Tooneel Film Gysbreght van Aemstel Het oude stuk en het nieuwe decor GRIEZEJ FTLMS EDUARD VERKADE D. C. van der Poel DIT groote monumentale treurspel, zooals wij er geen tweede bezitten, werd in 1638 voor het eerst gespeeld ter gelegenheid van een Amsterdamsche Schouwburgopening, het symbool van hoogere cultuur des tijds. De meeste rollen zijn in de laatste 40 jaar wel enkele malen door een bepaald speler zóó goed gegeven, dat men zich qua dictie, klank n spel uit allerlei opvoeringen een ideale gecom bineerde rolverdeeling kan verbeelden. Wij denken aan den vermaarden, strakken Bode, zoo beheerscht en sonoor gesproken door Louis Bouw meester; den Gozewijn van ware be rusting en vroomheid, zonder zelf beklag, van Van Schoonhoven en Schwab; den Gijsbreght van Willem Royaards, statig en autoritair, de Badeloch van Jacqueline Royaards en die van Louise Kooimans, beide vooral fraai door plastiek en distinctie; Broer Peter, vol klank en muzikaliteit, van Jan Musch; Vader Willebord, geestig en bewust naïef, van La Chapelle; Egmond, bruisend en enthousiast, van Eugène Gilhuys, De Rey van Amster damsche Maeghden, met gevoel en bravour, van Janny van Oogen; de bezonken Rey van Edelingen van Paul Huf; de stil droeve Rey van Klaerissen van Fie Carelsen en die ernstig be schouwende der Burghzaten, van Coen Hissink. Sedert 40 jaar zijn er pogingen ge daan een gave passende monteering te vinden dit klassiek meesterwerk waar dig: Berlage, Lensveld, Wijdeveld en Rie Cramer. Het huidige decor-ontwerp van Mathieu Wiegman is een stap terug. Ondanks zijn picturale waarde houdt het geen verband in met den vorm van het treurspel, zoodat thans wederom een passende omlijsting ont breekt. Het geheele stuk speelt nu buiten Amsterdam, niet er in. De zaal en kerk zouden geen plaats vinden achter het stadspoortje, met het bruggetje over de sloot. De planken, die de wereld verbeelden, zijn in hoofd zaak tot schijnwater herschapen met een te smal dijkje er door heen en later met een vlonder op zijde van ongeveer een derde der tooneelbreedte, van waar de familie van Aemstel scheep moet gaan, nadat zij elkander eerst verdringen en in den weg staan. Het monumentale werk verplettert totaal deze neo-romantische picturale mon teering. De huidige voorstelling mist veelal adel en hoogheid, doet menigmaal rauw aan en onschoon. Hoe meer inhoud de tekst van een tooneelwerk bezit, hoe simpeler, eenvoudiger uitvoering het behoeft, en. dit volmaakte treurspel vraagt dan ook voor alles wijding en piëteit voor den gaven beheerschten vorm, gedoogt ten eenemale geen realistische, naturalistische of neo romantische toevoeging." De Gysbreght-creatie van Van Dalsum dateert reeds uit een opvoering bij een ander gezelschap, en is als een diepe, gevoelde, zeer doordachte, zelfs boven die van Royaards staande uit beelding erkend. Toch scheen het of zij, door een minder spontaan vinden der-woorden uit het eigen innerlijk, iets van haar vroegere eenheid en af meting had ingeboet. Frits van Dijk verraste met een volmaakten Arend, die nergens de ondefinieerbare subtiele grenzen tusschen gevoels-ontlading en den gebonden vorm van den tekst over schreed. Zijn verhaal was zuiver, levendig, eenvoudig doorvoeld en tech nisch volkomen gekund. Om onverklaarbare redenen werden de Reyen in 1934 in volslagen duister gezegd. Nu, in 1936, is er althans eenig licht gekomen, zij het dan ook onvol doende. Het rechtstreeksch contact met de zaal wordt hierdoor verbroken waarmee de opgebouwde spanning van het spef door de Reyen naar een be vredigend rustpunt moet worden geleid, als afsluiting van de bedrijven. Door deze wijze van niet-belichten is het voor de reyenzegster vrijwel ondoenlijk de zaal volkomen vast te houden, en wij moeten het waardeeren, dat haar dit in de eerste heroische Rey toch nog gelukt. Bovendien wordt op deze wijze de komst van de Rafael niet voofbereid als ingrijpende, buiten de handeling staande deus ex magina. Uit een ver ward realiteits-begrip laat de regisseur Rafael van de zaal uit spreken in vrijwel complete duisternis, terwijl dit een licht-brengend gebeuren moet zijn in het gemoed van de in deze voorstelling zoo in een hoek gewrongen, knielende menschengroep. Moet men daaruit afleiden, dat volgens den regisseur een engel onzichtbaar!' is, of denk beeldig" ? Hoe dan ook, het innerlijk van den mensen, moet men toch aan nemen,* is onder vurig gebed licht. Bovendien is duisternis in strijd met Vondel's geloof en bedoeling. Reeds eer is deze Engel Gysbreght verschenen en deze getuigt:,,'k Aanbad het heiligh licht,.dat voor mij ging zoo helder." De figuur van Rafael moet verschijnen en eischt ook een alles overstralende belichting, omdat zijn .komst het hoogtepunt van het drama is, waarna ten slotte de vrede en berusting in 't hart van Gijsbreght neerdalen, die hem doen besluiten heen te gaan, het harnas af te leggen. ER zijn altijd mensen, die be hoefte hebben om eens ech. fijn te griezelen". Wie dit wi: beschouwen als een decadentie van deze tijd, gelieve aan de sprookjes t« denken, waarmede wij in onze jeug.i werden zoet gehouden. En voor ót er ii vels van de lucht" en hoe zij tegen woordig meer mogen heten. Slechts door het uiterste raffinement kan de zuivere griezel-film zich nog in onze tijd handhaven. Voor de rest wordt hij verdrongen door de sensatie-film, welke de nog altijd begeerde bir ? "r Tite k in ««sS'^ ££'a,f,",r n!:rpoo^ k»LdU£;, %g% "* -'*"* ? op vele verschillende wijzen aan dez«.» menselijke behoefte. Het moge dan eei>. bewijs van lafheid zijn, van deze gruwelen te genieten als men zich ten, slotte ondanks de koode rillingen, die zoo heerlijk langs je rug lopen -toch nog net veilig in een fauteuil in de bioscoop weet, de mensheid is in d:t opzicht niet slechter dan vroeger. Ei waarom zou zij beter zijn? Het zou niet oninteressant zijn c^ grond van uitvoerig statistisch mat'-, riaal eens na te gaan op welke wij;.* de mensen deze behoefte in verschi lende tijden hebben bevredigd. Dat er in de loop van de tijd ook op dit gebied grote veranderingen opgetreden zijn is zeker. Merkwaardig is in dit verband de verschijning af en toe van echte out e griezelverhalen op het witte doek. Metro-Goldwyn-Mayer film ,fr»mrtum blijven. In deze zin is ook Anna ^^^^"^''i!'^ Karenina": Garbo. Zij veienttSe of the Vampyr") wordt aangekondigd groote bekoring aan en zij staat tevens ±;^^»!.?;^: f **«£&** ~ k* *~ de weg. Omdat op het witte doek nooit geheel Garbo verdwijnt en dus ook nooit geheel Anna Karenina kan ontstaan. Wanneer men deze film naar zijn werkelijke waarde aanvaard, kan dit nauwelijks een bezwaar heten. Men Garbo - Karenina EEN Garbo-flim is een klasse op zichzelf. Hiermede zijn aan een dergelijke film grenzen ge steld, welke slechts bij de hoogste uitzondering kunnen worden over schreden. Dit is een voordeel en een nadeel. Want, evenzeer als Garbo, zolang zij in staat blijft een film het stempel van een bepaalde ? klasse te verlenen, elke film van haar opheft tot deze klasse, zal zij een beletsel vormen daar boven uit te komen. Een Garbofilm kan een goede of een slechte rbo-film, het zal altijd een blijven. In deze zin is ook O BLOKJE IS VOL DOENDE VOOR N GROTE OP TWEE KLEINE KOPPEN CHOCOLADE met de verlokkende toevoeging _... ongelofelijk afgrijzen u bekruipt" bij deze tot werkelijkheid geworden nachtmerrie". Ter geruststelling echtf r worden u ook nog onbedaarlijke lac'\buien" beloofd. Intusschen bleek toch, dat de lac' buien niet altijd op de overige s . . j .. J f . , w»cii6c .s ..?WM oiun,c om waroo. niet n et overdadige komische ontspan- Tolstoi. En ajs zodanig zal nmg volgden Zjj betroffen ook w* noch Garbo, noch haar "regfsseur euve ?t!L;:°"gel0fehjke *fjPJzeü' m " duiden' dat 2iJ in het middelpunt staat. Overigens moet geconstateerd worden, dat zij deze plaats inneemt en op deze plaats is gesteld met zelfbeheersing en met veel is daarbij een verheugend komt ten slotte om Garbo, niet erote rassing te mo constatern Ook voor. hen, die niet in een Engel gelooven, is het tot bezinning komen van Gijsbreght een weldadige omme keer. Het is de specifieke Hollandsche uiteindelij k-optimistische berusting, die ons volk kenmerkt, en die ons, ondanks allen strijdlust, behoorende bij de Sturm- und Drang-periode van de eindelooze evolutie, wars doet zijn van revolutie of autocratie. Twee foto's uit de Mctro-Goldwyn-Maycr f. lm Het kasteel der verschrikkingen" uiting, teken dat men het niet alti d nam". Een vampyr-geschiedenis a;s dit Kasteel der Verschrikkinger ' is ten slotte toch voor onze tijd primitief en het blijkt dat zelfs dr .., vc IIIWKBII tonsiaieren noezeer best gedoseerde gnezeligheden en gruv * het Garbo en de regie hier gelukt welijkheden hun werking missen als d i-' is met volledig behoud van dat wat beelden ons vreemd zijn. Tegenover\ wij wensen: Garbo, deze figuur aan te een dergelijke film komt men tot ce passen en in te voegen in het gekozen conclusie, dat dit niet meer van ome gegeven en milieu tijd is. Dreyer die reeds met zi,n Nogmaals, om te komen tot een Mjeanne d'Arc" van enig sadisme hèd ideale uitbeelding van het drama van bhjk gegeven gaf met zijn Vam- Anna Karenina geloof ik dat aanpyr" een veel gaver geheel. De dos;* genomen, dat de film dit mogelijk der verschrikkingen was steeds bet* 20U maken men niet tussen ons en afgewogen, het tergend langzame tenpo door de gehele film beter volge houden. En toch deed ook deze film het niet. Omdat wij ten slotte niet in vat> Schilderkunst pyrs geloven. Dit schijnt de maker van Het Kasteel der Verschrikkingen" te hebben gevoeld, want hij draait trut een zwaai die overigens meer ve>: . rassend dan knap is aan het sl« t j ]Q UCD de hele zaak om tot een geschieden! .J die geënsceneerd is om een sluwe mi>.^L__. dadiger te ontmaskeren. De van- X "T IETTEGENSTAANDE de Schoonpyrs" blijken acteurs, die voor de* IXI zaak geëngageerd waren en de hele griezel verdwijnt in de requisietr i KÜMSIIUND'L I. fiOüDSTIKKR M.V. Tentoonstelling su. m RorsoiEL Dagelijks: 10?17 uur 18 JAN.-16 FEBR. HEERENGRACHT 458 - AMSTERDAM IIIIIIIIMIirMIMIIIIIIIMIIIIIIMIIIIIIIllllllllllllllllllllllllllllllMlllllll het drama een figuur zou moeten plaatsen met zo grote en sterke eigen bekoring, waarvan zij bovendien geen oogenblik afstand mag doen, omdat haar publiek deze wenst, omdat zij bestaat krachtens deze bekoring. Als tregédienne zal dit altijd tevens een begrenzing van haar mogelijkheden uitmaken. Dit vooropgesteld is Anna Kareni na" een goede Garbo-film in de beste betekenis van het woord. V. D. P. RaedeckerV Toorop heidscommissie in den Haag zonder eenigen onwil Raedecker's beeld voluit heeft aanvaard, is de - *-- " . ---» -, ~? WW.IMI, iiccii. emuvoctiu, IS UC koffer. Het zou aardig kunnen zijn, als goede gezindheid in den Haagschen het geheel beter verantwoord was. !Ju Raad zeer gering. Ik zal hierover echblijven er te veel dingen die opvallend ter nog mijne meening niet verder neerniet in elkaar passen en de vamp'TS schrijven, maar wachten totdat het zijn er niet mede gered. Raadsbesluit definitief is, in welke Dat wij niet in deze vampyrs j;e- richting ook. Toch geeft het geheele loven, bewijst niet dat wij te ontwikk ld gedoe mij reeds aanleiding tot enkele zijn om in spoken te geloven. O, ne« n-; opmerkingen. Een dezer is, dat ik,omdat Maar het moeten spoken van onze eifei^ommige lieden leden van den raad ziin *:jj _::_ /"i_«_ D i __*. _?« ^^HfPi j . . w«*»»w».«ni tijd zijn. Ook Bunuel met zijn 1 voor openbare vertoning verboden Chien Andalou" faalde om deze red Wij gelbven in spooktreinen", d PAG, 10 *N II DE GROENE N«.*>*'l 0- -.. .«.»**?* *<ui uci* ACiau £iju tftvorden, deswege niet aannemen kan» dat zij opeens zich daardoor een com petentie verwerven in de plastische kunsten en alleen door dat raadslidzijn eenige zeggenschap werkelijk be zitten in zulke moeielijke zaken als de beeldende kunst zijn en de schilderkunst en de architectuur. Ik geloof, dat er te veel Vergissingen gebeurd zijn en zeker in den laatsten tijd door vele raadsleden enz., om hun kritiek als geldig klakke loos te aanvaarden, niettegenstaande allézelfverzekerdheid, waarvan de dis cussies in den Haagschen Raad opnieuw getuigden. Er ontstaat door een vaardig heid of iets dergelijks in politieke zaken en zelfs door het uitmunten als stadsof staatsbestuurder gemakkelijk een verwarring in veler hoofden. Er wordt dikwijls gemeend (maar yerkeerdelijk!) dat het uitmunten in het r.e vak ook 't uitmunten in het andere vak meebrengt, dat is een menschelijk generaliseeren, maar deze gedachte wordt door de feiten onophoudelijk weerlegd. Knappe politici kunnen in het aesthetische poovere beoordeelaars zijn. PLASSCHAERT $ ?>? -^^L * ..?V i BEKROONDJE^FIIM PW^ fr **?*!*** '"^ KARENINA Een grandioos opgezet filmwerlc. Een meesterwerk van spel en regie. GRETA GARBO's TOPPRESTATIE, (Een Superfilm dery/Mefro-Goldwyn-Mayer") DRINGEND GERADEN ZICH EEN DAG TEVOREN VAN PLAATSEN TE VOORZIEN AMERICAN AMSTERDAM LEIDSCHEPLEIN HOTEL LOGIES MET BAD EN ONTBIJT Fl 5.50 COMFORTABEL EN RUSTIG VERBLUF OP HET FRAAISTE PUNT DER STAD Bezoeker» aan Amsterdam Victoria Hotel ? Damrak t/o c. Station - noodlgt U uit. Wij verzorgen U In on» hotel tegen matige prijzen, U xult t«vrod*n zljni Kamers met Holl. ontbijt Lunch Diner vanaf f3.60 f 1.50 en f2.?f 2.?, f 3.?en f4. O* OlPMtl* 'AG. 4 3S /