J i Letterkundig leven KUNSTMEST OF ASFALT? H, Marsman Ernst Wiechert: Die Majorin en Hlrtennovelle (Albert Langen-CJeorg M Ulier, MUnchen) E antithese tusschen asfalt" en ,,virgin soil" bestond vóór dat de schrijvers van het Derde Rijk zich afwendden van de moderne intel ligentie en psychologie (beiden immers producten der verdorven Groszstadt) en ze zal blijven bestaan lang nadat ge noemd Rijk in vergetelheid zal zijn Strindberg. Het verschil lijkt bijna niet meer dan een accent-, een verhoudingsverschil, een verschil in strucDE antithese tusschen asfalt" en tuur, maar als men hetverder doordenkt, virgin soil" bestond vóór dat de wordt het onderscheid ineens hemelsschriivers van het Derde Rijk breed en dan blijkt het zelfs een ver schil in norm te zijn, in levensbeschou wing, in conceptie van den mensch. Tolstoi om mij tot n voorbeeld te be palen streefde naar ,,den" harmonischen mensch. Dat zijn natuur en zijn geraakt. Deze tegenstelling is namelijk tijd, plus honderd andere factoren, dit minder vergankelijk en wisselvallig ideaal voortdurend, zelfs in zijn boeken, dan d« staatsvormen en zelfs dan cul- dwarsboomden en verijdelden is een turen,-n zonder te beweren, dat zij een andere zaak, hij zocht in wezen naar polariteit symboliseert die inhaerent den volledigen" mensch; zijn concep- den herdersknaap met zijn natuurlijk zou zijn aan de menschelijke natuur, tie zou in een grooter artikel dan dit instinctieve wijsheid, bakoopt de knaap kan men zeggen dat zij binnen de zelfs vrij nauwkeurig te omschrijven * -::~ -1?l ?- "?- ??*« West-Eufopeesche cultuur twee typen z«jn. Da gebroeders Karamazow daaraanduidt, die soms ook in n enkel entegen zijn, hoewel zij jn^hooge mate mensch, eikaars antipoden zijn. ' " " Tegenover de voor-socratische grieksche cultuur was Socrates typisch de vertegenwoordiger van wat tegenwoor dig asfalt" wordt genoemd: een twij felende vrij-geest, stadsmensch, analy ticus en hardnekkig vrager en de lieden voor wie deze qualiteiten verStreuvels zijn ménschen. Dit is hét essentieele verschil met de Bluboscribenten die van het land, de natuur hun geliefkoosd decor en van de nietstadbewoners hun uitverkoren sujetten hebben gemaakt. Bij hen zijn ook de sujetten ontdaan van intelligentie en realiteit. Daar de negatieve elementen niet dan verdoezeld, z.g. veredeld" mogen meespreken, daar de literatuur weer z.g. opbouwend moet zijn, maar in wezen demoraliseer end werd door haar hypocrisie, leveren zij valsche, schijnbaar-verheven, romantisch-idyllische schimmen, die in hun a-menschelijke, leugenachtige verhevenheid doen denken aan de boeken van vóór het naturalisme, aan de moraliseerende domineesliteratuur." Zoo Ernst Wiechert, in zijn Hirtennovelle" in hooge mate. Een z.g. heroïsche edelmoedigheid, begaan door mensch zijn, niet alleen disharmonisch, maar essentieel onvolledig door de overwoekering van n element. De mensch bij Dostojewski is reeds gedissocieerd.in factoren ontbonden en tegen over Tolstoi is Dostojewski een man van de moderne Groszstadt, een asfaltsinjeur, die het beeld van den totalen met zijn dood. Die Majorin", iets minder irreëel, geeft het leven weer van een doodgewaanden soldaat, die na veel zwerven, bij zijn vader (die hem niet herkent!) terugkeert en slechts langzaam deel kan nemen aan het leven van eenvoudig landman. Terwille van een boven alles aanbiddelijke zielsdacht zijn, vergeten daarbij zijn dapperre inluid" zien de Majorin en hij van den physieken kant van hun amoreuse ge voelens af, en wangen zij zich in de platonische verhouding van moeder en zoon". Kan het opbouwende r, edeler, stichtender ? Ernst Wiechert is, vooral als hij het Oxford versus Europa _,?_ _ mensch" heeft verloren, of verwoest, heid, zijn 'karaktervaste rechtschapen- en in wien de intelligentie, hoewel bijna heid, zijn onverzoenlijken strijd tegen scheppend geworden, uit haar functioleuzen en illusies of liever: zij ver- neel verband is gerukt. geten ze niet, zij vreezen en haten ze, De boeren bij Tolstoi, bij Hamsun, ,...., v . *.?? * omdat zij begrijpen dat hun existentie bij Hermann Stehr, bij Sjolochow, bij landschap beschrijft, een best styhst. dóór de zijne wordt bedreigd. ?? Wat bewijst het voor of tegen een cultuur, dat een Socrates mogelijk, en noodzakelijk werd ? Is hij haar ondermijner, of heeft zij zich zelf ondermijnd, en is hij de exponent van haar ver zwakking? Ongetwijfeld het laatste en in dit feit ligt meteen de begrijpelijke afkeer die de ménschen van de geves tigde orde en normen moeten voelen tegenover den z.g. af breker, den ne gativist", den man met den spiegel hij verkondigt hun, door zijn existentie alleen, dat hun dagen geteld zijn. De rol van Socrates wordt in onze dagen, ruim genomen, gespeeld door Dostojewski, Strindberg, Stendhal, Gide, Proust, Joyce, Nietzsche en Thomas Mann, om een willekeurigen greep te Stephen Sponder: The Burning Cactus (Faber and Faber, Londen) STEPHEN Spender heeft eenige jaren geleden in een uitstekend essay de moeilijkheden uiteen gezet van een revolutionnair schrijver die nog te werken heeft met de midde len van een bourgeois-cultuur. Het conflict dat The Burning Cactus, een bundel verhalen, te zien geeft, is echter veel minder een conflict tusschen communisme en cultuur dan tusschen Oxford en Europa, en men kan hetdoen. Ongetwijfeld komt in deze en dit zelfde ieder oogenblik in de engelsche soort ménschen óók het verval vaneen litteratuur waarnemen. Ik zeg Oxford cultuurphase tot uiting; zij zijn niet rneer, zij kunnen en willen niet meer zijn de dragers van een volledig en har monisch mensch-zijn; zijn zijn verge leken met dien volledigen" mensch, zonder te weten of Stephen Spender relaties daarmee heeft; maar de naam kan gemakkelijk als symbool dienen voor een element van traditioneele engelschheid dat het uithoudt tegen segmenten, specialisten, zelfs wanneer alle bedoelingen van modernisme en ? ? ? A _ . _ ? _ l ! 1 A. i. l! .J ^ i-, «21 M»-* smrt^v^sxftStlïtlC'*'»-! Ai Q^Anfo Alt XnAnflBt* C zij het specialisme bestrijden, zij zijn polemisch en critisch; het volledige" mensch-zijn heeft zich in hen in facto ren ontbonden, de intelligentie is wel niet alleen-heerschend en nog minder vrij, maar zeker ouerheerschend ge worden. Maar zij kunnen niet anders, zij moeten zoo zijn en vergeet niet dat zij, in ieder tijdperk, onmisbaar zijn, niet alleen als tegenwicht zooals dat heet, maar als zuiverende krachten, als ontdekkers, als pioniers. De over-machtig geworden intelligentie mag oncosmopolitisme. Stephen Spender's modernistische" poëzie had het cosmopolitische element, en was naar vorm en inhoud ongeveer wat hetzelfde genre op het continent geweest is. (Sterker in deze groep lijkt het talent van W. H. Auden.) In The Burning Cactus blijkt Spender op zijn best als hij gewoon" schrijft, weinig persoon lijk waar hij via de stijl wil verhevigen, en van zijn revolutionnaire gerichtheid bleef misschien de bewuste keuze vanwege het door hem gesignaleerde machtig zijn tot het scheppen der nieu- probleem alleen een negatieve kant we beelden, zij weigert althans de oude, vervalschte beelden te erkennen, zij erkent het bankroet, zij regenereert door haar moed, door haar moraliteit, door haar onbedriegelijke scepsis. Bij de gróóte schrijvers die landemerkbaar, wat overigens precies klopt met zijn opinie dat de revolutionnaire schrijver terugvalt in het gebaar van de opstandige bourgeois, d. w. z. van de individualist. Het gewone" verteltalent vari Stelijke" typen (boeren, matrozen, jagers phen Spender blijkt uit twee verhalen en zwervers) tot hun geliefkoosde su- van jongensleven, By the Lake en jétten kozen heeft-een zeker element The Cousins. Het eerste is een verhaal asfalt" nimmer ontbroken: alleen van schooljongens-homosexualiteit dat bij hen kreeg de intelligentie, de psy- in'het genre blijft van Cocteau's Le chologie nooit de kans, of den schijn, Grand Ecart, minder talent vertoond, doel in zich zelf te zijn, zij bleef onder- maar zuiverder is. In The Cousins is de geschikt aan het beelden", zij werd onzekerheid van de jongeman die bijna onzichtbaar gemaakt, zij bleef vroeg in het leven gezet is en ideeën en middel"; maar bij schrijvers als idealen heeft, temidden van een faTolstoi en Hamsun was zij niet minder milie met oogkleppen en gestyleerd werkzaam dan bij Dostojewski en volgens het engelsche landleven, waar in hij overigens pas sinds kort thuis hoort, werkelijk en nogal geestig voel baar gemaakt. Hier zijn ook de personnages nog het zichtbaarst; in alle an dere verhalen is de situatie aanmer kelijk veel scherper gegeven dan de personen. Er is een element van cosmopolitisme, in het genre Döme en Cafédes Westens, in The Burning Cactus en The Dead Island, met een ondergrond van nogal slordige on bevredigdheid, die gedeeltelijk sociaal of moreel bedoeld is, maar voorname lijk neerkomt op een ietwat kinder achtige combinatie van vaagheid en overvloedige suggestie van nooit geheel gepreciseerde louche-heid. En daarbij een stijl die aan het realisme poogt te ontsnappen door beeldend te zijn, iets wat Spender ongetwijfeld kan, maar zou moeten toepassen op een materie die hij niet eerst al door een soort lyrische vergeestelijking van alle diepte ontdaan had. Men kent het genre, waarin een toevallige ratéeen acrobaat over afgronden, een dypsomaan een choreograaf van zielvermoordende orgiën wordt. Er is een voortdurend psychologische toon (navrant accent, psycho-analytische monoloog) zonder eenige compactheid van psychologische materie. Stephen Spender heeft talent genoeg om verhalen te schrijven en personnages te scheppen als hij eerst de preciese gegevens van zijn eigen drama bijeenbrengt; zijn behoefte aan een soort mythische veralgemeening van beteekenis zal wel sterk genoeg zijn om dan toch nog aan het realisme te ontsnappen. Maar misschien kan hij die preciesheid beter bereiken in zijn poëzie, waarvan hier eenige zeker goede specimina tusschen het proza geschoven zijn. Daarin en in een ver haal als The Cousins ligt zijn kans op originaliteit. The Burning Cactus als bundel laat zich aangenaam, lezen, maar er is eenige zelfkennis in de keuze van die titel voor de heele ver zameling: het is tegelijk broeierig en wat mager, zoodat de nasmaak toch vrij teleurstellend is. E. de R. PAG, 8 Dl GROENE Ne. 3075 Bibliografie A. Jt. D. van Oosten: Slagen op de ruit (Teullngs, tien Bosch) OEN aantal histories, geschiede*?* nissen, geweven rond dingen, die men in de faits divers van kranten aan treft en die daar zoo goed als onopge merkt aan ons voorbij gaan, hoewel zij in wezen verschijningen zijn van de so ciale ellende van onze samenleving, vereenigde A. J. D. van Oosten tot een bundel vertellingen rond het vuur der werkelijkheid". Vooral door de zakelijke berichtgevende wijze van vertellen zijn deze geschiedenissen wrang, een enkele maal, zooals b.v. ,,Car-schade" mis lukt door het te opzettelijke accent van de bedoeling, maar in het van alle kanten bekeken geval van Kleine aanrijding" heeft de schrijver den nuchteren" en daardoor schokkenden toon goed weten te treffen. Anton van Duinkerken: De menschen hebben hun gebreken (Paul Brand, Hilversum) "P\E lichaams-gebreken van het ?*-"^ vijftal auteurs Esopus, Homerus, Erasmus, Rousard en Andersen hebben van Duinkerken er toe gebracht in een zomervacantie voor zijn genoegen het leven van deze ménschen te beschrij ven. Hij voegt er eigen overpeinzingen aan toe, zoodat het geheel een licht boekje is geworden, dat op zijn beurt genoegen zal schenken aan ménschen, die in een toegeeflijke stemming iets anders wenschert te lezen dan z.g. vacantielectuur. Paul Schulte: Kruisridder der lucht (Stols, Maastricht) pAUL Schutte de vliegende * pater verrichtte zijn levenswerk in dienst van de MIVA, de Missie Verkeers-Arbeidsgemeenschap. Van het vele belangrijke werk, dat hij in de merkwaardigste omstandigheden voor de Katholieke Missie in Afrika, dank zij zijn vliegtuig, kon verrichten, wordt hier onderhoudend verteld op een wijze die speciaal geloofsgenooten zal boeien. H. Fuchs: Luchthavens (Meulenhoff, Amsterdam) DEN K.L.M.-vlieger vertelt in dit *"* vierde deeltje van Meulenhoff's luchtvaartserie uitgebreid en met een perfecte deskundigheid, welke nergens droog wordt, van vliegvelden, hun inrichting, hun problemen. Een bezoek aan een Nederlandsche luchthaven zal dubbel interessant zijn voor degenen die zich tevoren door dit aardige boekje van Fuchs lieten voorlichten. H. Schnabel: De Douglas D. C. * (Ultg. MIJ. Dillgentla, Amsterdam) TJET boekje van Schnabel, dat met **? medewerking van de Fokkerfabrieken is geschreven, bevat in tekst en afbeeldingen alle gegevens van de Douglas, die den leek kunnen inte resseeren. Het zijn 48, op prettige wijze instrueerende pagina's over het, op het oogenblik belangrijkste toestel op de Nederlandsche luchtlijnen en een ma? nier, om een natuurgetrouw model er van na te bouwen. Zoo jaist is verschenen: Wir Frcttd-Schüler door Dr. Theodor Reik Nachdenkiiche Gratatation Wir Freud'Schüler Schuier odec Zattberlehrling l Prijs 'fl. 0.90 Verkrijgbaar in den boekhandel Uitgave van A W. SlJTHOFF's Uitgeversmaatschappij N.V., Leiden Film Tooneet DR. WIBAUT als Wethouder van Kunstzaken EDÜARD VERKADE Paul Muni als Louis Pasteur in de gelijknamige film Historisch feuilleton The Story of Louis Pasteur" Tuschinski, Amsterdam LJET slagen van dit film-verhaal van Wilhelm Dieterle over het leven van Pasteur een slagen in dien zin, dat het ons van het begin tot het einde boeit mag waarschijn lijk in hoofdzaak wel daaraan worden toegeschreven, dat het zo geheel valt binnen het bereik van de middelen en van de mogelijkheden van de film. D.w.z. binnen de middelen en de mogelijkheden, niet van een abstracte film zoals deze zou moeten zijn", maar van de film zoals deze is in handen van de grote filmindustrie. Hiermede wil niets gezegd zijn ten nadele van deze film; het gaat er slechts om zijn waarde op de juiste plaats te bepalen. Het verhaal, zoals de film dit als medium overbrengt, is uit de aard van de zaak steeds min of meer fragmentarisch, feuilletonistisch. Het is altijd meer story" dan roman in de grote betekenis van het woord. De film ontwikkelt het verhaal en noodzakelijk ook de karakters in dit verhaal aan de hand van in hun opeenvolging min of meer losse feiten. Dit is steeds zijn beperking bij de uitbeelding van het innerlijke. De film schept dan ook meer figuren, dan karakters. Dit wil niet zeggen, dat de film niet in staat zou zijn een karakter uit te beelden; slechts dat deze uit. KUNSTZAAL VAN LIER ROKIN 126 ? AMSTERDAM Doorloopend Tentoonstellingen beelding meestal niet wordt bereiktAls recent voorbeeld kan worden ver wezen naar De Barretts van Wimpole Street" met Laughton en Samson" met Harry Baur. Een verhaal als dit Leven van Louis Pasteur" vraagt niet m de eerste plaats om verdieping van de karakters. Het uiterlijke conflict tussen de figuren de botsing van de oude en de nieuwe wetenschap kan hier op volkomen bevredigende wijze het innerlijke con flict in de mens overheersen. Een be vredigende uitbeelding van de figuren kan hier de wens tot doordringen in de karakters op de achtergrond dringen. Een goede opeenvolging van uiterlijke feiten kan ons een blik geven op het leven en werken van Pasteur en op de grote strijd, welke hij daarbij tegen de hem vijandige conservatieve machten moest voeren. Een voordeel, dat hierbij tegenover de werkelijke documentaire film staat is, dat men enerzijds de gang van het gebeuren veel meer in de hand heeft en anderzijds de t teschouwer nooit zodanig aan de werke-. lijkheid bindt, dat de beperkte blik óp deze werkelijkheid stoort. Een nadeel zou kunnen worden genoemd, dat wij als leken misschien zelfs ten on rechte ietwat wantrouwend staan tegenover de feitelijke historische en wetenschappelijke juistheid van wat wij te zien krijgen. Maar ten slotte is . de bioscoop geen Volksuniversiteit en mogen wij hier niet meer verlangen dan wat men ons heeft willen bieden: een knap en boeiend verteld verhaal over de werkzaamheid en de strijd van een belangrijke historische figuur. Dat GEDURENDE het eerste viertal jaren, dat het Vereenigd Tooneel den Stadsschouwburg bespeelde, was de thans ontslapen heer Wibaut behalve Wethouder van Financiën tevens Wethouder van Kunstzaken. Hierdoor had ik, als n der beide leiders van dit gezelschap, het groote voorrecht menigmaal met dezen uitzonderlijken magistraat van gedachten te mogen wisselen. Uit vroeger tijden kende ik den heer Wibaut reeds, dank zij zijn belangstelling voor de kunst in het algemeen, en voor die van het tooneel in het bijzonder. Sinds jaar en dag volgde hij alle belangrijke gebeurte nissen op tooneelgebied; op iedere buitenlandsche reis bracht hij, on danks zijn overvulden tijd, enkele avonden in een theater door, en hij wist dan met zorg de belangrijkste voor stellingen te kiezen. Doch niet alleen dit feit gaf de bezoeken op het stadhuis, die zooals vanzelf spreekt van zakelijken aard waren, een zeer speciaal karakter, maar bovenal de persoonlijkheid van dezen wedhouder. Deze was zoo, dat de bescheidenheid, waarmede men hem steeds naderde, volkomen oprecht was. Van alle belangrijke mannen, die ik in mijn leven in ons land en elders ontmoette, heeft de heer Wibaut wel den grootsten indruk gemaakt als sterke, veelzijdige persoonlijkheid. Een zoo diepe ernst, ook wanneer het om kleine belangen ging, een dergelijke vaderlijke goedheid en medeleven, ge paard aan een bijna nuchtere objecti viteit, die verzacht werd door zijn tintelend gevoel voor humor, is mis schien te verklaren door het feit, dat de heer Wibaut, als Katholiek geboren, regent van huis uit, later uit de volle overtuiging van zijn humanitaire ge voelens tot het socialisme overging. Vooral hij, die innerlijk een zoo grooten overgang heeft doorgemaakt, kan het leven in al zijn veelzijdigheid aanvoelen, in zijn ware verhoudingen omvatten. Het spreekt van zelf dat de proble men, die wij hem voorlegden, feitelijk klein en onbelangrijk waren ten op zichte van zoovele anderen, die hij dagelijks had op te lossen, maar zij verkregen reeds meer waarde door de het daarbij vrijwel onmogelijk is de tegenspelers de tegenstanders van Pasteur in een volkomen objectief licht te plaatsen mag geen fout van de regie worden genoemd. Zelfs de inter pretatie van de toeschouwer gaat onbewust in een bepaalde richting. Wij weten nu wat zij toen niet wisten dat zij ongelijk hadden. Om ons dit te doen vergeten op het moment van de toen voor hen nog niet besliste < strijd om de waarheid zou inderdaad een verdieping van de figuren noodig zijn, welke uitgaat buiten de grenzen van het ,,verhaal". Het aandeel van Paul Muni als Pasteur aan deze film bestaat in een prachtige kop en een voortdurend suggestief uitgebeelde figuur. Het woord spel" zou ik hier zelfs voor een acteur van zijn formaat liever vervangen door actieve medewerking". Het is immers meer de plaatsing van de figuren zij het dan ook van de levende figuren in de situaties en tegenover elkaar, dan het spel als zodanig, dat de film maakt. Juist ook in dit opzicht valt een film als deze zo geheel binnen de middelen en mogelijk heden van zijn techniek. D. C. VAN DER POEL wijze waarop de heer Wibaut ze aan hoorde, indeelde en verwerkte. Had men oorspronkelijk overwogen het een of andere detail liever onbesproken te laten, binnen enkele oogenblikken kwam een zuiver gestelde vraag, die deze omzichtigheid ontzenuwde, en men sprak voortaan met nog meer openhartigheid. Hoewel de afdeeling Kunstzaken" slechts een zeer onbe langrijk onderdeel vormde van de omvangrijke werkzaamheden van den heer Wibaut in zijn ontelbare functies, en het wezen der zaken feitelijk buiten de dagelijksche realiteit van zijn werkkring lag, bleek, wanneer men na n of twee jaar op een onderwerp terugkwam, dat de heer Wibaut in middels geen enkel detail had vergeten. Als bespeler van den Stadsschouwburg had men destijds nimmer het onaan gename gevoel, een meer-dan-veertigkoppig huisheer te hebben; neen, er was n vertegenwoordiger van de stad, die over den Stadsschouwburg ging, die ja of neen zeide, en zóó was het dan, of werd het, omdat Wethouder Wibaut de kennis, het karakter en de macht bezat de conse quenties van zijn woorden te overzien en aan te durven. En na een onderhoud was men opnieuw bezield door het gevoel, dat de belangen van de parti culiere kunstinstelling en die van den Schouwburg van de stad dezelfde waren. Evenmin als eenige andere wet houder kon de heer Wibaut financieel iets doen, dat niet door den Raad was, of zou worden, goedgekeurd, maar met een humoristische schittering in zijn oogen antwoordde hij, als het verzoek b.v. de regeling der uitkeering van de subsidie betrof en het voorstel hem redelijk en zakelijk scheen, dat hij toevallig met den Wethouder van Financiën dagelijks voeling had en wel meende, dat het gewenschte geregeld zou kunnen worden, en dan werd het ook geregeld. Hij begreep de onmogelijk speculatieve zijde van het theater-exploitatie-bedrijf door en door, wist dat de recettes enorm mee en tegen konden vallen n dat de toenmalige verplichte jaar-contracten van de artisten meer dan een derde der subsidie verslonden, en hij hield met dit alles rekening. Het is niet alleen toeval, dat in die jaren grootere inkomsten in den Stadsschouwburg (en door de stad zelf aan bij-inkomsten) zijn gemaakt, dan ooit te voren en ooit daarna; dit resultaat was voor een groot deel mede te danken aan de voeling, die bestond tusschen het Stadhuis en de toenmalige eerste bespelers. Bij een belangrijke première kwam de wethouder in de pauze achter het tooneel, en gaf blijk de mentaliteit van den kunstenaar-directeur te be grijpen, die gedurende den slag" een enkel bemoedigend woord gebruiken kan, dat hout snijdt; zijn komst alleen beduidde dan ook reeds een opwekking en moreele steun. Dat was alleen al dank zij zijn per soonlijkheid, zoo hartelijk warm en sympathiek, en bovendien zoo uiterst bescheiden, zoodra hij dit gebied betrad, waarop hij zich niet deskundig achtte, al had hij een zuiver oordeel. Wethouder Wibaut bleef immer onge kunsteld en eenvoudig in zijn optreden; hij droeg de autoriteit in zich, naast zijn humor, van een ruim veelzijdig mensch; hij bezat de concentratie, zich volkomen op een ander in te stellen, wanneer hij luisterde en vol komen zichzelf te zijn wanneer hij sprak. PAG. 9 DE GROENE No.3075 :,Vt