V, / Toonecl Gysbreght van Aemstel Het oude stuk en het nieuwe decor EDUARD VERKADE Film GRIEZE^FXMS D* C. van der Poel DIT groote monumentale treur spel, zooals wij er geen tweede bezitten, werd in 1638 voor het eerst gespeeld ter gelegenheid van een Amsterdamsche Schouwburgopening, het symbool van hoogere cultuur des tijds. De meeste rollen zijn in de laatste 40 jaar wel enkele malen door een bepaald speler zóó goed gegeven, dat men zich qua dictie, klank n spel uit allerlei opvoeringen een ideale gecom bineerde rolverdeeling kan verbeelden. Wij denken aan den vermaarden, strakken Bode, zoo beheerscht en sonoor gesproken door Louis Bouw meester; den Gozewijn van ware be rusting en vroomheid, zonder zelf beklag, van Van Schoonhoven en Schwab; den Gijsbreght van Willem Royaards, statig en autoritair, de Badeloch van Jacqueline Royaards en die van Louise Kooimans, beide vooral fraai door plastiek en distinctie; Broer Peter, vol klank en muzikaliteit, van Jan Musch; Vader Willebord, geestig en bewust naïef, van La Chapelle; Egmond, bruisend en enthousiast, van Eugène Gilhuys, De Rey van Amster damsche Maeghden, met gevoel en bravour, van Janny van Oogen; de bezonken Rey van Edelingen van Paul Huf; de stil droeve Rey van Klaerissen van Fie Carelsen en die ernstig be schouwende der Burghzaten, van Coen Hissink. Sedert 40 jaar zijn er pogingen ge daan een gave passende monteering te vinden dit klassiek meesterwerk waar dig: Berlage, Lensveld, Wij de vel d en Rie Cramer. Het huidige decor-ontwerp van Mathieu Wiegman is een stap terug. Ondanks zijn picturale waarde houdt het geen verband in met den vorm van het treurspel, zoodat thans wederom een passende omlijsting ont breekt. Het geheele stuk speelt nu buiten Amsterdam, niet er in. De zaal en kerk zouden geen plaats vinden achter het stadspoortje, met het bruggetje over de sloot. De planken, die de wereld verbeelden, zijn in hoofd zaak tot schijnwater herschapen met een te smal dijkje er door heen en later met een vlonder op zijde van ongeveer een derde der tooneelbreedte, van waar de familie van Aemstel scheep moet gaan, nadat zij elkander eerst verdringen en in den weg staan. Het monumentale werk verplettert totaal deze neo-romantische picturale mon teering. De huidige voorstelling mist veelal adel en hoogheid, doet menigmaal rauw aan en onschoon. Hoe meer inhoud de tekst van een tooneelwerk bezit, hoe simpeler, eenvoudiger uitvoering het behoeft, en dit volmaakte treurspel vraagt dan ook voor alles wijding en piëteit voor den gaven beheerschten vorm, gedoogt ten eenemale geen realistische, naturalistische of neo romantische ,,toevoeging." De Gysbreght-creatie van Van Dalsum dateert reeds uit een opvoering bij een ander gezelschap, en is als een diepe, gevoelde, zeer doordachte, zelfs boven die van Royaards staande uit beelding erkend. Toch scheen het of zij, door een minder spontaan vinden der-woorden uit het eigen' innerlijk, iets van haar vroegere eenheid en af meting had ingeboet. Frits van Dijk verraste met een volmaakten Arend, die nergens de ondefinieerbare subtiele grenzen tusschen gevoels-ontlading en den gebonden vorm van den tekst over schreed. Zijn verhaal was zuiver, levendig, eenvoudig doorvoeld en tech nisch volkomen gekund. Om onverklaarbare redenen werden de Reyen in 1934 in volslagen duister gezegd. Nu, in 1936, is er althans eenig licht gekomen, zij het dan ook onvol doende. Het rechtstreeksch contact met de zaal wordt hierdoor verbroken waarmee de opgebouwde spanning van het spel door de Reyen naar een be vredigend rustpunt moet worden geleid, als afsluiting van de bedrijven. Door deze wijze van niet-belichten is het voor de reyenzegster vrijwel ondoenlijk de zaal volkomen vast te houden, en wij moeten het waardeeren, dat haar dit in de eerste heroische Rey toch nog gelukt. Bovendien wordt op deze wijze de komst van de Rafael niet voorbereid als ingrijpende, buiten de handeling staande deus ex magina. Uit een ver ward realiteits-begrip laat de regisseur Rafael van de zaal uit spreken in vrijwel complete duisternis, terwijl dit een licht-brengend gebeuren moet zijn in het gemoed van de in deze voorstelling zoo in een hoek gewrongen, knielende menschengroep. Moet men daaruit afleiden, dat volgens den regisseur een engel onzichtbaar" is, of ,,denk beeldig"? Hoe dan ook, het innerlijk van den mensch, moet men toch aan nemen* is onder vurig gebed licht. Bovendien is duisternis in strijd met Vondel's geloof en bedoeling. Reeds eer is deze Engel Gysbreght verschenen en deze getuigt :?'k Aanbad het heiligt! licht, dat voor mij ging zoo helder." De figuur van Rafael moet verschijnen en eischt ook een alles overstralende belichting, omdat zijn komst het hoogtepunt van het drama is, waarna ten slotte de vrede en berusting in 't hart van Gijsbreght neerdalen, die hem doen besluiten heen te gaan, het harnas af te leggen. HM, ?*«.«>* Spr.okiM h hnd. v«"°tVonr« M , wuroude wij m onze jeugd verdrongen door de «ns.tie-fi]m wllk werd«n zoet gehouden. En voor de de nog altijd ook op vele verschillende wijzen aan dez«» menselijke behoefte. Het moge dan eer. bewijs van lafheid zijn, van deze gruwelen te genieten als men zich ten, slotte ondanks de koude rillingen, die zoo heerlijk langs je rug lopen toch nog net veilig in een fauteuil m de bioscoop weet, de mensheid is in >1tt opzicht niet slechter dan vroeger. B1 waarom zou zij beter zijn? Het zou niet oninteressant zijn cfl, grond van uitvoerig statistisch mat."-, riaal eens na te gaan op welke wij::e de mensen deze behoefte in verschrlende tijden hebben bevredigd. Dat er in de loop van de tijd ook op dit gebied grote veranderingen opgetreden zijn is zeker. Merkwaardig is in dit verband de verschijning af en toe van echte ou( griezelverhalen op het witte doek. " Metro-Goldwyn-Mayer film h Kasteel der Verschrikkingen" (?Marlt of the Vampyr") wordt aangekondigd als perfect Grand Guignol Spectacle" met de verlokkende toevoeging d.it ongelofelijk afgrijzen u bekruipt" l ij deze tot werkelijkheid geword. n nachtmerrie". Ter geruststelling echt ?r worden u ook nog onbedaarlïjke lach.pen alle TOM Garbo - Karenina EEN Garbo-flim is een klasse op zichzelf. Hiermede zijn aan een dergelijke film grenzen ge steld, welke slechts bij de hoogste uitzondering kunnen worden over schreden. Dit is een voordeel Want, evenzeer als in staat blijft een van een bepaalde-k .?,?,. elke film van haar opheft tot '-1- e, zal zij een beletsel < boven uit te komen. Een kan j , een,nadee : h,t°"* te O BLOK J E IS VOL DOENDE VOOR N GROTE OF TWEE KLEINE KOPPEN CHOCOLADE dewes- Omdat gd*d ' ooit eeheel Arm H- ? i ontstaan K«enma kan Wanneer men deze film naar toch, dat de lac ibuien niet altijd op de overige.-is niet overdadige komische ontspan ning volgden. Zij betroffen ook vel ^Wh;|0ïlgel0fcHikC *i?rijzen"' n f duiden, dat zij in het middelpunt staat' slechts als nerveuze uiting, maar o k Overigens moet geconstateerdf worden nU'^F ^ T" "V!?* -alt;d dat 2ij deze Pl***iï£? -Jn% nam". Een vahipyr-geschiedems als deze nlaatc ie ^«^u ^ p dit Ka*..! J* ^chrikking,, "^ XSng «Tmtt 1«T" is ten slotte toch voor onze tijd '±.u~* :~ j?J% veel IllflUirU. GOUDSriKKER Hl Tentoonstelling: su. m Dagelijks: 10?17 uur 18 JAN.?16 FEBR. HEEREN6MCHT 458 - AMSTERDAM best gedoseerde griezeHgheden"en"grv,:r welbeden hun werking missen als , ? eg o an beelden ons i vreemd zijn. Tegenover} wij wensen: Garbo, deze figuur een dergelijke film komt men tot Je passen en in te vo^«m i« h f conclusie, dat dit niet meer van on* gegeven en milieu" *"* ~ e e ta olledlg thoïd Van' Ook voor hen, die niet in een Engel gelooven, is het tot bezinning komen van Gijsbreght een weldadige omme keer. Het is de specifieke Hollandsche uiteindelijk-optimistische berusting, die ons volk kenmerkt, en die ons, cndanks allen strijdlust, Itehoorende bij de Sturm- und Drang-periode van de eindelooze evolutie, wars doet zijn van revolutie of autocratie. Twee foto's u/'t </e Metro-GvIdwyn'Maycr f.lm Het kasteel der verschrikkingen" blijk gegeven gaf met zijn ,,Va;npyr" een veel gaver geheel. De do-is der verschrikkingen was steeds be'er afgewogen, het tergend langzame te npo door de gehele film beter volge houden. En toch deed ook deze film 'iet niet. Omdat wij ten slotte niet in va mpyrs geloven. Dit schijnt de maker van Het Kasteel der Verschrikkingen" te hebben gevoeld, want hij draait i iet een zwaai die overigens meer v-t rassend dan knap is aan het r.-'ot de hele zaak om tot een geschiede! s die geënsceneerd is om een sluwe .n* dadiger te ontmaskeren. De pyrs" blijken acteurs, die voor zaak geëngageerd waren en de Iele* griezel verdwijnt in de requisieTjnkoffer. Het zou aardig kunnen zijn. als het geheel beter verantwoord was. Nu blijven er te veel dingen die opvall-nd niet in elkaar passen en de vampy" zijn er niet mede gered. Dat wij niet in deze vampyrs ge loven, bewijst niet dat wij te ontwik) eld zijn om in spoken te geloven. O, men Maar het moeten spoken van onze ei tijd zijn. Ook Bunuel met zijn i voor openbare vertoning verbodei Chien Andalou" faalde om deze reden Wij gelbven in spooktreinen", , dui PAG. 10 FN II DE GROENE Ne.#" fllm dt zou maken men niet tussen ons en het drama een figuur zou moeten plaatsen met zo grote en sterke eigen bekoring, waarvan zij bovendien geen oogenblik afstand mag doen, omdat haar publiek deze wenst, omdat zij bestaat krachtens deze bekoring. Als tregédienne zal dit altijd tevens een begrenzing van haar mogelijkheden uitmaken. Dit vooropgesteld is Anna Kareni na" een goede Garbo-film in de beste betekenis van het woord. V. D. P. Schilderkunst RacdeckcrV Toorop in den Haagschen Raad NIETTEGENSTAANDE de Schoon heidscommissie in den Haag zonder eenigen onwil Raedecker's beeld voluit heeft aanvaard, is de goede gezindheid in den Haagschen Raad zeer gering. Ik zal hierover ech ter nog mijne meening niet verder neer schrijven, maar wachten totdat het Raadsbesluit definitief is, in welke lichting ook. Toch geeft het geheele gedoe mij reeds aanleiding tot enkele opmerkingen. Een dezer is, dat ik, omdat sommige lieden leden van den raad zijn worden, deswege niet aannemen kan, dat zij opeens zich daardoor een com petentie verwerven in de plastische kunsten en alleen door dat raadslidzijn eenige zeggenschap werkelijk be zitten in zulke moeielijke zaken als de beeldende kunst zijn en de schilderkunst en de architectuur. Ik geloof, dat er te veel Vergissingen gebeurd zijn en zeker in den laatsten tijd door vele raadsleden enz., om hun kritiek als geldig klakke loos te aanvaarden, niettegenstaande alle zelfverzekerdheid, waarvan de dis cussies in den Haagschen Raad opnieuw getuigden. Er ontstaat dooreen vaardig heid of iets dergelijks in politieke zaken en zelfs door het uitmunten als stadsof staatsbestuurder gemakkelijk een verwarring in veler hoofden. Er wordt dikwijls gemeend (maar verkeerdelijk!) dat het uitmunten in het r.e vak ook 't uitmunten in het andere vak meebrengt, dat is een menschelijk generaliseeren, maar deze gedachte wordt door de feiten onophoudelijk weerlegd. Knappe politici kunnen in het aesthetische poovere beoordeelaars zijn. PLASSCHAERT BEKROONOE^FIIM F^ AHHA""*! KARENINA ten grandioos opgezet filmwerlc. Een meesterwerk van spel en regie. GRETA GARBO's TOPPRESTATIE, (Een Superfilm der Mefro-Goldwyn-Moyer") DRINGEND GERADEN ZICH EEN DAG TEVOREN VAN PLAATSEN TE VOORZIEN AMERICAN AMSTERDAM LEIDSCHEPLEIN HOTEL LOGIES MET BAD EN ONTBIJT Fl 5,50 COMFORTABEL EN RUSTIG VERBLIJF OP HET FRAAISTE PUNT DER STAD Bezo«k«r« aan Amsterdam Victoria Hotel . Damrak */o C. Station . nood.gt U uit WIJ v«r,org«n U In on. hotel tegen m.t.ge pr|jMn * "' u' «Mlt t*vred«n zijn l met Moll. ontbUI Lunch Li l