I ZOO JUST VERSCHEWN Bioscopy Voltaire en Piron T") IJNA tegelijkertijd verschenen IJ nieuwe biografieën van twee merkwaardige schrijvers uit de achttiende eeuw, die elkander tijdens hun leven voortdurend dwars gezeten hebben. Alexis Piron is bij het nage slacht eigenlijk allén maar bekend geworden door de hardnekkige vijand schap, waar hij Voltaire mee vervolgde. Wie van de twee als kunstenaar het . grootst, als figuur het belangrijkst was, behoeft ons geen hoofdbreken te kosten: Voltaire was in ieder opzicht P ir on's meerdere. Toch niet in ieder opzicht. Als gewoon mensch in het dageiijksch leven, bezat Piron een reeks beminne lijke eigenschappen, terwijl Voltaire nu niet bepaald wat men noemt: een aan genaam, vriendelijk, welwillend, onbaat zuchtig en goedgeefsch man was. Alexis Piron werd geboren te Dij on p Juli 1689 als zoon van een eerzaam piüendraaier, die een even groote be langstelling had voor de vermaarde wijnen van zijn landstreek als voor de rijmelarij. Alexis was van jongs af een wilde knaap, tot geen geregelde studie bekwaam. Na allertei vroolijke en ge waagde avonturen trekt hij naar Parijs, waar hij vete jaren een onafhankelijk maar. moeilijk bestaan leidt en zijn kostje verdient met het schrijven van stukken voor ermistooneel'en marionnettentheaters. Heel langzaam komt de faam. Het hoogtepunt van zijn tooneelproductie is La Métromanié", waar mede hij een groot succes behaalt. Piron was een improvisator tintelend van geest en zijn stuk werd in zijn soort een meesterwerk, dat zich ook thans nóg zeer wel lezen laat. Een gedeelte van zijn levenskracht wijdde hij aan de bestrijding van Voltaire. Hierin bleef hij niet altijd redelijk en soms toonde hij een pijnlijk gebrek aan goeden smaak. Maar aan een man als Piron kan, men veel ver geven omdat hij' n eigenschap bezat, welke wij nog immer boven alle andere stellen: de trouw aan allen voor wie hij liefde of genegenheid voelde. De, vooral in dien tijd, zeldzame offervaardigheid in het huwelijk, was een van Piron's schoonste trekken en de geschiedenis van zijn echtverbintenis begint als een idylle> en eindigt door de verschrikkelijke ziekte van zijn vrouw als een tragedie. Met behulp van deze rijke menschelijke materie heeft Paul Chaponnière, een Zwitsersch literatuurhistoricus, een voortreffelijk boekje samengesteld: La Vie joyeuse de Piron" (Mercure de France, Parijs 1935). Het is beter geschreven en boeiender dan de meeste romans en de groote verdienste van den schrijver is, dat hij ons zijn groote ge negenheid voor Piron overdraagt. Wiein staat is te genieten van de avonturen van een origineel, vurig en geestig man, zal deze karakterschets met ongerept genoegen lezen. Het genoegen zal niet minder groot zijn bij de lectuur van AndréMaurois' ? f,Voltaire" (Gallimard, Parijs 1935)* Wij weten uit ervaring, hoe Maurois in zulk werk op zijn best is. Hij is een geboren naverteller en qén compilator beschikt over zulk een sierlijken stijl en zulk een welgekozen belezenheid. Het spreekt vanzelf, dat wij in 'dit boekje niets nieuws over Voltaire vinden. Maar de rangschikking der ?feiten is zinrijk, de samenvatting weldoordacht en de voordracht boeiend. Het bezwaar er tegen ligt voor imij, in de angstvallig heid der teekening. De trekken van Voltaire leenën zien niét tot een pasteiportret. Ik had zijn deugden en ge breken gaarne wat zwaarder1 geaccen tueerd gezien. Maar ik begrijp aan den anderen kant, dat men van een beschaafd en gematigd auteur als Maurois geen andere dan juist dezen Voltaire mocht verwachten. Hem ontbreekt ten eenenmale het gevoel voor het revolutionnair sentiment, dat Voltaire, in weerwil van zijn mondaine eerzucht, onmiskenbaar eigen was. Hij leef t met vooroordeelen, welke Voltaire vreemd waren. En wat wij in zijn held bewonderen^ keurt hij af. Ik vind hiervan een typisch voorbeeuf. Tijdens een oorlog tusschen Frankrijk en Pruisen toonen zoowel Frederik de Groote als de schrijver van Candide over genoeg geestesvniheid te beschikken om, zich au dessus de la mêlée" stellend, hun correspondentie te vervolgen. Mau rois noemt dit un iuste scandaleP en ik noem het een verblijdend verschijnsel. Het spreekt vanzelf, dat het onder werp Voltaire met dit boek niet uit geput is. De bedoelingen van den schrijver waren bescheiden en die be doelingen heeft hij volkomen verwezen lijkt. Hij maakte van Voltaire's leven een prettig leesboek voor ontwikkelde lieden, die het land aan uitersten hebben. J. GRESHOFF ?Wat Nederland leest ER zijn in Nederland tegen de tweehonderd uitgevers. Dezen lieten in 1935 verschijnen een kleine driehonderd oorspronkelijke en ruim driehonderd vertaalde romans. (Over de ruim 50 gedichtenbundels en de kinderboeken (ongeveer 250 in getal) spreken we nu niet.) Zeshonderd nieuwe boeken in een jaar. We kunnen zeggen dat er in ons land veel 'gelezen wordt. Maar wat wordt er gelezen? De Haagsche Post drukt elke maand een lijstje af van de vijf meest gevraagde boeken der afgeloopen maand. Deze lijstjes zijn gebaseerd op gegevens ver strekt door een aantal boekhandelaren, en zullen een vrij zuiver gemiddelde aangeven van den smaak van het boeken koofrende pubUek. In Januari en Februari is het meest gevraagde boek Jo van Ammers-Küller: Heeren, knechten en vrouwen, in Maart wordt dit vervangen dóór Parmentler In drie dagen naar Australië(de Mei? bourne-race I); Heeren, knechten en vrouwen zakt af naar de vierde plaats en verdwijnt in April geheel van de lijst. Parmentter staat dan nog bovenaan, maar verdwijnt in Juni en wordt ver vangen door Viruly: Alles O.K. Draaien! (jubileum der K.L.M.!) dat in Juli de eerste plaats behoudt. In Augustus ver huist het naar de vierde, in September naar de vijfde plaats; in October komt het op de lijst niet meer voor. Anne de Vries: Bartje is in die drie maanden het 1 meest gevraagde boek. In November wordt dit naar de derde plaats ver drongen door Hulzinga: In de schaduwen van morgen en Ina Boudler-Bakker: Vrouw Jacob. Eén Boek (Marlanne Philips: Brui loft in Europa) heeft volle acht maanden een plaats op de lijst behouden, maar dat is dan ook een topprestatie. Mis schien dat Bartje dienzelfden weg. op gaat. Anion Coolen: Dorp aan de rivier hield het een half jaar uit. DE indruk uit deze gegevens is: Er is een uitgebreide, doch zeer vluch tige belangstelling voor boeken. ,Deze indruk wordt bevestigd wanneer men met boekhandelaren en uitgevers gaat praten. , Er verschijnt veel f e veel," vertelt óns de leider van een groote debietzaak. Vroeger kon je in je winkel een voorraad houden die ongeveer de Nedeflandsche boekenproductie i weerspiegelde. Nie mand heeft daar op het oogenblik nog ruimte .voor om van het kapitaal maar niet eens te spreken." Worden er veel minder boeken ge kocht tegenwoordig?" Natuurlijk mer ken we den invloed van de crisis. Maar daar staat tegenover dat het goedkoqpe boek en er zijn den laatsten tijd vél goedkoope series verschenen vrij wat koopers trekt. Ik heb den indruk dat de lage prijs zelfs menschen tot koopen brengt die vroeger weinig of geen boeken kochten. De koopers zijn dunner ge zaaid, <maar het afzetgebied breidt zich uit." '' ....??,? Voor ons," zei een uitgever, is de groote moeilijkheid dat het publiek bijna alleen Schlagers" vraagt. Als een boek niet onmiddellijk een succes is, deugt het niet. En els het een succes is, duurt het ten hoogste drie maanden. Een boek dat een half jaar geleden verschenen is, is oud". Het moge nóg zoo goed zijn; de aandacht is weer op een nieuw succesboek gericht en de vraag naar het oude" verloopt snel. Daarom is ook de boek handel zoo voorzichtig. Hij durft geen voorraad in te slaan, omdat hij nooit weet of een paar weken later het debiet niet eensklaps zal terugloopen." Er is nog een derde factor, en dat is de productiviteit onzer auteurs. Hen dwingt de snel vervlietende belangstelling van het publiek aan de markt te blijven" door ten minste eens per jaar een boek te laten verschijnen. Bovendien is het ook voor hen crisis, en elk geplaatst boek beteekent een weliswaar kleine, maar nooit te versmaden bijverdienste. De uitgevers publiceeren wel: ook zij moe ten aan de markt blijven, en men kan van een boek nooit weten, of het niet de Schlager" wordt waarnaar men zoo hartstochtelijk zoekt. (Had u ooit van Anne ? de Vries .gehoord vóór zijn Bartje" het meest verkochte boek van dit seizoen werd?) En als het werk van een schrijver nog beloften in zich draagt, wil men hem niet graag teleurstellen, want zijn volgende boek mocht eens een Schlager" zijn, en als hij dan intusschen naar een anderen uitgever was overgegaan.... Natuurlijk worden niet alle schrijvers en uitgevers gedreven door deze mo tieven. Maar het is wel zeker dat deze voor een belangrijk deel de Nederlandsche boekenproductie helpen bepalen niet ten voordeele van de kwaliteit en nog minder van de blijvende waarde der boeken die verschijnen. F. A. ROELS Bibliografie «?"?^?"???^??M*» ? ' V Quifsche boeken t. - . ? Klmis Mann: Symphonie Path tlque. Eln Tschalkowaky Roman (Qucridn, Amsterdam) EEN historische roman, waarbij het accent meer op het menschelijkc dan op het historische valt, hoewel om de figuur van Tschaikowsky veel beroemde of destijds het laatste kwartaal der vorige eeuw beroemde personen, zijn gegroepeerd. Het boek bedoelt echter niet in de eerste plaats een tijdsbeeld te geven. De mensch Tschaikowsky, wiens leven inderdaad een Symphonie Pathétique mag heeten, wórdt in dit boek op de meest roerende ? en indringende wijze voor ons levend 'gemaakt. Alzoo een mooi boek, dat in zijn gevoeligen eenvoud gunstig afsteekt tegen de vele historische romans, die met veel bombarie veel minder bereiken. ftlax Brod: Novellen ans Bëlimen (Allert de Lange, Amsterdam) vele dikke boeken, boordevol van uiterlijk avontuur, zijn deze no vellen van Max Brod, die zich uitslui tend bekommeren om het avontuur, dat zich Afspeelt in den menschelijken geest, inderdaad avontuurlijk te noemen. Het is in het bijzonder de Max Brodsche geest, waarmee we in deze novellen ge confronteerd worden. Typisch Joodsch, tegelijk week en scherp. En getourmenteërd door enkele, onder, verschillende vormen steeds terugkeerende problemen. De liefde.... het eeuwig hunkeren naar de ideale verhouding, die een volkomen versmelting van twee wezens tot n zal zijn en de menschelijke onvolkomenheid, die nimmer dit ideaal bereikt en het toch niet op kan geven. Tegenover dit ver langen de vijandige maatschappij, die de mensch aan zijn liefde ontrooven wil. Van Bflhmen" merken we in deze novellen maar heel weinig. K. A. Meissinger : Der Abentenrer Gottes (Tal and Co.Lelpxiff, Weenen) TT\E hoofdpersoon van het boek, dóór ?L' den schrijver Sira genoemd, de Abenteurer Gottes"' is de anoniem gebleven schrijver van de hoofdstukken 40?55 van het boek Jesajah, waaruit een geheel andere geest spreekt dan uit de overige geschriften van den profeet. Het boek is zeer avontuurlijk. We hooren van Sira's reizen, die zich verder uitstrekken dan de reizen van eenig ander tijdgenoot, van zijn roemruchte daden op het slagveld en we vergeten bijna, dat dit alles geschiedt in opdracht van Jaweh, die Sira heeft uitverkoren, om de Joden te verlossen uit' de Baby lonische ballingschap. Later valt het accent meer op het innerlijk avontuur. Een boeiend en belangrijk boek, ge schreven met de nauwgezette uitvoerig heid van een scheepskapitejn, die zijn journaal bijhoudt. De taal is sterk beeldend en volkomen on-pretentieus. Roda Roda : l>le Pandaren, Roman einer Landschaft (Tal nnd Co., Leipzlg, Weenen) T17IJ vreezen iets zwaarwichtigs, maar "Y weldra bevinden wij dat, zoo Roda Roda al een epos geschreven heeft, hij het in ieder geval heeft gedaan met weltrcönnische Leichtigkeit". Het verhaal speelt in de omgeving van de Drau, dicht bij de grens van de Balkan. De Panduren zijn de nakome lingen van een zekeren Obrist Franz voh derTrenck, die voornamelijk uit roovers en dieven een regiment samenstelde om daarmee de jonge keizerin Maria The~' resia te hulp te snellen. Deze Panduren kenmerken zich dooreen groote, kromme neus en Brauen wie ein Auerhahn," kortom door een woest uiterlijk en een daarmee overeenstemmende levenswijze. Aan het eind van het boek vinden we het eigenlijk erg jammer, dat ze er nu niet meer zijn, om op zoo phantastische . en amusante wijze Weltgeschichte" te maken. Jean Jerry: Well nnd Co. (Brant, Straatsburg) R is een verleidelijke jonge vrouw, Netti Weill en haar echtgenoot, Gustave Weill is leelijk, maar rijk. Hun huwelijk vatten ze op als een zaak, voor-1 beiden voordeelig, Weill und Co. Maar de man wordt verliefd op zijn vrouw, die evenwel al lang een minnaar heeft... echter niet schejden wil, om dien min naar te kunnen trouwen maar dan een baby verwacht, van den minnaar natuurlijk en hu wel wil trouwen. Maar de minnaar gelooft maarzoo niet, dat de .baby van hem is en wil nu niet meer trouwen. Netty is beleedigd. De minnaar beseft zijn ongelijk en wil wel trouwen. Zij evenwel, in haar eer gekrenkt, wil nu heelemaal niet meer.... Enzoovoort, 326 bladzijden, kleine druk. De bedoeling is zwaar tragisch. In den beginne was het woord L. /. Jordaan PAG. 8 DE GROENE Ne. 3053 Herbert Selpln : Een Ideaal echt genoot" K weet niet hoe het anderen gaat maai* het herlezen van een stuk als Wilde's An ideal husband" geeft my wel erg den indruk van iets totaal verouderds. Die wonderlijke en voor ons onbegrijpelijk geworden wereld der Engelsche nineties" periode van het op de lauweren eener onaangevochten mondiale heer schappij breed uitrustende GrootBrittanniëverstaan wU, dunkt mij, niet meer. Uit die bladzijden treden ons de laat-Victorians tege moet benüdbare stervelingen die den eersten tegenspoed van beteekenis, den Boerenoorlog, nog moesten leeren kennen die door een langen tyd van welvaart en absolute veilig heid het contact mét en het besef van het leven waren kwyfc geraakt die zich verdiepen in nestwijen en futiliteiten die society-klntsch on elegante philosophie ternauwernood uit elkaar weten te houden en voor wie intrige de hoogste vorm van daad" schijnt te beduiden. Onze dagen daarentegen dreunen van wereldschokkende feiten zij zyn volgepropt met do reëelste, klem mendste zorgen. Wy vermogen ter nauwernood het flitsen der gebeurte nissen te volgen, die ieder voor zich tot een catastrofe kunnen leiden. .-Het leven is hard geworden en nuchter en gevaarlijk het dwingt ons alert te zijn, snel waar te nemen en te verwerken om snel te kunnen reageeren. In zulk een mentaliteit is men niet bereid om lange brillante dialogen over futiliteiten te volgen. In den beginne was het woord.... inderdaad! -En het is er- nóg in al z^n glorie van .het menschelykste in den mensch. Maar wij vragen ons af, tegenover een dergelijke toepas sing van het woord, of onze tijd niet nog iets anders eischt: een versobe ring, een concretiseer ing, een ver snelling van de impressie. Onze waarnemings-horizon is zooveel wijzer geworden de feiten komen zooveel vlugger op ons af, dat een rapper, heftiger mededeclingsvorm noodza kelijk schijnt geworden.... oen onder gaan van het leven in telegramstijl. In dat licht bezien krijgt d» film haar eigen, beteekenisvollo plaats in de samenleving! verfilming van An ideal husband" is in zooverre een gebeur tenis geworden, dat hier twee levensuitingen elkaar ontmoeten en in een onvermijdelijk conflict geraken. De ? snelle, conciese, alomvattende film zet zich, om een lang-uitgesponnen woordtournooi te transponcercn.... Deze ietwat verbleekte humor van woord en togen-woord op tévangen en om te zetten in een anderen vorm van esprit, zoodat nieuw bloed wordt toegovoerd, nieuw leven ingeblazen.... .ziedaar een opgave, welke aanzienlijk boven het gewone niveau der experi menten uitgaat. Dat de film niet in alle opzichten aan den eisch voldoet, ligt in de eerste plaats aan het weinig geluk kige scénario. Dat de husband"-inquaestie in plaats van een undersecretary for the foreign office" tot een groot-industrieel wordt gebom bardeerd, is tot daaraan toe: zoo'n fabriekcomplex is nu eenmaal een dankbaarder object voor de film dan een ministerie van Buitenlandsche Zaken. Bedenkelyker is echter dat de eenige these van grooter en menscheiyker allure in deze wereld van wóord-marionnetten de stel ling waar tenslotte het stuk om draait werd verwaarloosd. De con3053 | troverse tusschen de klare, pure, intransigente figuur van Lady Chiltern en de feilbaarheid van haar geldealiseerden echtgenoot gaat inderdaad in zyn wrange raenschelijkheid boven het U del e heen-en* weer gepraat van het drama uit. Alleen daar weet Wilde de benauwde grenzen van den fm-de-siècle"-geest te overschrijden en ons téinteresseeren voor dingen die van alle tijden zyn. Ah how I worshipped you l" zegt Lady Chiltern tot haar onttroonden echtgenoot You were to me somethmg apart from common llfe, a thing pure, noble, honest, without stain. The world seemed to me finer because you were in it, and gooduess more real because you lived. And now oh, when I think that I made of a man like ideal.... l" Waarop de echtgenoot bitter antwoordt: There was your error. The error all women commit. Why can't -you women love us, faults and all? Why do you place us on monstrous pedestals?.... It is not the perfect, but the imperfect, who have need of love.... All sins, except a sin against itself, Lovo should forgive.... l" Hier vindt Wilde accenten, die ons de kakelende Lady. Markby, .den gemaniëerden Lord Goring, den vervelenden Lord Caversham en den fin-de-siècle"-styi doen vergeten. En precies dit conflict van bloedwarme levende menschen, lost de film op als een ordinair, blijeindend tooneel-ruzietje! Het is jammer dat Selpin in deze vitale quaestie tekort schoot. Want er valt afgezien van den op zich zelf loffeUjken en moedigen opzet veel in de f m téwaardeeren. Het is een genoegen den voortreffeiyken Karl Ludwig Diehl (die merkwaar dige kruising van den cineast Hans Richter en den acteur Cees Laseur!) in de rol van Lord Chiltern terug te zien. Hij verleent aan de creatie een eigenaardige beteekenis doordien hy iets meebrengt, dat boven en buiten Wilde's woord omgaat en wel zeer tot bet arsenaal der film behoort: de onmiddellijke werking der persoon lijkheid. Dit opmerkelijk sterke en nobele masker met zijn ick-en-weetniet-wat aan mannelijkheid geeft bg het eerste contact reeds de sensatie van een gaaf, levend karakter. Het stelt den auteur een volledigen mensch ter beschikking, die aan zijn woorden een dubbele beteekenis verleent. In zooverre men Wilde's voorkeur voor de sterk-toonëelmatige enigmatieke" avonturierster kan biliyken (zie zyn Mrs. Erlynne in .,Lady Windermere's fan"!) is de uitbeelding van Mrs. Cheveley door Sybille Schmitz zeer vo'.doende. Het is alweer, de schuld van de filmbewerking, dat de Lady Chiltern vervlakt tot een tweedeplansfiguur en aan Brigitte Helm de gelegenheid ontneemt dit personage, voor welks koele, geborneerde, en au fond harde naturel zy al de aange boren eigenschappen meebrengt, tot volle ontplooiing te brengen. De Lord Goring van Alexander is een ver gissing. Hij is noch elegant, noch Engelsen genoeg om dezen zelfinge nomen paradoxen-mitrailleur (?the first wcU-dressed philosopher in the history of thought"! verdraagUJk te maken. Intusschen hebben wij hier met een proefneming te doen, die onze volle belangstelling verdient. Wie zich niet slechts voor den amusanten doch ook voor den experimenteelen kent van de film interesseert, moet dit werk gaan zien. Allicht dat hy tot merk waardige conclusies komt, b.v. dat in den beginne het woord was.... en > toen de f Urn kwam l ' ? . " Jon van Herwf/nen; Appefen tegen hemel A- t Schilderkunst Jan van Herwijneii BIJ van Lier te Amsterdam DE schilderkunst te Amsterdam begint van een aangename ver scheidenheid te worden; de persoonUJkheid van een aantal schil ders begint zich scherp en zuiver af te teekenen. Hynckes heb ik pas uitvoe rig geschetst; niet lang geleden wees ik op het toenemen der ruimte by Schuhmacher en op een grooter toegeeflykheid by hem tegenover het eigen gevoel; Van Herwynen, wanneer wy ons de tentoonstellingen herinneren by van Lier en wanneer wy de tentoon stelling te Leiden niet vergeten, die een overzicht gaf, wordt ons steeds duidelijker, ofschoon wy een veran dering, een terugkeer nog niet by hem uitsluiten. Permeke, die zyn thuis heeft by Buffa, zorgt voor de noodige groot heid en voor de schakeeringen, die wy by de anderen weer niet vinden. Wy behoeven u dus in onze besprekingen niet met kleine wijzigingen steeds het zelfde te herhalen; wy kunhen ten slotte, als onze meening over de ko mende periode u zeggen, dat wy een realistische periode verwachten, een keeren naar een zeer hollandsche kunst uiting, die het ambacht zal doen her leven (er zullen vele stoffen in hun af zonderlijkheid moeten worden uitge drukt!) Toch zal ook dit nieuwe realisme (dat zich van de nieuwe" zakeiykheid zal onderscheiden door echtheid en hechtheid) ons niet vol doen door enkele kundigheid; het zal psychologisch en dramatisch moeten zyn (zie daarvoor reeds de stillevens van Hynckes 1) Ik behoef niet te zeggen, dat er in het nieuwe realisme sporen zullen gevonden worden van de tijden, die wy in snelle opvolging hebben beleefd. Wy weten, dat sinds lang Jan van Herwynen zich langzamerhand heeft verwyderd van de zware en sonore schilderkunst der stadsgezichten enz., die wy- als een vroege uiting mogen n moeten laten gelden. Daarna is eerst nog zwaar, dan steeds yier de periode vast te stellen, die wij de blauwe-engele kunnen heeten. Maar hiermee is de gang van dit werk niet genoeg be paald. In dit blauw-en-geel zyn zelf wijzigingen o ver-duidelijk. De eerste blauwe-en-gele werken verraden nog dat zy uit dieTzware periode voortko men; de schilder bleef vooral nadruk kelijk in en door de kleur. Een boerdery met stallen enz.; een schildery van de bloempotten en de pypen zyn bybujvende voorbeelden o.a. van wat ik hier bedoel. De schilder vermeit zich in den twee-klank dezer kleuren; mj schroomt niet ze duideUJk te accentueeren; zy z|jn de materie, waaruit het schildery is opgebouwd het schilder^ heeft een kleur, die als stof wordt ondervonden; het genot, dat het werk geeft, ontstaat uit die stof; de kleur, weer als stof, brengt des schilders gevoelens rykeiyk over..... Ge zoudb deze blauwen-en-gelen reeds als een verijling toch, en yier worden, kunnen beschouwen tegenover vroe gere groenen-en-blaüwen, maar deze veryiing zou worden voortgezet. En op deze tentoonstelling is dat daar niet openbaar? De hoedanigheid van dat blauw-en-geel is veranderd. Een verontstoffeUjking treedt op; het geelen-blauw is licht geworden, maar niet het wisselend, steeds zich wyzigend licht der impressionisten en der neoimpressionisten, der late franschen dus, die feiteUjk het voorwerp oplosten; de kleur is dus niet ha dezen zin veran derd, niet materieel veruiterUjkt; zy is innerlijk veranderd; zy wijst op een rustigen staat in den onrustigen mensch, die Van Herwijnen lang was. Zy is, in 't kort gey.fgd, geworden tot licht', tot innerlijk .i :ht, waardoor ge de neiging zoudt I. ,nnen krygen deze laatste stillevens, waar de vorm niet is aangetast, de stillevens-met vruchten, als een schildery van hemelsch ooft te beschouwen, en waar de achtergrond een wemelende doorzich tigheid, een andere functie heeft ge kregen; spiritueeler werd en waar ge in do vormen nu en dan een meer gespannen gevoel woudt aantreffen. Ik geloof, dat ik hiermee niet alleen de stillevens heb gedefinieerd, maar ook de landschappen uit Wassenaar ' van den laateten tyd; de lanen enz. in het bosch, de boomgroepen. En ook de teekeningen, die deze schilderyen begeleiden, en waar het lijnenspel der boomen geldt. By deze boomgroepeu enz. met n eer zwaar of duideujk gegeven iyn van dien omtrek (ze herin neren aan teekeningen van Dérain) is hetzelfde bereikt, PLASSCHABBT 1!