l Muziek Bouwkunst Concertgebouw te Amsterdam WILLEM PIJPER Baillng», symphonie Trapp, pianoconcert IN .het organisme, genaamd het con certleven van dezen tijd, vindt men een drietal belangen vereenigd. Deze belangen loopen somtijds parallel, vaker echter (in dit land, in dit tijds gewricht !) blijken de tegenstellingen on-overbrugbaar. Ten eerste is daar het belang van do muziek. Dat is soms volkomen ideëel, soms het tegenovergestelde. Zoowel Mozart als Max Trapp om het Concertgebouwprogramma van 24 October 1035 nu eens te raadple gen - schreven hun pianoconcerten ten behoeve van de praktijk van een concertleven. Het uitvoeren van een concert van Mozart la. in deze jaren, een vrijwel ideëele bezigheid gewor den : men dient op deze wijze de schoonheid, houdt het concertleven in gang en bevredigt alle drie de be langengroepen van het organisme, bovengenoemd. liet uitvoeren van een concert van Trapp is een daad. gedicteerd door utilistische overwe gingen, welke met het zoo te noemen ideëele belang van du muziek vol komen strijdig zijn. Ten tweede is er het belang van de musici, waaronder wij te verstaan hebben: solisten, dirigenten, muzi kanten, vakvereenigingen. nog-levende componisten, impressarioV. suppoos ten en verslaggevers. Henk Badings heeft ei' belang bij, maatschappelijk gesproken, dat zjjn werk door Men gelberg uitgevoerd wordt. Evenzeer heeft Mengelberg er belang bij. zulk werk, getuigenis van ernstig .inuziekbesef, bewijs van hedendaagsche Nederlandsehe componeervaardigheid, te dirigeeren en aldus eventueelo verwijten van eenzijdigheid en verminderde belangstelling-voor-hct-nieuwe te weer leggen. Ten derde: het belang van den con sument. De mu/ifkhoorders vormen een ten deele (zeggen wy voor OO.pCt.) passieve, ten deele actieve massa. De verlangens, vermogen?, atavisinen en bevliegingen van de actieve tien per cent geven het seismogram van het' geen men" van zijn muzikale bevre? digingen verwacht. Jn grpote trekken,. althans. Want de stroomingen, die zich in deze groote derde groep vertoohen, zijn slechts voor een klein deel van muzikalen aard. Kr komt een n.assa ..Hordentrieb" bij, velerlei heldenvcrcering, tallooze society-, modieuze, en mondaine overwegingen, klasscnbewustzijn. politiek en uiterst alledaagsche nieuwsgierigheid. Voor het publiek, cenerzijds. is het van veel meer belang. da.t Mengelberg weer dirigeert, dan dat de Concertgebouwleiding plotseling een vleug van sym pathie met de muziek van dezen ty"d schijnt te vertooncn. Anderzijds wordt ? het belang van het actieve deel der luisteraars veel beter gediend met de te denken gevende combinatie BadingsTrapp op n programma, dan met de zóqveelste uitvoering van Mahlor's vierde symphonie. \I7ANNEER wij er met het bovenW staande in geslaagd zijn de uit voering van 24 October tot een ding Twee a drie kamers (eventueel etage) geeocht in Cen trum (liefst aan gracht) door twee meisjes-studenten. Brieven No. 8000 bureau Do Groene Amsterdammer". te maken, waarover ten minste ge dacht kan worden, dan kan het zijn nut hebben de zaak iets minder in vogelvlucht, en welbewust louter van het standpunt der muziek (belangen) uit, te beschouwen. De belangen van musici en toehoorders worden overal en altijd op den voorgrond gesteld, en zonder dit uiterst mcnscbely'ke verschijnsel te onderschatten, of (erger!) te overschatten, lukt het gewenscht te constatcercn dat de belangen van de muziek veelal in het geheel niet identiek zijn aan die van het meerendeel der musici. * ALLE componisten schreven hun **? werken voor een prakt yk. Som?. gelijk Joh. Seb. Bach of Haydn, voor de praktijk van alledag; in andere gevallen (Bich. Wagner) voor een praktijk die eerst nog gemaakt moest worden. Aan de waarde van de kunst werken doet dit niets af of toe. Men moet alleen trachten, de werken zoo veel mogelijk in het kader te laten, waarvoor zij geconcipieerd werden, d.w.z. Weenscho walsen niet uit de balzaal halen, operamuziek in hot theater laten en liturgische werken in de kerk. Een stuk als de derde symphonie van Henk Badings is typisch ontwor pen en uitgewerkt voor de grooto concertzaal, voor de serieuze symphonischc praktyk, waarvan een Willem Mengelberg de gezaghebbende vertegenwoordiger is. In dit kader kan men deze symphonio grootelijks waardceren, zonder zich voorloopig nog te verdiepen in bespiegelingen be treffende de betcekenis van deze derde temidden van Badings' overige com posities. Het komt mij voor. dat daar toe de tijd nog niet gekomen is. Voor degenen die Badings' werk slechts voor een klein deel kennen zouden deze beschouwingen pracmatuur zijn. Voor ons, die het groeiproces van dezen componist van nabij hebben meegemaakt, staat het echter vast, dat een interpretatie, zooals Mengel berg die van deze symphonie geeft, zeer veel toevoegt aan de expressie van het stuk, maar juist daardoor het geheel op een wel zoer persoonlijke wijze belicht. Badings' muziek lijkt mij nog steeds aanmerkelyk minder Duitsch dan zij op dit concert ge klonken heeft. Dit is niet een quaestie van hineininterpretieren" zóó scheef en zoo primitief liggen de zaken . hier niet. Maar Mengelberg wordt door een aantal, inderdaad specifiek on-Latijnsche, godachtcngangen van die muziek als het ware gedwongen tot superlatieven. Het komt Badings' ietwat stugge klank ten... goede, ?maar de architectuur van dit zoo gehcetcn cyclische werk wordt or volkomen door vernietigd. De cycli sche structuur is nA, César Franck steeds moeilijker herkenbaar gewor den. Dermate dramatisch ? geïnter preteerd verliest deze vorm allo muzikale logica. Voor mij gaat het enigma der noten boven de vervliedcndèbekoring van een schoon instru mentaal effect. De noten blijven name lijk staan.... IJ ET muzikale belang van het ^*" pianoconcert van Max Trapp is duister gebleven. Muzikaal gesproken bestaat dit werk niet. Van de eerste D-majeur-arpeggio's tot de laatste orkestrale snauwen met toonladders van den solist is het geheel een locus communis. Het eenigc fragment dat in de herinnering blijft hangen is het martiale alternatief uit het laatste deel, van cijfer 07 tot 72. En die mu ziek is van Mahler: finale tweede sym phonie, der grosse Apell. Trouwens. de hobo- en clarinctton-molismatiok uit het tweede deel is evenzeer sterk door a-Oermaansche dampen be wasemd: Kimsky, Shéhérazade. Het t'oncertgobouwprogramina, dat op het stuk van informatieve mededeelingen dikwyls niet onamusantc lec tuur oplevert, deelde trouwens mede dat do componist een eenigszins internationale ontwikkeling gevolgd" heeft. Niettemin", heet het verder, streefde hij naar een Duitsche car rière, die met een leeraarschap aan een conservatorium te 'Berlijn is be gonnen en met een belangrijke positie aan de Hochschulc für Musik aldaar werd voortgezet". Dat niettemin" is een der aardigste diepzinnigheden. die den laatsten tijd in het programma to lezen zijn geweest het wordt alleen geëvenaard door de welover wogen keuze van het werkwoord streven.... "DEZIEN van het- muziek-stand^ punt uit had de uitvoering van een dermate inferieur werk als dozo piano-orkest-oneenigheid achterwege moeten blijven. De belangen der in muziek belangstellende Nedorlandsche leeken werden door het naast elkander plaatsen van Trapp en Badings evenwel ten zeerste bevor derd: het is nuttig voor het muzikalo gevoel van eigenwaarde van ons pu bliek te moeten constateert'n dat de muziek van don Nederlander tien tallen malen beter gemaakt, dieper doorvoeld, muzikaler gerealiseerd is dan hot werk van den Duitschor, waarvan zijn landgenoot, do phonomcnalc Gicseking, een indrukwekken de vertolking gaf: het zooveelste bewijs dat men zelfs voor verloren zakon een welsprekend pleidooi kan houden.... IEATER Maril Stam VOOB Amsterdam Is gebouw* een nieuwe gelegenheid om lij te gaan. Een volk heeft noodig een mogelijk] hcid om zich te ontspannen; het hei' noodig een omgeving waar men i gcestdoodende, stupiede dagtaak H-I beetje nieuwe levenslust kan opdoen; een omgeving waar iets te zien is »_?« waar wat te hooren is; waar men « toe komt niet slechts aan het w< i te denkeu, maar eens oven alles to v« goten, om dan een volgend oogenbli gewoon menscholyke dingen te gtia meeleven met de toonoel- en film figuren. ?Daarom is het bouwen van e«>R nieuw theater, van een nieuw kino oi variétéeen zeer belangrijke opgave. Immers het betcekent het scheppen van een omgeving, van een milieu vooj hen die zich wenschen te ontspannen.' Het is zoo belangrijk omdat daar zul len zyn do velen die vermoeid zyn eni die den werkkring en do woning vern laten hebben om eens op andere go dachten te komen. Immers daarheen zullen de menschen gaan in. htm vrijen tijd, daar komen ze om er nieuwe lust en nieuwe frischheid, nieuwe energie vandaan to halen. Wanneer wo ons de vraag beginnen! to stellen welke plaats het 'theater] eigenlijk in het dagelijksch leven vim het volk zou moeten innemen, dan ook: zullen wc dadelijk beginnen aan lift; gebouw, aan het gebouwencomplex. zelfs aan do geheele omgeving geheel; andere eischen te stollen. Wc zullen' dan dadelijk komen op het idee dat deze gelegenheden eigenlijk te samen' zouden moeten liggen in een ontspanningscentrum en wo zouden willen d» t dit ruim was, vrij. mot parken, een zonnige, luchtige en gelukkige om geving, mot vele ontspanningsmoge lijkheden. Er zou moeten zijn een een voudig en vroolijk vermaak, leuk en luchtig spel; on ook zou dramatisch* l kunst en non den anderen kunt sner pende satire» op haar plaats zijn. Dimr zou ieder dat.vindon waaraan hij be hoefte heeft; men zou er kunnen koge len en ook dansen, men zou er con certen hooren en ook acrobaten kun nen zien. er zou theater gespeeld moe ten worden, maar ook zouden er leerfihuen draaien naast do heerlijke film kunst van Chaplin. En nu terug naar het City? theater. We moeten vragen is daar ontspan ning? Is dat luchtig, is dat bevrijdend en opfrissehend ? Is dit een gebouw. een wereld waar men alles aflegt en frisch .wordt, waar men do dingen van het leven iets luchtiger zal gaan be kijken ! SCal in deze omgeving de mcnsch in staat zijn de menschelijke dingen vernieuwd te gaan beleven en op eenvoudige menschelijke dingen te komen? Van buiten, een drukke straat, een knutterig plantsoentje, in do rij met kleine oude pandjes, achter een smalle straat met armoedige bostaantjes. Een wereld vol moeilijker! bostaansstrijd. In deze omgeving ver heffen zich do hoogo massieve wan den, torenhoog steken de gevelpartijen uit boven do kleine pandje?. En weer dringt zich een vraag op: Is dat een uitnoodigend gebaar, deze onmetelijke gevel?" Is dit een vriendelijk gemoede lijk ..toe-wenken" en lütnoodigen of is hot veeleer de afwerende hand"? Is het niet alsof deze wanden een vesting y.ijn. oen burcht die zich afsluit en zich koert tegen zijn. omgeving? Of anders gevraagd, is deze architectuur wol een eenvoudige taal, n van mcnsch tot incnsch ? Is hot uiterlijk van dit bouw werk wel de uitdrukking van het feit dat daar 1800 menschen ontspanning y.oeker. na hun inspannende dagtaak ? Uf moeten wc constatcercn hier metbluf en hoogmoed te doen to hebben ? Hebben do bouwmeesters zich e-r niefc loo laten verleiden.... teimponoeren. indruk te maken? Hebben do gevels, de onmetelijk hoogo ramen on de lange lichtstrepen iets anders dan htm grootte om prat op to gaan? Is hot niet oen domme leegt* pathos? Denken we ons een een voudige werkman, oen van do velen ? ?? T»»-"1 De zaal van het City Theater is ruim en van iedere zitplaats is alles zeer goed te zien die aan ontspanning behoefte hebben, hoe klein on nietig staat hij daar torneer gedrukt door dnt overmonumentalo gevelvlak. En binnen? Het is wol goed georga niseerd; ruime hal on breede trappen, bovendien twee wcrkelyk prachtige liften welke oen grooto waarde in dit gobouw zullen blijken te bezitten. Maar nergens verdwijnt deze pathetische houding, nergens een werkelijke een voud. Hoc prettig on gezellig zou het zijn, en ook hoo bevrijdend, als jo ook maar iets zoudt kunnen zien van do verschillende stroomen van bezoekers, dio langs trappen on liften hun zit plaatsen bereiken. Hoe prettig zelfij opvoedend om oen ieder te doen zien dat hij n van velen B, en, dat allen daar vroolijk on opgetogen te zamen komen. Hoo aangenaam zou het zijn om niet door gangen on over trappen on bordessen te gaan met bochten on knikken, niets begrijpend, maar te kunnen overzien, to zien hot komen en gaan der liften, te overzien do trappen on bordossen. In don zomer zien we duizenden op hun fietsen or op uit trekken, andoren wandelen of beoefenen sport; do mensehon ontspannen zich. Lucht on licht, beweging, spel on vrijheid holpen hen om nieuwe enorgio to verzame len voor don volgenden werkdag. Dozo vrijheid, dozo openheid wordt oc*n behoefte; hot dicht» huis, de dichte gang on het haar allo kan ten gesloten trappenhuis werken be klemmend. Wo hebben reeds gezegd, dat in do organisatie zeker groote kwaliteiten schuilen, ongetwijfeld hoeft men zich allo moeite gegeven om aan do beste technische cischcn to voldoen, vooral ook do installatie maakt oen buiten gewoon goeden indruk. Juist daarom is hot zoo jammer dat men bij het aankloeden van hot bouwwerk zich or toe liet verleiden om te willen imponooróni All os is er op gericht een rijken indruk te maken, alles moot er duur uitzien. Wol heeft men daarmee oen deel Van do menscben gevangen, .wellicht laten werkelijk velen zich ver blinden door alles wat rijk" is en groot", maar het schijnt ons wél zeker dat dit theater als bouwwerk voor Amsterdam belangrijker geweest zou zijn wanneer een beetje meer aan . den mcnsch gedacht was. Men behoeft D iet altijd te brullen. Waardevolle dingen kunnen rustig ge zegd worden. Schilderkunst QUIRIJN VAN TIEL Tentoonstelling bij Van Lier te Amsterdam EK is een zeer groote tegenstel ling tusschen hot werk op do twee opeenvolgende tentoon stellingen bij Van Lier, tusschen. hot werk van Hynckos on dat van Quiryn van Tiel, den Rotterdammer, die te genwoordig in Barendreeht woont, om zoo dicht mogelijk bij ..zijn" boe ren te zijn. Het werk van Hynckes, een uiterst verfijnd realisme met een psychologischon, dranmtisch-t rngiseheu inslag hoeft eon factuur, dio in haar volst rekt heid on eenvoud go tijdeloos zoudt kunnen noemen (zij is niet be zwaard met tegenwoordige -ismen). ? het werk van Quiryn van Tiel. nu bij Van Lier, vertoont een invloed, soms ver, soms dichtbij, van den groot e n Vlaamschen schilder Permekc.'welkon invloed go ook vindt bij don vorfijnderen. C'luvbot. dio langs Pormoko zjjjn teodorheid een voller vorm wil geven. Hot werk van Van Tiol' is een reeks voorstellingen uit het boerenleven. die do naam van .,<lc Zomer9' draagt; n duistere zomer1 is het en zelden een laaiende, zooals Permeke die in oranje en rood durft on kan schilde ren. De voorstellingen zijn dorps gezichten en figuurstukkon, waar achter een landschap het verband van den boer met de aarde mot de natuur vertolkt, hot decor, waarin hij leeft en waarin zijn belangen liggen.... De vraag is bij deze tweede tentoonstel ling van dit werk, is er verandering,' is er Voortgang, zijn or gevaarlijke elementen in of zijn er elementen hi) dio te typisch op bapoaldc verschynsolen wijzen van thans? Ik heb in het eerste artikel over dezen schilder gewe zen, dat hoewel de invloed Van Permcke zeer duidelijk is, dat wij hot toch onjuist zouden vinden als iemand Quiryn van Tiel eon eigen persoon ontzei. Wij handhaven dit hier. Het werk van Permeke is volstrekter en er bestaat in dezen'tijd geen enkele schil der, die, zooals hij, do primaire gevoe lens van den Boer en vanden Visscher kan schilderen en het verband met de Aarde en de Zee, noch vermag n onzer schilders in zoo diepen, fluwee'len toon een Interieur te maken, een Binnenhuis, zooals de Koffiedrinker" van do verzameling Hegnault ons doe t. in picturalen zin. ervaren. J»e Boeren van Quiryn van Tiel hebben reeds een meer protestantsche redoneerzueht. dan do Boer van Pormoko? hier begint van Tiel's afzonderlijkhoid. Hot coloristischo element is bij Permeke voel rijker, veel geschakeerd er. veel spon taner dan bij dezen Van-TieLen do klank is natuurlijker dieper. Het kleurschema bij Van Tiel is een groen, een blnxtw. oen bruin. Daarin vindt ge de besto schilderijen dezer tentoon stelling en de best o wat de kleur .aan gaat. Zoodra Van Tiel dozo kleurenreeks uitbreidt, komen erge varen voor. do schoonheid in zijn werk en dnt is hier hot moest duidelijk in een drietal landschappen, waar o.n. pnarscn in de lucht. enz. een gevaarlijk moment in die kleur brengen; or is daar geen zui verheid in. 'maar troebele nadruk; do bewogenheid van het licht blocf. niet ?/uivor. Dat is echter niet bij allo land schappen hot geval: or zijn andere landschappon, dio tot do overtuigende van zijn gevoel on zijn kunnen behooren on waar de steeds groote zwaarte van de materie, van do verf overwon nen word. Van Tiol's. schilderwijze is toch zoo overdadig met de verf. dat go soms eon Vlaamech schilder voor u zoudt ineenen to hebben. Er zijn in dit> work nog andere oentoiagheden, die aan Vlaamsen werk herinneren, aan dingen, die go in late. moderne Vlamingen vondt en vindt (ook bij Pern\ekc).on dat is de invloed-van de negerltunat.."B\i Vau Tiel is die invloed reeks geslonken, maar toch is in de neuzen0 van zijn gezichten' een bepaalden vorm die onmogelijk zouden zijn ontstaan zonder de Westörsche waardecrmgen voor do Neger kunst. -Natuurlijk valt bij Van Tiol behalve op den kop don'nadruk op do handen, belangrijk dool Van hot.wezen van don Boer en daardoor belangrijk in uitdrukking. Dat zijn natuurlijk menschelijke dingen en dio vinden wc bij Van Tiel. ? De schilderkunst van Van Tiel is dus een.kunst in ontwikkeling en ge vaar voor haar zou ontstaan kunnen, zoo een kritisch gevoel vooral de kleur niet onophoudelijk op zuiverheid bleef keuren. PLASSCHAERT . De foyer van hét City Theater: voor het begin der voorstelling kan het publiek hier wachten en vroolijk worden beziggehouden ?t- tf PAG. 10 DE GRQENE Ne. 3048 PAG. II DE GROENE No.3048