AL1IJIII BERG'S LULU-MUZIEK Wiliem Pijper Amsterdam, Concertgebouw DE vijf fragmenten uit Alban Berg's Lulu-muziek vormen al les behalve een eenheid. Het eerste en laatste deel zijn vrijwel zelfstandige composities geworden. Het tweede en vierde deel bleken het minst aangetast door de verplaatsing van het theater naar de concertzaal. Het Lied" van Lulu, daarentegen, valt in dit gemiddelde totaal weg, uit den toon", in alle beteekenissen. Zelfs een meester als Berg kon van zijn opera's geen symphonieën maken.... Eenerzijds is dit jammer. De con junctuur lijkt niet gunstig voor een integrale opvoering van de opera en men moet dus dankbaar blijven, voorloopig, voor de symphonische kruimels, die van tijd tot tijd van tafel vallen. Maar al te lang moet dat niet duren. Opera-fragmenten behooreh niet a priori de plaats van het heele werk in te gaan nemen. En wanneer het, om redenen van bijzonder belang, tot de onmogelijkheden behoort dit werk op het oogenblik in Oostenrijk of Duitschland te vertoonen, dan zou men elders wellicht eens over een opvoering kunnen gaan denken. Misschien dat onze Wagnervereeniging ?.. .. Want deze Lulu-muziek is niet slechts het voortreffelijkste wat Berg ooit geschreven heeft het is een muzikale conceptie van Europeesch formaat. Het is, na de Wozzeck, waar mede het aspect der muziekdrama tische kunst reeds volkomen gewijzigd werd, een gigantische schrede voor waarts : Alban Berg heeft zich met dit werk een plaats verworven tusschen de allergrootste meesters van de laatste vier eeuwen. BERG's groei naar deze klassiek heid is zeer merkwaardig geweest. Zijn punt van uitgang was de muzikale dogmatiek van Arnold Schoenberg, een typisch constructivistisch en in wezen steriel besef. Hij heeft zich hiertegen nimmer verzet integendeel. Tot een zelfs maar schijnbaar verraad aan de beginselen van zijn meester is het nimmer gekomen. Maar Berg heeft Schoenberg overtroffen op de eenig respectabele wijze, op de manier waarop Orlando, Beethoven, Wagner hun voorgangers overtroffen hebben: door verder uit te groeien dan het ouderen mogelijk was. De gebieden waarin de componist Alban Berg tenslotte terecht is geko men zijn niet zoo vreemd", niet zpo ontoegankelijk als het land van Schoenberg zelf voor den gemiddelden muziekminnaar is. Berg was een lyrisch muziekdramaturg, wiens voor stellingen overal levend en bloed warm bleven. Schoenberg's dogma werd onder zijn handen een natuurwet; Berg is er als eerste in geslaagd de juistheid van Schoenberg's principe te bewijzen. De muziek van de toekom stige jaren is hiermede eens voor al gedetermineerd; met de compositie van de Lulu-muziek had Berg zijn taak op aarde inderdaad volbracht. Het heeft geen zin, naar-aanleiding van losse, óp zichzelf vrij willekeurig gerangschikte fragmenten, dieper gaande beschouwingen te noteeren aangaande Berg-Wedekind's Erdgeisttragedie. Alles wat de antagonisten in dit drama betreft: die Geschwitz in de eerste plaats, maar ook Aiwa en Dokter Schön, is buiten het scenische om vrijwel onverstaanbaar. De muzikale transpositie van het protagonistisch principe, i. c. van een Lulu-figuur, kan zeer wel in concertfragmenten worden ondergebracht. Wanneer men zich echter als componist bezig houdt met de metaphysische achtergronden van Wedekind's soms macabere, soms meelijwekkende, maar altijd aange vreten sujetten, die deze als contrasteerende elementen voor zijn Lulu projectie noodig had, dan kan men de theater-requisieten niet meer ont beren. Op deze manier is ook de aan wezigheid van zooveel scabreus geluid (vibraphone e. d.) in deze partituur te verklaren. Begrijp wel, dat dit gebruik maken van bedenkelijke timbres (be denkelijk van het standpunt der acoustische zindelijkheid en muzikale hygiëne uit) hier even gemotiveerd, even noodzakelijk is als de ontstemde pianino in de 13e scène van den Woz zeck. Het genie beschikt vrijelijk over alle kunstmiddelen welke hem nood zakelijk lijken en men kan dus rustig vaststellen dat Alban Berg een grandioze partituur schreef, met ge bruikmaking van middelen, die in de handen van een middelmatig talent tot jammerlijke platitudes geleid zou den hebben. Het is alleen betreurenswaard, dat de navolgers louter de buitenkanten plegen te copieeren: ik voorzie een bedenkelijke hausse in het gebruik van de vibraphone in de serieuze" muziek. Hiertegen zij bij voorbaat stelling genomen.... HET wordt eentonig, zijn aandacht te moeten schenken aan de pro gramma's van de eerste concert instelling des lands. Ik meen, dat de beste. programma's die zijn, welke informatorische waarde hebben. Lang zamerhand echter zijn de programma boekjes uitgegroeid tot een klein pretentieus muziekperiodiekje, waar in aan muziekaesthetische divagaties, of wat daarvoor door moet gaan, overdreven veel plaats is ingeruimd. Wij hebben ons kortgeleden^ op deze plaats moeten verwonderen over eenige zeer vreemdsoortige uiteenzettingen, die geacht werden, composities van Hindemith en Strawinsky dichter bij het begrip van den niet speciaal georiënteerden concertbezoeker te brengen. Ditmaal leed het programma, behalve onder een dwaas, nietszeggend In memoriam, onder een slecht ver taald stukje van Willi Reich, waarin men tevergeefs naar eenige positieve gegevens zoekt. De Erdgeist-tragedie is hier in Nederland omstreeks 1936 waarlijk niet zoo bekend" als de Gijsbrecht, om te beginnen. En een heel klein beetje thematische analyse had er, dunkt mij, ook best bij gekund. Maar, wat wij in dit programma, dat, omineus, met het portret van den kapelmeester Széll geopend werd, en waarin men het conterfeitsel van Berg op de overvolgende pagina wegge moffeld had, tegenover de schrijfmachineadvertentie, en die van de jurk van Metz en Co. en de forsche juf frouw van de Ski-bustehouders wat wij in dit programma missen moesten was een exacte bio-bibliographische .notitie omtrent den pasge storven meester, plus een ter zake kundige inleiding tot de symphonische suite uit Lulu. Ongezocht had men dan de gelegenheid gehad, te vertellen wat er waar is van het gerucht dat Berg gestorven zou zijn vóór hij de opera Lulu geheel in partituur ge bracht zou hebben. Wat de waarheid zou zijn omtrent het zoogeheeten allerlaatste werk, het vioolconcert.Wat de waarheid is inzake het verzoek dat men" aan Arnold Schoenberg gedaan zou hebben om de (dus onvoltooide?) Lulu-partituur af te maken. Het Concertgebouw moge deze tekort komingen spoedig herstellen. Hopen wij, dat het laatste gerucht valsch zij: aan n af faire-Boris Godounov heeft de muziekgeschiedenis meer dan genoeg.