GRONDBEDRIJF EN ERFPACHTSTELSEL DE ideeën der menschen wisselen met de tijden en de economische omstandigheden, waaronder de menschen leven, zijn voortdurend aan verandering onderhevig. Die ideeën en omstandigheden beïnvloeden elkander wederkeerig. Het is de bedoeling van de volgende beschouwingen deze merkwaardige verschijnselen toe te lichten aan het grondbedrijf en het erfpachtstelsel in de laatste halve eeuw. De gewichtigste economische factor, die de stads uitbreiding en dientengevolge ook d£ te volgen politiek bij het grondbedrijf en het erfpachtstelsel beheerscht, is de groei van de bevolking. De be volking van ons land en in het bijzonder die van de groote steden is in die halve eeuw ontzaglijk ge groeid. Honderd jaar geleden telde Amsterdam ongeveer 200.000 inwoners, thans bijna 800.000. In een halve eeuw, eigenlijk slechts in het tweede gedeelte van die halve eeuw, is de bevolking van Amsterdam met 200.000 inwoners toegenomen. In de daarop volgende halve eeuw zijn er bijna 400.000 inwoners bijgekomen. De bevolking van Den Haag is in n eeuw bijna vertienvoudigd. Die stad telde een eeuw geleden niet veel meer dan 50.000 inwoners. De bevolking is eerst in een halve eeuw en daarna telkens in 25 jaar verdubbeld, zoodat zij thans bijna 500.000 inwoners telt. Het is begrijpelijk, dat men, toen men aan het eind van de vorige en in het begin van deze eeuw dit verschijnsel waarnam, zich afvroeg of het in dit tempo door zou gaan. . Eigenlijk eerst in de laatste jaren heeft men de oorzaken van dien groei der bevolking wetenschap pelijk geanalyseerd. Die groei wordt niet veroor zaakt door de vermeerdering der geboorten, in tegendeel, in alle kringen der bevolking daalt het geboortecijfer. Die groei vindt uitsluitend zijn oorzaak in de vermindering van désterfte, in ver beterde hygiënische omstandigheden. En het is waarschijnlijk, om niet te zeggen zeker, dat deze daling van de sterfte niet in hetzelfde tempo voort gang zal vinden, zoodat geboortecijfers en sterfte cijfers op den duur in evenwicht zullen komen te verkeeren, wat beteekent, dat de bevolking stationnair zal worden. Dit vraagstuk is nauwkeurig onderzocht in drie rapporten, die op Amsterdam, Den Haag en Rotter dam betrekking hebben. In 1932 verscheen in Amsterdam het rapport van den Directeur van den dienst der Publieke Werken ir. W. A. de Graaf; in 1933 «en boek van de hand van den Directeur van den dienst der Stadsontwikkeling en Volkshuis vesting te 's-Gravenhage ir. P. Bakker Schut; en in 1934 een geschrift van den ir. L. H. J. Angenot, verbonden aan den dienst der Stadsontwikkeling te Rotterdam. Deze rapporten komen ten aanzien van het vraagstuk tot gelijksoortige conclusies. De bevolking zal nog eenige tientallen jaren in een langzamer tempo toenemen. Doch voor het jaar 2000 zal de bevolking ongeveer gestabiliseerd zijn. Onder den invloed van de crisis is de groei van de bevolking van Amsterdam, sinds die rapporten verschenen zijn, nog veel sneller tot stilstand gekomen. In Amsterdam is in 1935 de bevolking verminderd. Maar dat kan een tijdelijk verschijnsel zijn. Deze berekeningen hebben natuurlijk zeer be langrijke consequenties voor de uitbreiding van die steden, voor de vraag naar grond en naar woningen en voor de stijging van de waarde van den bouwgrond. DE waardestijging van den grond aan de buiten zijde van een groeiende stad pleegt in twee perioden te geschieden. In de eerste periode wordt de grond van cultuurgrond bouwgrond. In de tweede periode komt de bouwgrond, die aanvan kelijk aan den buitenkant van de stad was gelegen, doordat steeds nieuwe weilanden bebouwd worden en het verkeer zich uitbreidt, minder afzijdig te SPAAR VOOR EEN EIGEN HUIS Sluit een Bonwspaarcontract bij de H.ÏJypotlieciiraBoDwkasJïbos WEVERSTRAAT 40, ARNHEM, TEL. 22289 Voor een huis van b.v. f 6000.?, waar voor ongeveer f 1500.?gespaard, betaalt U gedurende 20 jaren ongiVMr f 25,?ptr miand, waardoor Uw huis dan schuldvrij is. Eigenaarslasten en renteverlies over Uw f 1500.?niet inbegrepen. liggen. In die beide perioden ondergaat de grond een waardevermeerdering. Men heeft wel getwist over de vraag, welke van die waardevermeerderingen het grootst is. In ieder geval speelt de eerste waarde vermeerdering zich af in een betrekkelijk korte periode van hoogstens enkele tientallen jaren, de tweede waardevermeerdering in een veel langere periode. Die waardevermeerdering is niet door de eigenaren van die gronden veroorzaakt. Deze worden om zoo te zeggen slapende rijk. De gemeente daarentegen moet zich geweldige uitgaven getroosten voor de stadsuitbreiding. Het wordt algemeen wenschelijk geacht, dat men maatregelen neemt om die waarde vermeerdering te doen vloeien in de gemeentekas, althans dat men voorkomt, dat de gemeente later die gronden, die zij voor den openbaren dienst noodig heeft, voor den hoögeren prijs moet koopen. In hoofdzaak twee middelen staan de overheid daartoe ten dienste. Zij moet de gronden koopen, wanneer zij nog de waarde van cultuurgrond hebben, om ze later voor de hoogere waarde uit te geven, terwijl de gemeente de beschikking over die gronden, welke zij voor den openbaren dienst noodig heeft, moet houden. Wil de gemeente ook de waardevermeerdering in de tweede periode deel achtig worden, dan moet zij de bouwgronden niet verkoopen, maar in erfpacht uitgeven. Later, in den regel na 75 jaar, zal zij de waardevermeerdering kunnen incasseeren, door de canons te verhoogen, in evenredigheid met de sindsdien gestegen waarde van den grond. In Amsterdam is de waarde van den bouwgrond en den bouwrijpen grond in de jaren 1860 tot 1890 aanzienlijk gestegen. Ten einde in de toekomst van de te verwachten vermeerdering ook voor de gemeentekas te profiteeren, heeft men in de negentiger jaren van de vorige eeuw het erfpacht stelsel ingevoerd. Die waardevermeerdering is inderdaad nog eenige tientallen jaren doorgegaan en zij zal, wanneer de crisis voorbij is, ook misschien nog wel eenige tientallen jaren aanhouden. In het Amsterdamsche grondbedrijf zijn gronden inge bracht voor een prijs van ongeveer 130 millioen gulden. Volgens de enkele jaren geleden opgemaakte balans, hadden zij toen een waarde van ongeveer 180 millioen gulden. Is het aannemelijk, dat het in dit tempo door zal gaan ? MEN heeft vóór den oorlog en in de jaren van hausse na den oorlog eigenlijk zonder er zich precies rekenschap van te geven, in den waan geleefd, dat de groei van de bevolking, de uit breiding van de stad, de vraag naar bouwgrond en woningen en de waardestijging van den grond onbepaald zou toenemen. Het is tijd er zich reken schap van te geven, dat men zich pok in dit opzicht aan illusies heeft overgegeven. Er is alle aanleiding zich althans in tweeërlei opzicht te bezinnen. Met de kennis van zaken, waarover wij op dit oogenblik beschikken, moeten wij constateeren, dat het niet waarschijnlijk is, dat de stijging van de waarde van den bouwgrond in onze groote steden, onbepaald aan zal houden. Het is integendeel niet onaannemelijk, dat,,zoo er al weer een kentering zal intreden na de waardedaling van de crisisjaren, de waarde van den bouwgrond op den duur vrijwel constant zal blijven en misschien zelfs zal verminderen. Daarmede hangt ten nauwste samen het tweede punt, waarvan de bestuurders van de groote steden, die over een groot bezit aan grond beschikken en dien grond in erfpacht hebben uitgegeven, zich wel rekenschap mogen geven: dat het zeer goed moge lijk is, dat men op den duur de canons niet zal moeten verhoogen, maar integendeel verlagen en dat men daarmede hier en daar zelfs niet zal kunnen wachten totdat de erfpachtscontracten zullen zijn afgeloopen. Wanneer een erfpachter niet meer in staat is zijn verplichtingen na te komen, moet men hem executeeren en er zullen zich dan misschien zulke omstandigheden voordoen, dat men den grond slechts weer in erfpacht uit zal kunnen geven tegen een lageren canon. Wij leven in een tijd, waarin men allerwege roept om ordening onder leiding van de overheid. Op het gebied der stadsuitbreiding zijn een dergelijke ordening en leiding inderdaad onmisbaar. Ook hier geldt: gouverner, c'est prévoir. Maar men moet er ter dege voor waken» niet in de tegenovergestelde fout te vervallen, dat men meent de toekomst te kunnen voorspellen. Een mensen en ook niet de overheid, die slechts uit menschen bestaat, moet niet voor voorzienigheid willen spelen. A. C. JOSBPHUS JlTTA PAO. 2 M GROENE Me.M*l iMiiiiiiimiiimiiiiiiiiiiiiimi s s i f s s i s s s 5 Verkeerd verkeersinzicht ER BESTAAT IN AMSTERDAM als een Rokinvraagstuk. De menschen zeggen: dempen, en de lie van oudheden zeggen: niet dempen.j vuur van de discussies zijn de b?tc altijd even helder en wordt aan de waarheid wel eens iets te kort gedaan, l heer J. van Eek, bestuurslid van het Oudheidkunstig Genootschap, maakt het j wanneer hij beweert (cursief gedrukt ia] bruarinummer van Amstelodamum"):, kin heeft voldoende breedte tot behoor lijkt\ tie." Blijkbaar passeert de heer Van Rokin slechts per tram. Als hij er eens < uur aan besteden wil om tusschen het en den Dam op en neer te fietsen, zal! Binnengasthuis ruimschoots tijd vinden] een juister inzicht te komen. | Het verbod van het N.J.S.-uniforn | f""\E meest eclatante aanwijzing, dat i | L/ nale Jeugdstorm (leider: de N.S. B.-s | Van Geelkerken) meer politiek dan ps | van karakter was, ligt in het ,,rouw-nu = van het orgaan De Stormmeeuw, tl at, < | eveneens weinig-jeugdige inleiding na,] l bestaat uit pleitnota, conclusie en arrest i l van den Hoogen Raad. TiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiMiiiiiimiiiiiiiiHiiimiiiiiiiimiMiiiiiiiiiit Van Om de plannen voor den hoojlstt Raadhuis-bouw is reeds een fellt\ ontbrand, en dat, opmerkelijk ge in onze architecten-wereld, tusschen de ut van verschillende richtingen of cöterieën. Er\ daar voorloopig een uiterst sympathieke een heid, die alle onderlinge strijdvragen ter zijl voor de behartiging van algemeene cultuur Van allékanten wordt er met overtuigin gepleit het uitschrijven van een of meer p te doen voorafgaan aan de aanwijzing bouwmeester, die de thans te vergeven unieke i ten uitvoer zal hebben te brengen. De bestuurderen van Amsterdam schijn echter niet aan te willen en hun worden dt\ lingste plannen ten aanzien van de in ca*uit| procedure, klaarblijkelijk niet zonder grond, \ schreven. Dat is wel verwonderlijk. Wie de verantwoordelijkheid aanvaardt ondernemen van een bouwwerk van hei en cultuurhistorische belang, dat een ni--uvi\ huis van de eerste gemeente des lands h toch op het minst de overtuiging hebben, dal het beste gegeven zal worden, wat de onzer dagen te geven vermag. Zonder het uit» van tenminste n prijsvraag kan onder de \ omstandigheden zoodanige overtuiging nit worden. Als alle terzake kundigen het er zijn, dat op dit moment onder onze boM er niet een is, diéa priori en omnium aangewezene is om met de onderhavige belast te worden, kan een politiek college zeker niet de bevoegdheid aanmatigen om te oordeden en op eigen gezag tot zo wijzing over tégaan, nu bovendien geen en thans levende Nederlandsche architecten ooit j heid heeft gehad om blijk te geven van zijn en kunnen ten aanzien van een projecr, omvang en importantie voor vergelijking thans aan de orde zijnde ook maar in de in aanmerking zou komen. Er zijn in de jongste geschiedenis der Net sche architectuur voorbeelden te over, die leering kunnen strekken. Men denke v/e Berlage's Beurs, die zonder prijsvraag waar nooit gebouwd ware. En leverde, nu al twintig jaar geleden, de prijsvraag voor een] gebouw voor de Rijksacademie voor Kunsten geen verrassend en verblijdend res in de ontdekking van een Duiker? Maar er zijn in dit cos meer en andere ar voor het volgen van dezen weg* Een prijsvraag is thans noodzakelijk n voor een. overtuigender beantwoording over dr] wie het nieuwe Raadhuis zal bouwen. Zij' iiHiHiiniiiiiiHiiiinniiiiiiiiiiiiiiiiiii. s unv?e. in het order" tot slot valt wel wat ontdekken. vo. koming van misverstand zij er op ez n, dat de winkeliers in de Leidsche?ze week vlagden, dat niet, gelijk de _ch instanties hier te lande, deden ter va de overwinningen van den aanvaller ,?, :ë. Daarvoor hebben de betrokken diers -t veel goeden smaak en respect voor vatti: ^en der Nederlandsche Regeering. 8 i i s i den (Itler-Jugend bedreigt geen altaren" ? ^^^, MHMMMI^^^^^^^^^^^^^^^^MMilll|*M««MMMMM«WMMMMMMMM leid> r van de Hitler-Jugend, die zich met hoonen naam Baldur von Schirach d, eindigde zijn verweer tegen het ver[van ngodsdienstigheid zijner volgelingen ; W e Hitler lief heeft, die heeft Duitschli'êf n wie Duitschland Hef heeft, heeft ief." ui r zonderlijke naïeveteit en uitzonderlijke jde v; n het wezen aller hoogere godsdienst en n--ken een argument mogelijk, dat in ,te { t gr ante n strijd is met het eerste der Gebc.en van het Oude, en met het eerste ie ieboden van het Nieuwe Testament. Liiiiinr riiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiHiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiMiiiiiiiniii ueuw U' or tof. ijk ' ualei. huis het fcuns' i/n, * b' elle . en rgv [Teder p ut; \npt V lerge lot \stre R Vng u k/ en rhe ge' \best, \tnig, iwel V' kir 'sch ? t? \jktd raag \ich ?? en , e/i, A. ijzen óf het bouwen daarvan onder de .handigheden wel verantwoord kan heeten. is alleen dan het geval, wanneer aanordt gemaakt, dat daarmede een waardig zal worden verkregen voor VanCampen's waarop Amsterdam zijn aanspraken '.-' prijsgegeven. En of de hedendaagsche tot een dergelijke schepping bij machte voorshands een open vraag. 'wkunst vertoont in de laatste decennia < geenszins langs lijnen van geleidelijkheid evolutie. Wij bevinden ons nog midden / der meeningen, die haar neerslag plegen n een reeks elkaar afwisselende modes. '<ke modes mag het belangrijkste bouwwerk nd zeer zeker niet de uiting worden, noch vandaag, noch van die van gisteren. Tot ?s dient vermeden téworden, dat hier een ijst, waarover de volgende generatie zich n of zich op zijn best vroolijk maken zal. an de eens zoo hoog geprezen Amster'looV' moge hier tot waarschuwend voor den, adhuis in dezen stijl, al dan niet met 'jan eenig glas en ijzer, opgetrokken zou r dan een ramp beteekenen. /c de meest overtuigde voorstander van het Bouwen", ja juist hij, zal zich moeten ' voor deze richting de tijd is gekomen om n dergelijke onderneming te wagen. 'e toekomst van Amsterdam, economisch, olitiek? Wat het karakter en de status van en het bestuursapparaat, die in het '?uw zullen zetelen ? 't aangaande dit alles thans minder dan zekerheid. Maar is er te dien aanzien ?n algemeen aanvaardbare aspiratie en (rouwen van voldoende macht om tot 'te worden gebracht in een voor eeuwen n artistiek verantwoorde architectonische t wet zoo te zijn, en dat kan alleen in het jsteem, dan zullen Amsterdam en Neder'lukkig mogen prijzen en goed doen onver' iet kfacht de uitvoering van het thans n, bouwwerk ter hand te nemen, waaraan waardige afdoende wijze kunnen demon~t wij vast besloten zijn de economische :e crisis, waarin wij leven, te overwinnen, Izame gevolgen moet hebben in velerlei f i ?enovergestelde gevat zal men echter beter * beschikbare middelen voorloopig aan te wenden >/c. ,i van bescheidener allure, opdat niet voor t*lc ht een monument van de cultuurloosheid \wgei worde opgericht. A DE NEW DEAL haalde een punt óp. Het is misgeloopen met de onwettigverklaring van de TBNNBSSBB VALLEY AUTHORITY. Het opperste gerechtshof der Vereenigde Staten kon het ditmaal Big Business niet naar den zin maken. Het voortbestaan, onder de New Deal van dit reusachtige, zich over verscheidene staten uit strekkende, Waterschap" dat zijn taak vond in bedijking, regularisatie en electriciteitsopwekktng, was een doorn in 't oog van de public utility companies. De T.V.A. verkocht zijn stroom, naar den smaak van deze electriciteitsbedrijven (in Amerika zijn dat private ondernemingen), te goedkoop. De public utility companies kregen het lid op den neus. Wall Street gaf Amerikaansche" tooneelen te zien. Een niet te verwerken aantal verkooporders; in de eerste plaats, maar volstrekt niet alleen van public Utilities. Overigens is dat maar een kort stondige onderbreking geweest van het economisch herstel in Amerika. Het was opmerkelijk, zoo snel als het publiek op de hoogte was. Terwijl in Washing ton de President van het Hof nog aan het voor lezen was en de in ingewikkelde rechtsterminologie vervatte overwegingen in het begin van het vonnis nog maar nauwelijks de strekking lieten doorsche meren, hadden de commissionnairs m New York handen vol werk. Er schijnt trouwens van te voren reeds iets doorgesijpeld te zijn. Dat is nu eenmaal in dergelijke zaken altijd het geval. Waarschijnlijk is dat ook de reden geweest, waarom Hughes besloten heeft de uitspraak te vervroegen. New Deal of oude plooi", het geld speelt een geweldige rol. Het mag dan weer eens lukken, zoo als met dezen afgeketsten aanval tegen Roosevelt's politiek, om op n plaats de macht van het geld, of liever: van het niet door dwingende controle ge breidelde bedrijfsleven te knotten in wezen geldt het hier een eeuwigen strijd, die 's menschen wor dingsgeschiedenis teekent. Het is de strijd tusschen het instinct tot zelfbehoud, het individualisme, het ieder voor zich en God voor ons allen" en het sociale ideaal van een gelijk aandeel in de rijkdom men voor een ieder. Wanneer het instinct tot zelf behoud geheel onderdrukt wordt, sterft ieder initia tief. Maar een ongebreideld individualisme leidt ook in het economisch leven tot het oerwoud". In dit verband is het natuurlijk onwetenschappe lijk en onjuist om te spreken van de macht van het geld". Politici doen dat dan ook slechts uit de magogische overwegingen. De tendenzen van het bedrijfsleven vormen geen bewuste macht. Hetgeen overigens niet wegneemt, dat op een gegeven oogenblik de vertegenwoordiger van een bepaald bedrijfs belang zich niet zal geneeren om de passie te preeken. Wij zien dat weer in de Vereenigde Staten, waar Roosevelt zijn neutraliteitswet wel voor een aantal maanden verlengd krijgt, maar er niet in slaagt daarin ditmaal reeds volmachten te doen opnemen die hem de gelegenheid geven door uitvoerverboden de sanctie-politiek van den Volkenbond te steunen. De Amerikanen houden van kernachtige uitdruk kingen. Wij lazen een opschrift: Choice between Trade and Peace. Dit kenteekent het, want inder daad gaat het om 't alternatief tusschen de vrijheid om handel te drijven en den plicht om (ook buiten de eigen grenzen) den vrede in stand te houden. De grootmachtigen der petroleum-belangen hebben echter makkelijk werk den gemiddelden Amerikaan te suggereeren, dat het zijn heilig recht is om handel te drijven waar hij wil, en dat hij er zich niets van hoeft aan te trekken of een stuk of wat vreemde staten oorlog voeren of niet. Zoo zien wij ook in tusschenstaatsche verhou dingen dezelfde botsing der krachten, den strijd tus schen individualistisch en collectivistisch denken. In de evolutie van het leven wordt de collectivistische factor steeds belangrijker. IN FRANKRIJK is de Regeering Sarraut zich bewust van een heel ander aspect van de Macht van het Geld, n.l. hiervan, dat dit het meest noodige is om rustig te kunnen regeeren. Het is hu gelukt om in Engeland een groot, kort-loopend, crediet te krijgen. De geleende £ 40 millioen zijn echter slechts de tegenwaarde van- 3 milliard francs en de Fransche schatkist heeft heel wat grootere be hoeften l Maar consolidatie en rust, en de .bewezen mogelijkheid in het buitenland crediet te hebben, kunnen wonderen verrichten. Men mag wel verwachten dat de verkiezingen, die dit voorjaar gehouden zullen worden, in het voordeel van het Front Populaire zullen uitvallen. Wandaden, zooals die van de Camelots du Roy", zijn daarvoor een uitstekende propaganda. PAG. I DE GROENE N*. 3*4 Maar wil het Volksfront met succes regeeren, dan zullen zij van hun verkiezingsprogramma (een ongaar tutti-frutti van oppositie-wenschen, dat in hoofdzaak bestaat uit naasting van de Bank van Frankrijk en van wat je verder nog maar kunt ver zinnen) tot een regeringsprogramma, tot een nuchter en voor uitvoering vatbaar werkprogramma moeten komen. Wanneer de regeering Sarraut, die tenslotte op het Volksfront steunt, daarvan reeds een voorproefje geeft, stemt dat tot vertrouwen. Maar er zal een ander kabinet moeten komen. Met socialisten er in, misschien zelfs met communisten. Dat belooft interessant te worden I In SPANJE bevocht het Volksfront bij de verkie zingen reeds de zege. Naar Spaansche begrippen ging het er ordelijk toe. De premier Valladeres moet nu het veld ruimen. Het is te hopen dat Azana, met den meer behoudenden Lerroux, weer kan samen werken om het land de stabiliteit te geven, die het zoo dringend behoeft. AAN DE COLLECTIEVE VEILIGHEID, die tweede of misschien aller-eerste groote zorg van Frankrijk, wordt nog hard gewerkt. De onder linge waarborgen" van Zuid-Oost Europa krijgen vaster vorm. Koning Carol van Roemeniëheeft in een redevoering scherp doen uitkomen hoezeer hij daarin naast Frankrijk staat. Daarbij zette hij Hon garije ongenadig op zijn nummer. Inderdaad is dit land, naast Italiëen het Derde Rijk", den laatsten tijd herhaaldelijk opgetreden als spelbreker in het vredeswerk. Niet zoozeer in de groote politiek als wel in kleine intriges. Het Oestachi-proces, dat nu te Aix in stilte is geëindigd met veroordeeling tot levenslangen dwangarbeid van de beide moordenaars van koning Alexander en Barthou, gaf daar weer heel wat over te denken. Het Hongaarsche aandeel hierin was echter een gedane zaak en een oude geschiedenis. Vóór Hongarije en zijn revisionistische aanspra ken heeft vaak het feit gesproken, dat er zooveel Hongaren wonen in gebieden die niet langer tot dit land behooren. Koning Carol heeft nu gezegd, dat er voor illusies geen plaats is. Het dient toe gegeven te worden, dat het in Oost Europa nooit mogelijk zal zijn een ethnisch of linguïstisch be vredigende grenslijn te trekken. Groote bevolkings groepen schuiven er steeds in hetzelfde gebied over elkaar heen en iedere grens is noodzakelijkerwijs onbillijk". Hongarije is echter de grootste lastpost niet. Het zijn Italiëen Duitschland die een vredig Europa in den weg staan. Italiëheeft in Abessyniëeen militair succes behaald en eenige bergruggen ten Zuiden van Makallébezet, waardoor de positie ter plaatse minder benard wordt. Al is dit succes voor het uiteindelijk verloop van weinig belang, voor het o ogenblik zal deze overwinning Italiëniet toegeef lijker maken. Het hindert niet. Want juist uit de actieve Volkenbondspolitiek van dit jaar moet de krachtige internationale solidariteit groeien. Een solidariteit, die tot het afdwingen van den vrede ook werkelijk in staat blijkt, een collectieve bescherming die het beschaafde deel van Europa de gelegenheid geeft veilig het einde van het Derde Rijk" af te wachten. Voor het Duitsche Volk, in de allereerste plaats, is het te hopen dat dit einde spoedig in het zicht komt. Wat daarvoor noodig is, dat is een gees telijke wedergeboorte van dit volk. Bedriegen de teekenen niet, dan zien wij dat de moed van een Jacobi, die ondanks Nazi-waarschuwingen op nieuw te Berlijn gepredikt heeft, en de vasthoudend heid van een Faulhaber, die zich door het volk van München gedragen weet, bewijzen dat al vast in geestelijke zaken een niet-te-overschrijden slagboom is neergelaten tegen den waanzin van het nationaalsocialisme. Mér dan dat. Een terug-dringen is be gonnen. OOK ZWITSERLAND beseft dat het nazi-dom een geestelijk gevaar is. Na de jongste gebeurte nissen, den moord op Gustloff en het antwoord daarop, dat Hitler gaf, toen (Slot volgende pagina) !f l