;N.V.~ KONINKLIJKE ROTTERDAM8CHE BETON- EN AANNEMING MAATSCHAPPIJ H VAN WANING &Ci ROTTERDAM BETONBOUW - COMPLETE BOUWWERKEN TUTOROL REDT UW BETONWERK BESCHERMT UW NATUURSTEEN MAAKT WATERDICHT VERHARDT 1O-VO U D l G WERKT VERBLUFFEND N lilircrncuiiiOf STEENHOUWERIJ EN FABRIEK ?V* U. fftLuLWfflJd VAN MARMERWERKEN AMSTERDAM - RAPENBURG 44 - TELEFOON 42662 UNV ROTTERDAMSCHE HYPOTHEEKBANK VOOR NEDERLAND PEREZ PERZISCHE TAPIJTEN AMSTERDAM G - Singel 480-482 b/h Koningsplein BOTTBBDAM - '8-GBAVBMHAGB .- UTKECHT Etaleert exotische broderies en brocades tot zeer lage prijzen. Losse .nummers van De Groene: 20 et. Ouder dan 3 maanden: 60 et. Toezending uitsluitend na ontvangst van het bedrag. Aug. Uilkema Grootste horloge magazijn N.V. DE HOLLANDSCHE VOORSCHOTBANK KRUISWEG 70 HAARLEM De Bank verstrekt voorschotten met een minimum van/1000.-op billijkeen wat de terugbetaling betreft gunstige voorwaarden, onder borgtocht of zake lijke zekerheid. Een prospectus wordt op aanvraag gaarne toegezonden. Een Man, met een Meening is een betere vriend dan iemand die altijd probeert, het iedereen naar den zin te maken. Ook als men het niet met hem eens is, is het vruchtbaar, eigen opvat tingen aan de zijne te toetsen. DE GROENE richt zich niet naar de stroomingen van den dag, maar heeft een eigen, onafhankelijke en ge zaghebbende meening. Hij schroomt niet, duidelijk te zeggen wat hij goed en verkeerd acht. Daarom is DE GROENE zulk een goede vriend voor velen. Ook voor U! Voor f4.- ontvangt U tot 31 Dec. 1936 DE GROENE: HET BLAD MET EEN MEENING HUrlanp afknippen BON ADMINISTRATIE DE GROENE" KEIZERSGRACHT 355 - AMSTERDAM PoKflre 72880 - G.mwnM Giro G 1000 - T.Mbwi 37964 Ondergeteekende wenscht zich met ingang van heden te abonneeren op DE GROENE AMSTERDAMMER. De abon nementsprijs van heden af tot 31 December 1936 bedraagt f 4.?.Abonnementen kunnen slechts op 31 December eindigen en worden anders stilzwijgend voor een jaar verlengd. Naam: - , --????? Straat: :. - ? N r Woonplaats: ,:...., - ????'??? HBT NIBHWB IIVEN Een gebouw voor de AV Ir. J* B. van Loghem NU de obstakels, loodsen en schuttingen hun belemmerende werking op de beschouwing van het geheel niet meer uitoefenen en de eenvoudige glooiende grasgazons aan het bouwwerk de zoo juiste verheffing verleenen, is het oogenblik aangebro ken dit zeer belangrijke gebouw door foto's te toonen, en te pogen door een architectonische ruimtevormen combineeren en verstaan, ma.i ruimtevormen zijn ons bovi vreemd door hun geslotenhei raamloosheid. De radiostudio eischt echtei raamloosheid, omdat geen enkel van buiten in de studio mag doei gen, daar anders die geluiden mee en overgebracht worden, er dus Bijgeluiden storend zouden werken. i I behoeft geen betoog, dat de moeilijkheden, die zich ten opIe van de geluidisolatie in een slijk gebouw voordoen, niet zoo in een kort bestek kunnen geid worden, maar het is toch van |ig even te vermelden, op welke de architecten met behulp van ld technici het vraagstuk van disoleerende deuren hebben opt. Het spreekt vanzelf, dat een Ir deur geen geluid kan keeren, beschrijving ervan het geheel nader zonden zouden worden, wat zek is het alleen maar, omdat op het tot het publiek te brengen. aangenaam voor de luisteraar iblik, dat iemand 'door die deur Dit nader brengen schijnt, althans, zijn. We moeten dus weten, waar voor een deel van de beschouwers, gebouw voor een zeer groot t \ stroomen. Men heeft daarom noodzakelijk. Het is niet een gebouw, raamloos is, en dan moeten wlhst ware overal geluidssluizen dat direct aanspreekt, dat direct ge- oordeel opnieuw instellen. Likt, dat zijn portalen met twee waardeerd wordt door het groote publiek. Dit komt, omdat het voor den oningewijde iets raadselachtigs heeft. Men kan het niet thuis brengen door vergelijking met andere gebouwen, en zoodoende de houvast verkrijgen, die zoo noodig is voor het echt waardeeren van een nieuw kunstwerk. Ik wil hiermede allerminst zeggen, dat het noodig is elk onderdeel van een gebouw te begrijpen, om als het schoon te waardeeren, maar toch, en dit geldt vooral ten opzichte van nieuwe vormen, het waarom moet toch min of meer gekend wezen, om de volledige waarde door het gevoel te benaderen. Nu is zeker bij dit gebouw het waarom niet zoo gemakkelijk te kennen zonder voorlichting. Ieder weet, dat een studio-gebouw een gebouw is, waar muziek of waar het gesproken woord tot uiting komt, om dan door het luchtruim voor elkeen, die zijn toestel juist heeft ingesteld, hoorbaar te worden. Maar dit feit, als het zoo simpel was, als hier gezegd, zou den bouw van een dergelijk groot gebouw als het nieuwe Avrogebouw niet wettigen. Dat dit gebouw niettemin zoo'n omvang bezit, en ook moet bezitten om op de hoogte van den tijd en den stand van de radiotechniek te zijn, bewijst, dat een zeer groot aantal ruimten noodig zijn, om aan de gestelde eischen te kunnen beantwoorden. We hebben dus voor ons een zeer groot gebouw met tallooze ruimten, die natuurlijk niet alle naar buiten kunnen spreken, maar waarvan toch de voornaamste ruimten in hun massa's naar buiten hun waarde demonstreeren. In hoofdzaak zijn deze ruimten, die wij waarnemen (behalve het woonhuis van den directeur) de drie studio's en de trapruimten, die als verbindings schakels tusschen de studio's een be langrijke plaats innemen. WANNEER wij nu eens even terugdenken aan andere ons bekende gebouwen, zooals b.v. een kerk, een schouwburg, een concert zaal, een zwemzaal, dan staat bij elk dier gebouwen terstond een beeld voor ons oog, waaraan al dergelijke ge bouwen min of meer beantwoorden. We zien in die gebouwen als hoofd moment een groote ruimte, die zich duidelijk naar buiten uitspreekt, en waarvan we ons als het ware de inner lijke ruimte door de uitwendige ge daante kunnen voorstellen. Zonder de ruimte binnen gezien te hebben, kunnen we ons althans bij benadering een beeld er van voor het geestesoog halen. Dit nu is bij het Avrogebouw geheel anders. Ten eerste zijn er meerdere ruimten, die hoewel verschillend van gróótte, toch niet zoo sterk in afmeting verschillen, dat we direct door het hoofdmoment gepakt worden. Er zijn twee kleine studio's en een grootere, die alle tot zichtbaarheid gebracht zijn naar buiten. Het is niet alleen het feit, dat we in dit gebouw En bij dit opnieuw instellen we constateeren, dat de architea bijzonder in geslaagd zijn ot deuren, deze weer sluit, en vergroote raamlooze muren in har ns pas de eigenlijke ingangste brengen met de open gevelpj »i opent. Het is misschien niet der trap- en halruimten. Er j id, maar toch zeer de moeite van harmonie, waaraan ons oog no gewend is, maar waaraan wi schoonheid ervan te waardeerei deuren afgesloten, zoodat men het portaal betreedt door n rermelden waard, dat er feitelijk deur te maken is, die zoodanig Technisch wonder De hoofdingang van het nieuwe AVRO-gebouw te Hilversum (architecten Merkelbach en Korsten) zaam zullen gewennen, om daai om in het kozijn sluit, dat nergens C kan doordringen. Dit vraagstuk het Avrogebouw op zeer ingep-i wijze opgelost. t kostenvraagstuk is hierbij echter De architecten van Ju B. Merkelbach. van een goed architectonisch b gebouw te Hilversum: j. F. Korsten Jr.) Het is zeer gelukkig, en het | oo belangrijk, dat wij er niet aan en denken iets dergelijks binnendat de architecten niet gepoogd h in onze woningen te zullen aandie raamlooze wanden door «r.. schijnmiddelen interessanter te nl moeilijkheid der geluidisolatie is Die muren toch hebben geen »eze genoemde feiten niet uitgeput. functie dan het geluid van In zeer belangrijke moeilijkheid tegen te houden. Ze hebben ztl goed als geen constructieve betee Ze moeten alleen maar zwa&r omdat zwaar materiaal het be voor geluidisoleering. Ze zijn dan ook niet de eigi muren van de studio's. Deze bc.-v diotoren gepaard gaan. Er is dan zich door een breede luchtiaai scheiden en nergens met de b muren. Geen enkele verbindinf er bestaan tusschen buiten- en b: muren, daar anders de buitenge zich toch naar binnen zouden planten. De studióplafonds zijn op waardige manier door dikke lagen en zandlagen gescheiden platte daken erboven. Het rei van deze ingewikkelde constru dat we eigenlijk een doos in eei krijgen. De scheiding tusschen doozen is zoover doorgevoerd, de muren in den bodem nergens contact met elkaar bezitten, anders toch de buitengeluiden vi bodem in de binnenmuren weerklinken, en van die muren nd in de centrale verwarming. t is bekend, dat leidingen in onze i'ven de hinderlijkste deelen zijn (ie geluidvoortplanting. De verin het Avrogebouw mocht Jok in geen geval met leidingen n de gevoelige ruimten uitsluitend verwarmde (in den zomer ge* muren verbonden, binnen deze b e) lucht gebruik gemaakt. Daar veel min of meer gelijkwaardige trilling weder op de lucht in de st PAG. iflpNE No. 3*2 WANNEER in een stadswoning de radio wordt aangezet, dan klinkt dit door het plafond, de vloeren en de muren; dan veroor zaakt men onvermijdelijk overlast aan de beneden- en de bovenburen, maar ook bij de buren aan den overkant van de straat en aan de andere zijde van de tuinen. Wanneer in het nieuwe' AVROgebouw de radio wordt aangezet", dan weerklinkt dit niet alleen in de huizen van 200.000 AVRO-leden, maar tevens bij millioenen luisteraars over de gehele wereld. Wie echter in het nieuwe AVROgebouw zijn oor te luisteren legt aan de toegangsdeur van de ,,jazzbandstudio", die vermoedt niet dat daar achter 30 muzikanten bezig zijn hot music" uit te schetteren. Wie in een stadswoning spelen wil, die moet beginnen met zijn piano van de muur te zetten, alle ramen en deuren te sluiten en dan maar af te wachten wanneer door de onder, boven of nevenburen tegen de wand of het plafond gebonkt wordt om stilte te verzoeken. Wanneer in de echo-kelder" van het nieuwe AVRO-gebouw een donde rend onweer wordt gemaakt", dan kan dit rustig in honderdduizenden particuliere loudspeakers rommelen, zonder dat n der aanwezigen in het AVRO-gebouw de behoefte voelt om naar het raam te lopen om naar de lucht te kijken. lijke ernst en toewijding en met een Dit zijn slechts enkele wonderen der niet te evenaren rust hebben zij zich geluid-isolatie van het AVRO-gebouw; geheel en al aan deze arbeid gegeven. er zijn echter ook wonderen der geluid productie. Indien in een der studio's een spreker met laat ons zeggen een korte, bitse, droge stem een lezing voor de microfoon moet houden, dan kan zijn stem langs draden en toestellen, door absorberende ruimten of door de ,,echo-kelder" geleid worden om als een wellevende stem in de oren van de luisteraars te klinken. De lang gerekte stem van een predi kant zou aldus tot een vrolijke l venBij de aanvang van deze arbeid hebben zij de opdrachtgevers n jaar van voorbereiding voor studie en experimentering verzocht, alvorens met de definitieve plannen te begin nen. Door de juiste inzichten van het AVRO-bestuur is hun dit jaar beschikbaar gesteld met de mogelijk heden voor een duchtig wetenschap pelijk onderzoek betreffende de geluidtechnische en acoustische problemen. Het is een voortreffelijk standpunt geweest om niet a bout portant met dige stem herleid kunnen worden en de eigenlijke bouw te beginnen. Dit Kinalen natuurlijk weder hindergéluiden kunnen voortplanten, eze kanalen telkens onderbroken veerende gummideelen, die de 'voortplanting belemmeren. Inat is ook de wijze, waarop het der luchtaanzuigende motoren, 'n/ermijdelijk met de lucht meeuit de luchtkelders, nadat de aldaar gereinigd en gedroogd of tigd is, weder onwerkzaam gemaakt. Dit geschiedt in ,ers, die door vele zachte 'i zijn verdeeld, waardoor het eluid door herhaalde kaatsingen die schotten gedempt wordt, it daarna de versche lucht zonder naar de studio's of spreekn gevoerd wordt. Het spreekt vanzelf, dat ook ten opzichte van licht- en waterleidingen zeer ongewone maatregelen in dit gebouw moesten genomen worden. Hét is natuurlijk niet mijn bedoeling hier technische perfectie als dekmantel te laten dienen in verband met de architectonische waarde. Uiteindelijk moet een gebouw als verschijning goed zijn, afgezien van alle technische installaties en voorzieningen. En dit is met dit gebouw het geval.omgekeerd zou de voordracht van een knip- of kook-cursus als een kerkpreek kunnen klinken. Hiermede zijn de wonderen echter nog niet ten einde. Wanneer er buiten een heerlijke blauwe lucht staat met vermoeiend warme zonneschijn, dan kan men via de radiotechniek in de huiskamer van de luisteraar de indruk van storm suggereren met heftige regenslag tegen de ruiten. Woedende zee-golven, een kabbelend stroompje, een donderende, waterval, een karretje over de grintweg, een motorbootje op het water en andere geluiden die men voor een hoorspel" nodig heeft, deze kunnen alle in het AVRO-gebouw in gewenste toonaard, toonhoogte en toonsterkte vervaardigd worden. Tenslotte wordt voor een gezonde ademhaling en verwarming van de AVRO-bewoners zorg gedragen door een volledig automatische klimatiseerinrichting. In geen enkel lokaal kan het te warm of te koud zijn, te droog moge vele opdrachtgevers van om vangrijke werken tot voorbeeld strek ken. Talrijke grote werken zijn reeds door overdreven haast tot mislukkingen geworden. Merkelbach en Korsten hebben voor deze bouw ernstig gestudeerd met professoren der Technische Hogeschool te Delft n met talrijke andere advi seurs. Het is een voortreffelijk bouw werk geworden, een bouwwerk dat in vele opzichten (en zeker op radiotechnisch gebied) zijn tijd vooruit is. Het bouwwerk levert het bewijs dat men met exacte wetenschap tot een resultaat komt waar men met z.g. gevoelvol architectonisch tasten" zou zijn gesneuveld. Het nieuwe gebouw van de AVRO heeft ongetwijfeld veel geld gekost. Als ik luister naar de stemmen die vragen of zoveel geld aan dit bouw werk verantwoord is geweest, dan meen ik dat deze hoge kosten reeds verantwoord zijn uit hoofde van de technische wetenschap die met het tot of te vochtig, aangezien het organisme stand komen van een dergelijk werk der klimatiseerinrichting zich automa- gediend is. Het zoeken naar deugdetisch aanpast aan de behoefte der lijke oplossingen inzake de talloze bewoners. ? hedendaagse bouwtechnische probleWanneer het buiten lange tijd droog men (en in het bizonder de geluidis, dan kan het in de klimatiseerkelder technische problemen) is door de van het gebouw mechanisch stort- wetenschappelijke basis waarop dit regenen. Gefiltreerde en bevochtigde gebouw tot stand kwam, verder ge* lucht wordt dan in de lokalen geblazen, bracht dan jarenlang praktijkgepruts. Het is een verblijdend verschijnsel, dat Door deze installaties kan de lucht op Wetenschappelijke mensen hebben hun we eindelijk eens een representatief elk punt in het gebouw automatisch kennis voor de praktijk kunnen aangebouw bezitten, dat waardig en goed op elke gewenste temperatuur ver- wenden, iets waartoe slechts zelden is'zonder dat gebruik gemaakt is van warmd of gekoeld worden ingeblazen gelegenheid bestaat. Dat het bouwwerk allerlei versleten hulpmiddelen als torens, koepels, gekunstelde steenverbanden, decoratieve raampartijen, die niet uit de noodzaak geboren zijn, onnoodige luifels, nietszeggende steenbanken enz. enz. Zonder al deze vooze hulpmiddelen hebben we hier een gebouw van klare eenvoudige kracht, waardoor de archi tecten Merkelbach en Karsten een belangrijke bijdrage hebben gegeven in déreeks bouwwerken, die door de leden van de Congressen voor het nieuwe bouwen" zijn tot stand ge bracht. en weder worden af gezogen. HET behoeft de lezers niet meer te verwonderen dat de bouwers van dit Paleis der Techniek de archi tecten B. Merkelbach en J. F. Karsten de ware bouwregisseurs moeten zijn om'alle behoeften en voorzieningen met zozeer uiteenloopende technische gelegenheid goed benut. Het is een eisen tot n goed functionerend bouw- perfect en gaaf gebouw geworden, dat werk te maken. Het is voor hen een uitmunt in kwaliteit van uitvoering. levenstaak geweest, een taak met on- Het is ongetwijfeld een reclame voor noemelijke zorgen, die menigeen in het Nieuwe Bouwen. Wij wensen hen hun plaats over het hoofd zouden zijn daarmede van harte geluk en veel gelopen. Maar met een onbeschrijfe- succes. KOEK LIMPBRO, ARCH. uit een ruime beurs kon worden be kostigd, is een voordeel dat aan de architecten van het Nieuwe Bouwen tot nu toe niet vaak te beurt is gevallen, vooral wat betreft de gelden om tot een gewenste kwaliteit van uitvoering van het werk te komen. Merkelbach en Karsten hebben de hun geboden ?T sv