l t i r ONS JUBILEUM-REFERENDUM Voorloopige gezichtspunten VELE bladzijden in dit nummer ontleden den uitslag van ons Jubileum-referendum. Reeds voor deze ontleding was een maand van snellen arbeid noodig. Wanneer wij echter deze twee analy ses, die van de stemmers zelf en die van de uit slagen der vraagpunten, tot een geheel hadden willen maken, hadden wij het geduld van het Nederlandsoh publiek nog bijna'dubbel zoo lang in spanning moeten houden, en wel juist in een tijd, dat zee en bosschen ons meer lokken dan politiek. Toch noopt de samen stelling van ons kiezers II III 2. 3. 4. 5. corps" tot eenige terug houdendheid t. a. v. uit slagen. Zoo het vrijwel ontbreken van de N.S.B.; de grootere reserve van confessioneele vrouwen, plattelanders e. a. tegen over de overigen; zoo het groote aantal vrijzinnigen in de intellectueele beroe pen, enz. Het antwoord op de vraag: Wat heeft deze uitslag nu politiek te be teekenen?" kan dus niet anders dan een voorloopige indruk zijn. Toch schijnen er reeds enkele dingen te zeggen: Zoo blijkt het uit de beant woording der vragen, die hier in aantallen en m percentage-cirkels is aan gegeven, dat van een representatieve selectie uit ons volk 70% voor stander is van een door de overheid geleide maat schappij die echter ruimte voor zelfstandig initiatief laat. Dit verschijnsel wordt geaccentueerd door wat blijkt uit onderstaande grafiek: n.l. hoe snel het ge loof in het vrije spel" bij de jongere generaties daalt: in anderhalve generatie van 39% tot 14%. Een eclatante meerderheid werd behaald door de aanhangers van het parlementaire stelsel, al wenschen velen blijkens de opmerkingen een sterk uitvoerend gezag. Zelfs wanneer men voor de N.S.B., die zich grootendeels onthield van stemming, het aantal voorstanders van den autoritairen staats vorm verdrie- of vervierdubbelt, dan nog is de meer derheid onzer democratische traditie overweldigend l Ook in de koloniale politiek bestaat een uitge sproken meerderheid, zij het geen verbluffende. En wel voor de ethische" of Leidsche school. l. Mogelijkheden van maatschappijvorm I. Het Vrije spel van krachten" 6266 2* Solidarisme .................. 1 1497 3. Democratisch socialisme ....... 7820 4. Communistische klasseoverwin ning ...................... 263 Staatkundig stelsel. I. Parlementair ...... ........... 25241 2. Autoritair .................... 1096 Tusschenvormen ................. 616 Buitenlandsche politiek. l . Sterk bewapend nationalisme . . 1350 Gewapend neutraal Volkenbondslid ........................ 11468 Eigen leger voor collectieve veilig heid ...................... 3737 Volkenbond met politieleger .... 4779 Volkenbond met volledige ont wapening .................. 5192 IV. Koloniale politiek. I. Rijkseenheidspolitiek" ........ 9064 2. Ethische" opvoedingspolitiek . . 15258 3. Indiëlos van Holland, nu" . . 576 Tusschenstandpunten . . . .......... 650 N.B. Tusschenstandpunten beneden de i% en blanco's zijn verwaarloosd. Onder de huidige internationale omstandigheden is de groote verwarring, die op het terrein der buitenlandsche politiek blijkt te heerschen niet zoo'n wonder. De strooming, die ook zonder voorafgaan de ontwapening in Volkenbondsgetrouwen zin kan werken, zou misschien vóór de Abessijnsche debacle nog het grootste aantal stemmen gehaald hebben. Nu is zij na het nationalisme de zwakste: naar twee kanten blijkt zij af te brokkelen, naar een sceptische terughoudendheid en naar een idealistischen toekomst droom. Van de 13708 echte Volkenbondsvrienden blij ken er 9971 niet meer te kunnen gelooven aan de waarde van een zelfstan dige legermacht. Dat door goede voorlichting een realistischer oordeel ech ter toeneemt, blijkt uit de betere cijfers voor de stemmers met hoogere opleiding (blz. 10, staat 5a en 56^. Nog merkwaardiger con clusies blijken er te trek ken uit de referendum-re sultaten der politieke par tijen afzonderlijk. Daaruit blijkt bijvoorbeeld, dat de aanhangers van de Antirevolutionnaire en Chr.-historische partij nagenoeg identiek over alle belang rijke politieke vragen den ken en hun verschil zuiver op kerkelijk terrein ligt; dat voorts de VrijzinnigDemocraten prachtig werk kunnen doen, doordat zij het voorbeeld kunnen ge ven, hoe samenwerking bij vrijwel alle denkbare poli tieke tegenstellingen mogelijk is, doch dat zij op den langen termijn voorshands weinig perspectief bieden. Zoo kan men lang voortgaan en lang blijven discussieeren maar wij volstaan nu met nog slechts n hoofdindruk: Afgezien van de buitenlandsche en defensie politiek, die op internationale uitwegen wacht, is nu de hoofdvraag welke kant de solidaristen zullen gaan kiezen, óf aanleunen aan de onder de jeugd terrein verliezende liberale economie óf het zoeken van een basis van samenwerking met een Plan-politiek die verwante trekken heeft. Duidelijk is in ieder geval, dat de partijtegenstellingen heel wat minder reëel zijn, dan bij de onderlinge discussie soms lijkt. Mr. W. VERKADE DE ANTWOORDEN, M AAR LEEFTÜDEM ONDERSCHEI DEM I. MAATSCHAPPELIJKE ORDE ^ "4, ? 3 «8* 44 51 1 [a % 43 % i e 4 ,OY, JTREOECRINÖdVÖRM HL. BUITENLAND5CHE POLITIEK .2. VERHOUDING TOT l M Dl Er JON6ERMN25 25-34JAAR 2 Ov g.ov.. 2,0*. iffi 35-49 JAAR 50-64 JAAR 656NOUMB In bovenstaande grafiek.Is voor de afzonderlijke leeftijden (tot 25, van 25?34, van 35?49. van 50?64 en boven de 65 jaar) htt percentage der stemmen voor de verschillende mogelijkheden In verhouding aangegeven. Zij geeft een goed beeld van de politieke verschuivingen dte bij de vertchillende generaties optreden. DE UITSLAG VAM I MAATSCHAPPELIJKE ORDE ?n. 23% r ? r * ^, <\^' HI.&UITEMLAND5CHE POLITIEK 5 19% **"! 4 17% De referendum uitslag in percentages. De sleutel voor de absolute cijfers </«< lllimtlllllllllllllllMlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllMIIIIIIIIIIW Bmsselsch Stakingen! MAANDAG voor een week: Eerste gewaar] wording bij aankomst: geen taxi's bij station! Maar de trams rijden regelmatig e, de bevolking kan moeilijk sterk onder den indruk zijn) direct tegenover het station is het volop kermis! In de laatste tram uit een buitenwijk naar di binnenstad kondigt de conducteur type opgeschotenjongen met een Mussolinikaak dreigend aan: Morgen zullen ze moeten loopen." Maar de volgendt dag tramt men wel; slechts een klein deel van hei personeel is niet verschenen, de controleurs vallen daarvoor in, en 's middags is de dienst weer heeltmaal normaal. Nog eenmaal treffen wij een stakingsbeetd aan: een groepje postende kelners trekt langs de hotels en café' s om hun collega's tot aansluiting te bewegen. Bij informatie blijkt het dat deze menschen geen loon ontvangen en soms nog den patroon moeten betalen voor het recht, van de fooien te mogen leven. Overigens heerscht er uiterlijk orde. Een groottl ruitercolonne, die bij zijn rit midden door de stad\ even opschudding veroorzaakt, blijkt alleen t opluistering van een sportfestijn uit te rukken .... ; De nieuwe Kamer bijeen TY7EL is de bewaking van het Kamer-gebouw W groot: tot ver in den omtrek staan op eiken straathoek vijf agenten, die dichter bij het gebouw versterkt worden met telkens tien brandweerlieden. De regeer ingsverklar ing, waarvoor de nieuwe regeering bij haar optreden een drietal weken van voorbereiding meende te hebben, moest onder den indruk van de stakingsbeweging zoo spoedig mogelijk worden afgelegd. Woensdag den 2 45 ten Juni werd daartoe besloten, dienzelfden avond komt tot het opstellen daarvan de ministerraad bijeen en vergadert tot drie uur 's nachts. Na een korte rust vinden dt\ ministers het gezamenlijk Concept den volgenden mor- \ gen op hun bureaux, krijgen nog tot half elf gelegenheid tot het opstellen van amendementen, waarna een korte gezamenlijke zitting de definitieve redactie vaststelt. Om twee uur begint dien dag de Kamer zitting; de Nederlandsche tekst is dan nog niet eens gereed en De Man, die na Van Zeeland dezelft rede in het Nederlandsch zal houden zit tijdens woorden van zijn voorganger nog het gebrekkig departements-Nederlandsch te 'corrigeer en. De i van de regeeringsverktaring heeft echter onder grooten spoed niet geleden. Zelden werd er de laa jaren in een klein land een omvangrijker p aangekondigd. De rebelleere* T70OR de Vlaamsche kwestie is het program V mager, het bevat slechts getrouwe handhaving t der taalwetten; overigens status quo. De teleurstellir van vete Vlamingen uit zich inde Kamer in uitbarstingen van de Vlaamsche Nationalist* overigens te recht als de Vlaming Hüy burgemeester van de Vlaamsche stad , Antwerpen, to 'H.R&GEERIMG5VORM 13 VERHOUDING TOT INDIE cijfers vindt men in het midden in bijgaand artikel, waar hoofduitslag zijn weergegeven IMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII Momentopnamen voorzitter gekozen van een in meerderheid Vlaamsche Kamer, zijn openingsrede het eerst in het Fransch houdt; maar ten onrechte als de premier, die gewoon is Fransch te spreken, zijn regeer ingsverklar ing in deze taal voorleest; te minder juist omdat hij aan kondigt, dat in den senaat de regeeringsverklaring het eerst in het Vlaamsch zal worden uitgesproken. Minutenlang gebrul en onderlinge debatten met alle andere groepen verhinderen Van Zeeland, die met ?een ontwapenende hulpeloosheid rondkijkt, eenigen tijd aan het woord te komen. Maar hoezeer deze demonstratie alleen een prestigekwestie is, wordt bewezen door het feit dat als minister De Man daarna hetzelfde in het Nederlandsch zegt, vrijwel geen Vlaming meer luistert; voorzoover zij niet zijn weggetoopen (de Vlaamsch-nationalen met de uit vlucht: Wij willen geen vertaling /") zitten zij in grooten getale te lezen of te schrijven. Plaats voor de jeugd TYT AT opvalt, als men in het parlement rondW kijkt is de groote verjonging die de Kamer heeft ondergaan. Hij mans en burgemeester Max, naast elkaar op de liberale banken, maken veeleer den indruk van de laatsten der Mohikanen" dan van aanvoerders eener generatie van politieke voor mannen. Meer dan ff-jarigen zijn er slechts zeer weinigen en het gros van de hémicycle" maakt den indruk van tusschen de 35 en 4$ te zijn. De oude routiniers zijn overal weggevaagd; jonge gezichten n ongegeneerd zomersche kleeding ziet men op alle banken. Hetzelfde Verschijnsel J*ij de regeering; op de voorste banken van het halfrond: veertigers op een enkele uitzondering na. De premier Van Zeeland is in zijn kwieke slankheid een uitgesproken jeugdige figuur; alleen de ernst en de zakelijkheid, die zich op zijn gezicht weerspiegelen, maken dat men hem niet nog veel jonger schat dan hij is. De Benjamin is de 34-jarige minister van Vervoerswezen Jaspar, een neef van den bekenden politicus uit vroeger jaren; de kamervoorzitter waagde bij de eedsaflegging der kamerleden tegenover hem zelfs even een grapje over de leeftijdsgrens. Ook zeer jong is nog de nieuwe functionaris voor Buitenlandsche Zaken, Spaak, voor twee en een half jaar nog de kwajongensachtige links-radicale aanvoerder der socialistische jeugd, die bij de nationalistische kranten de ruiten ingooide. Men fluistert dat hij gekozen is, omdat hij zich nooit met internationale kwesties heef t bemoeid, dus vrij staat tegenover de sanctievragen. Wat openlijker zegt men, dat hij gekozen is omdat men onder gén beding Vandervelde wilde, den eenigen der drie itbelles-mères" (die in het vorige kabinet voor de drie groote partijen als ouderen een oogje in het zeil hielden) die niet heeft willen verdwijnen en voor uiten nu een ministerie van Volksgezondheid is gecreëerd. Hij zit nu als eenige oudere in het ministerie wat onwennig tusschen de anderen. Maar zijn rol als partijleider is kennelijk uitgespeeld. Tragisch: de patron", die niet bijtijds kon gaan.... G. A. HET WAREN BESCHAMENDE EN TRAGISCHE DAGEN TE GENBVE. Ook zonder het Italiaansche spektakel tijdens de rede van den Negus zou 't dat geweest zijn: het beschamendste chapiter in de geschiedenis van den Volkenbond. De Negus stond daar als het Geweten der Historie. En het is niet mogelijk deze stem het zwijgen op te leggen, zelfs wanneer zij niet viva voce spreekt; Tenslotte was het minderwaardige Italiaansche tumult niets anders dan de menschelijke reactie daarop de verontwaardiging, waarmee zich die genen verraden, die de waarheid te hooren krijgen. Het was overigens niet alleen Italiëdat de waar heid te hooren kreeg het was de heele Volkenbond. Het is moeilijk te zeggen of het verschijnen van den Negus van eenig practisch nut zal blijken. Het is veel te vroeg om dat te overzien. Maar voorloopig was zijn reis naar Genève niets anders dan een herhaling van de bedevaart naar Europa van den verslagen Oom Paul. WANNEER WIJ NIETTEGENSTAANDE DIT ALLES VOOR OPHEFFING DER SANCTIES ZIJN, dan is dit omdat in werkelijkheid de zaken veel inge wikkelder zijn, dan zij er van buiten bekeken wel uitzien. Het is al te simplistisch gezegd, wanneer men het zóó voorstelt alsof de zaak alleen maar schipbreuk geleden heeft door een geheime afspraak tusschen Frankrijk en Italië. Wanneer ooit Europa misleid door de raadgevingen van onbekwame politici een verkeerden weg heeft ingeslagen, dan was het in dit laatste halve jaar. Dit doet niets af aan onze veroordeeling van Italië's optreden, even min iets aan onze sympathie voor de Abessynische zaak. Wanneer echter een rechtsmiddel ondeugdelijk blijkt, moet men het laten vallen, al houdt men aan den rechtsgrond nóg zoo stevig vast. Maar het is moeilijk bij dit alles van Recht" te spreken, van Recht in de volle beteekenis van het woord. Het is wellicht geoorloofd er nog eens op te wijzen, dat wij, toen verleden jaar te Genève de besprekingen over Sancties begonnen, geschreven hebben over het fenomeen dat in internationale zaken de menschheid slechts ,,m*t de linkerhand getrouwd" was aan het Recht ? d. w. z. niet getrouwd. Het Volkenrecht kende immers niet het principe der rechts-afdwinging. Het was dus niet, in de volle beteekenis van het woord, Récht. Want Recht zonder Sanctie is geen recht. Men behoeft zich er immers niet aan te storen ! Toen kwamen de sancties (meervoud l). Maar geen Sanctie. Engeland, zoo bleek later, was nl. niet bereid voor de toepassing der sancties te vechten. Wat beteekent dat? Zelden luidde een zin onzinni ger. Het beteekent niets anders dan dat Engeland en a fortiori Frankrijk, samen de belangrijkste Volkenbondsmacht niet van zins was de.... rechtshandhaving te handhaven, de afdwinging af te dwingen, de sanctie te sanctionneeren. Dus: niets ! Neen, had men waarlijk iets willen bereiken, dan had men eerder moeten beginnen. Dan had men stop" moeten roepen, nadat de eerste tienduizend tallen door het Suezkanaal vervoerd waren en desnoods het Suezkanaal maar moeten sluiten! Maar het is nu mosterd na den maaltijd. Overigens er zijn nog andere zaken, die van invloed waren op deze fatale ontwikkeling van wat eerst zoo veel scheen te beloven. Den FranschItaliaanschen afspraken, en de verwerving van Italiaansche sympathieën in Frankrijk door middel van heel veel geld, was iets anders vooraf gegaan: de Engelsch-Duitsche vloot-overeenkomst, een dom heid, die nu ook in Groot-Brittanniëwordt ingezien. Want het gevolg hiervan is geweest, dat Frankrijk nog beduchter was geworden voor Duitschland dan het tevoren reeds was en uit zelfbehoud wel met de Italiaansche vriendschap rekening moest houden. Terugblikkend moeten wij dan ook wel erkennen dat het een verwikkeling van funeste oorzaken-engevolgen is geweest en dat het Duitsche Rijk inder daad van het enibrouillement gebruik heeft ge maakt. Van dat oogenblik af was de Abessynische zaak verloren. En het gaat niet aan, de schuld te werpen op de geheime diplomatie", noch op de overijverige en naïeve Volkenbondsstatistici die beweerden dat Italiëbinnen een half jaar op de knieën zou liggen, maar het zijn enkel en uitslui tend de leidende (en incompetente) staatslieden van Europa, die zich niet'alleen niet gerealiseerd hebben wat het eigenlijk zeggen wilde, met sanctionneering van het Volkenrecht te beginnen, maar die ook het simpele politieke spel zoo weinig verstonden . dat zij storende mogelijkheden, als PAG. 3 DE GROENE Ne. 3063 het ter ongelegener tijd verscheuren door Duitsch land van het Verdrag van Locarno, eenvoudigweg ecarteerden. VAN ZEELAND is nu geroepen om de Volken bondsvergadering, die formeel een voortzetting is van de vorige bijeenkomst, die nog door den tegenwoordigen Tsjechoslavaakschen President Benesch geleid was, te presideeren. Het is een wereld vol moeilijkheden en gevaren, die de jonge Belgi sche premier naast zijn sociale zorgen thuis op deze wijze tijdelijk onder zijn hoede krijgt. De punten van gevaar zijn in de eerste plaats Oostenrijk. SCHUSCHNIGG heeft geweigerd naar Genève te komen in verband met de geruchten, die de ronde doen over een plotselinge restauratie. Een restau ratie v«n de Habsburgers kan tot interventie aan leiding geven. En van interventie tot oorlog, il n'y a qu'un pas! Dan is er het onrustbarende optreden van Forstner in Danzig, waar de onder niet-officieelen Duitschen invloed staande regeering zich van de nadrukkelijke bevelen van den Volkenbondsraad niets aantrekt. Verder is een punt van gevaar, tot verwondering van de Duitsche regeer ing zelf, de verhouding tot Engeland. Men ontwijkt nog steeds het antwoord op de Engelsche vragen. De Wilhelmstrasse is zelfs geneigd in 't geheel niet meer te antwoorden, bewust als zij zich werd dat de marge van het debat nu zoo nauw geworden is, dat men inderdaad niet veel langer zal kunnen chicaneeren en binnen afzienbaren tijd zou moeten zeggen aan welke verdragen men zich wél zal willen houden en aan welke niet; en of men op oorlog aanstuurt, ja of neen. Het lijkt op een schaakspel, waarbij nu van n partij de Dame ernstig in gevaar is gebracht. IN DE NEDERLANDSCHE POLITIEK heerscht een stem ming van lichtgeraaktheid, die men als voor boden van een hoognoodige vacantie zou kunnen opvatten als er niet zulke ernstige belangen op het spel stonden, die gedachten aan persoonlijke ele menten moeten doen verdwijnen. Er is een conflict tusschen Minister Gelissen en de Zuivelcentrale, waarbij de laatste haar medewerking aan de uitvoerpolitiek staakt, als de minister niet beter haar richt lijnen volgt, er is een bittere stemming over het eervol ontslag van den burgemeester van Hardenberg, die blijkens Almelo's rechtbank 15 maand gevangenisstraf heeft verdiend. Er zijn harde woor den gevallen over de zachte hand die de fiscus tegen over de Indische oliemaatschappijen blijft toonen. Wij gelooven dat dit minder ligt aan de goede rela ties waarop de revolutionnair Sneevliet doelde, dan wel aan de internationale machten die de groote olietrust vormen en waartegen een kleine staat bijna niet op kan. Liet de petroleumsanctie niet iets dergelijks zien ? Scherp is ook het duel tusschen den overigens zoo regeeringsgetrouwen mr. Joekes en dr. Colijn, minister van koloniën. De eerste verde digde taai Van Vollenhovens standpunt dat bij de Indische bestuurshervorming de werkelijke decen tralisatie, n.l. het overdragen van verantwoordelijk heid aan locale organen, moet plaats hebben voor een ambtelijke bestuursdecentralisatie. Gedachtig aan de onsterfelijkheid van het laatste streven op het Plein en de ontelbare pogingen van minister Simon de Graaf om dit standpunt aan de Kamer op te dringen, wenschte de V.D. voorman geen enkele chicanemogelijkheid open te laten. Minister Colijn moest toegeven, zoodat de regeering eerst weer bij déKamer om geld moet vragen vóór de eilandgouverneurs met hun ambtelijken staf mogelijk zullen zijn. Dat zal nu nog wel even duren, want opvoeden tot bestuursverantwoordelijkheid kost tijd...... SOMS zou men zelfs gaan wanhopen aan het staatkundig verantwoordelijkheidsbesef van ons eigen jjplk. Het politieke gewicht dat al te velen hechten aan de praatjes over dr. COLIJN, de munt die Vova daaruit slaat voor een actie tegen de Ka tholieke Staatspartij, de onhandige reddingsmanoeu vres van een dr. Vos, deze onwelriekende verschijn selen behooren bij de traag of niet-stroomende politieke wateren van onze verstopte parlementaire Slapeloosheid tengevolge van de zomerwarmte, overwint men spoedig dóór het gebruik van een paar Mijnhardt's Zentiwtabletten. Buisje 75 et. V