ? Drie hoofdrichtingen dus, loodrecht op elkaar. Een richting nu .waarin iets kan worden gemeten noemen we' een dimensie. En zo kunnen we zeggen dat ieder voorwerp drie dimensies heeft. Nu komt de moeilijkheid. Een voorwerp met drie afmetingen kunt u zich voorstellen. Dat is volstrekt geen verdienste: het komt doordat uw zintuigen en hersenen voor déwaar neming van drie afmetingen zijn ingericht. Daarmee houdt uw waar neming op. Maar het voorwerp niet. Want ieder voorwerp heeft niet slechts lengte, breedte en hoogte, maar ook een zekere duur. De stoel waarop u zit bestond gisteren, bestaat vandaag en zal vermoedelijk morgen ook nog bestaan. Hoe lang hij zal bestaan weet u nog niet, maar het feit dat u over de lengte van dit be staan spreekt houdt de erkenning in dat tijd iets is dat lengte heeft en dat die lengte gemeten kan worden. En als we een lengte meten hebben we te maken met een dimensie. Dus: een vierde dimensie. De vraag is uu niet, waarom we de tyd als een dimensie moeten be schouwen, maar hoe het komt dat voor ons bewustzijn de tijddimensie zo geheel anders is dan de drie ruimtedimensies. Dit komt doordat de tijd zich voortbeweegt. De tijd gaat voor bij, zeggen we. Maar hebt nog nooit opgemerkt,- dat de hoogte van een kubus voorbijging. . ' ; r\E moeilijkheid, hebben we gezegd, is dat u zich geen voorwerp in meer dan drie dimensies kunt voor stellen. Maar het is helemaal niet moeilijk de vierde dimensie voor te stellen en hebt zo'n voorstelling dan ook vaak genoeg gezien. Jantje heeft er in de vorige Groene nog een getekend. ' Dévierde dimensie moet loodrecht staan op de drie andere, anders zou er van een nieuwe dimensie geen sprake kunnen zijn; Natuurlijk kunt u zich geen vier IJjnen voorstellen die onderling loodrecht op elkaar staan, maar dat hoeft ook niet. Jantje gebruikte er maar twee. H|j tekende twee Ujnen loodrecht op elkaar. In n der beide richtingen zette lüj de leng ten af die een mens op verschillende ' leeftijden heeft (afmetingen in de ruimte dus, in n .der drie ruimte dimensies), en' in de andere de'bij behorende- leeftijden' (dat was dus' U KUNT NOG MEEDINGEN NAAR DEN HOOFDPRIJS VAN Fl. 1OOO IN DEN WERVINGSWEDSTRIJD VAN DE GROENE! U hebt misschien gedacht dat U geen werftalent had. Dat U te weinig kennissen had om ooit een aantal nieuwe abonnés te kunnen aanwerven dat U voor den prijs in aanmerking kon doen komen. Dat het toch al te laat was. Maar vergis U niet: de deelnemers aan onzen wer vingswedstrijd zijn geen beroepscolporteurs, doch lezers en dus vrienden van DE GROENE. Dit blijkt ook uit het resultaat. Zér velen hebben begrepen waar het om gaat: den stroom van nieuwe abonnés tijdig vóór het begin van den zestigsten jaargang binnen te brengen, zoodat de lezers den volledigen jaargang (én de vóór dien tijd nog verschijnende nummers, ook de speciale zooals het Filmnummer!) in hun bezit krijgen, en de leiding van DE GROENE weet waar zij voor 1936 óp kan rekenen. Doch tot nu toe heeft niemand een zoo duizelingwekkend hoog aantal nieuwe abonnés opgegeven dat dit niet in de dagen die nog resten door een actief werver zou kunnen worden over troffen! Wat nu den wedstrijd betreft: U weet: De drie deelnemers, die het eerst drie abonnés opgeven, winnen ieder een prijs van 50 gulden. De drie deelnemers, die het eerst vijf abonnés opgeven, winnen ieder een prijs van 100 gulden. De deelnemer die vóór l November a,s. de meeste abonnés heeft opgegeven wint den hoofdprijs van DUIZEND LDE W E D S T R l J D R E G E L S i. Aan den wedstrijd kan ieder deel nemen, of hij abonnéop DE GROENE is of niet. 2. Als een deelnemer zichzelf als abonnéopgeeft telt ook deze opgave mee voor het bereiken van het totaal. 3. Voor den einduitslag tellen alleen die abonnementen mee waarvoor het abonnementsgeld binnen een week na inzending van de opgave is gestort op post rekening 72880 of gemeentegiro G 1000 of ** per postwisscl is gezonden aan de Admini stratie van DE GROENE AMSTER DAMMER, Keizersgracht 355,'Amster dam C. 4. Alle inzendingen moeten vóór x November 1935 in het bezit van de Administratie zijn. 5. Elke opgave moet afzonderlijk op een briefkaart per post worden verzonden. 6. Elke opgave moet vermelden: naam en adres van den nieuwen abonné, en naam en adres van dengene door wiens bemiddeling de nieuwe abonnéwordt opgegeven. Op het adres der zending moet bovendien het woord WERVINGSWED STRIJD staan. 7. Voor de bepaling van den tijd waarop. de nieuwe abonnés zijn aangebracht geldt het, tijdstip van verzending der opgave, blijkende uit het poststempel. Hierdoor hebben inzenders in Lutterade, Roodeschool, Birmingham of Canncs evenveel kans tot de eerste inzenders te behooren als een ander die dichterbij woont. Uitslag wordt in het nummer van 9 November bekend gemaakt n f M. \9 DE GROENE Ne, 3047 de tyddimensie). Zo construeerde hij de zg. groeüijn van de mens, en op die manier worden er elke dag talloze grafieken getekend waarin de vierde dimensie zwart op wit wordt voor gesteld. En niemand vindt dat moei lijk of ingewikkeld. Het zou anders worden als u er een derde dimensie bij wilde halen. Als u bijv. ook de diktegroei in de grafiek wilde onderbrengen. Dan zou u met een teekcning op papier niet kunnen volstaan: u zou er een model van moe ten maken, b. v. in gips, waarop u in drie richtingen maten kón uitzetten. En het lezen van zoo'n driedimensio nale voorstelling, met twee ruimtedimensies en een tyddimensie, zou u heel wat meer moeite kosten. . ? - ? ? . K|TT- verhoudt een vierdimensionale vooreteUing" zich tot een driedi mensionale als deze zich verhoudt tot «en tweedimensionale. We kunnen óns Keen vier dimensies-voorstellen, maar we kunnen ons wel indenken hoe we ?r aan toe zpuden zijn als we tot twee dimensies waren beperkt, en zo een ^grip krijgen van wat uitbreiding met e*n niéuwe dimensie moet betekenen. Houd moed: van hier af wordt het duidelijker want er komt een te kening bij. We tekenen drie lijnen, a, b en c, en een vlak I dat door die lij,nen wordt gesneden. Veronderstel nu dat u alleén kon waarnemen wat er in dit vlak gebeurde en niets wist van wat er in de wereld buiten dit vlak omging, er zelfs geen vermoeden van had dat er buiten dit vlak nog iets bestond. Dan zou u niets weten van de drie lijnen: u zou slechts de snijpun ten A, B en C kennen (zonder te weten dat het snijpunten waren). Ver onderstel nu verder dat het vlak zich voortbeweegt van links naar rechts, zodat het achtereenvolgens in'de posi ties II en III komt. Wat neemt u, in het vlak, dan waar? Alleen dat de punten A, B en C zich van elkaar verwijdoren en zich achtereenvolgens naar A', B' en C' en naar A"t B* en C* verplaatsen. Van de oorzaak van die verplaatsing zou u geen enkel vermoeden kunnen krijgen. U zou er zelfs geen vermoeden van hebben dat in werkelijkheid de punten zich helemaal niet vérplaatsten want de punten liggen op de lijnen a. & en c en die lijnen bewegen zich niet. Wat zich beweegt is het vlak maar aangezien u buiten dit vlak niets kunt waarnemen bemerkt u van die beweging niets'. . Stapt u nu buiten de tekening, zodat u de lijnen en het vlak in zyn ver schillende standen van buiten af be kijkt. Een nieuwe wereld gaat voor u open. Wat nu ziet is een driedimen sionaal stelsel van lijnen en vlakken (niet waar: het perspectiëvisch gete kende vlak strekt zich uit van boven naar beneden en van voren naar nch' teren j en het beweegt zich van links naar rechts, dus drie dimensies). Wat u zo-even 'zag was een' tweedimensi onale doorsnede van dit stelsel: een vlak, en punten in dit vlak. vierde dimensie aannemen betekent: buiten onze tekening stappen. Onze tekening is dédrie dimensionale werkelijkheid om ons heen, die slechts de driedimensionale doorsnede is van een grotere, vier dimensionale . werkelijkheid. Inderdaad een doorsnede. "Want wat is in de voorbijgaande tijd het heden anders dan het onmeetbare grens vlak tussen een verleden dat reeds tot de herinnering behoort en een toe komst die we nog niet kennen ? ?Als ik he.t woord heden" uitspreek is het reeds verleden geworden; wat er in de volgende seconde gebeuren zal weet ik eerst als zij er is. Verleden en toekomst raken elkander in het heden, dat zelf zonder maat en duur is en steeds verandert. En slechts in dit smalle heden kunnen wij waar nemingen verrichten. Onze lichamen strekken zich uit in de ruimte, hebben lengte, breedte en dikte. Met elke hartslag verandert onze bestaansvorm. Doch deze ver andering is slechts schyn. Wat ver andert is de driedimensionale door snede van onze vierdimensionale wezentieid, die zich uitstrekt in ruimte n tijd en waarin .geen veran dering is noch schaduw van omkering, waarin verleden, heden en toekomst gelijkelijk bestaan. Dit wijsgerig inzicht is de eerste winst die de theorie der vierde di mensie ons verschaft. Misschien is het toch zo dwaas niet als dit alles tegen woordig in het middelpunt der be langstelling staat. Dn. B. HILMAX PAG. 19 DE GROENE No. 3047