r LEGPUZZLES VAN VOOR VIERDUIZEND JAAR Egyptische papyri ontraadseld WEINIG planten zfln voor de Egyptische beschaving van . zoo groot belang geweest als de papyrus. Want niet alleen leverde hu de grondstof voor allerlei voor werpen van dagehjksch gebruik, men vervaardigde er o.a. booten, matten en touw van doch vooral danken de Egyptenaren hem een voortreffelijk schrijfmateriaal, sinds zij reeds in zeer vroegen tg d geleerd hadden uit den stengel dezer plant een soort papier te bereiden. De papyrus (Cyperus papyrus) komt tegenwoordig in Egypte niet meer voor. Hij is daar door de steeds intensievere cultuur van den bodem reeds lang verdreven en tegenwoordig moet men tot in den Soedan gaan om de groote papyrus-bosschen te vinden, die eens ook de poelen en plassen van de toen nog moerassige Delta gevuld moeten hebben. Op menig Oud-Egyptisch relief vormen zij, vol van een ryk vogel- en insectenleven, de imposante achtergrond voor den in een lichte papyrusboot jagenden edele. Men stelle zich den papyrus niet te klein voor; in goede exemplaren kan hij een hoogte van 3.5?i.5 M. en een dikte van 10?15 cM. bereiken. Bij de papierbereiding ging men nu als volgt te werk: men ontdeed de plant van de buitenste schil en spleet daarna de kern van den stengel, na dezen in stukken van gelijke lengte verdeeld te hebben, in dunne sneden. Deze legde men vervolgens verticaal naast elkan der, waarna men een tweede laag horizontaal dwars over de eerste spreidde. Met behulp van een dun bindmiddel werd dan het geheel stevig in elkaar geklopt en tenslotte werd de oppervlakte zorgvuldig glad gemaakt. Uit den aard der zaak werd daarbij de bovenste laag het best bewerkt en het meest vrij van oneffen heden. De schrijver gebruikte dan ook meestal deze zijde, waarvan dus de vezels horizontaal loopen, het eerst en wij noemen haar de recto, de keerzijde de verso van een papyrus. De bladen papier, die op deze wijze vervaardigd werden, wisselen in de verschillende tijdperken in grootte. Een normaal formaat is bijv. 32 X 40 c.M. Een twintigtal van deze bladen aan elkaar geplakt kwam dan als normale rol in den handel. Natuurlijk kon de kooper daarmee dan verder doen, wat hij wilde: stukken er af snijden of een tweede rol of deel daarvan er bij plakken of in de hoogte halveeren, wat een gemakkelijker en minder breekbaar formaat gaf. De papyrusrollen, zooals die gevonden worden, varieeren dan ook zeer in grootte. Zij zijn ook in ander opzicht verschillend van de rol zooals die uit de fabriek" kwam. Deze was wit, zooals uit de Egyptische afbeeldingen en uit een door Dr. Ibscher vervaar digde proeve blijkt. De papyri in onze musea vertoonen. alle variaties van lichtgeel tot donkerbruin, al naar zij aan licht en vocht zijn blootgesteld geweest. Ook de kwaliteit van den papyrus, afhankelijk van die van het materiaal en van de zorg aan de bereiding besteed, speelt hierbij een rol. Op dit uitstekende papier kon de Egyptenaar nu met behulp van een bies, waarvan het gekneusde of stukgekauwde uiteinde een soort penseel vormde, en een dun*vloeibare inkt werkelijk schrijven, een voorecht boven de andere volken der oudheid (men denke bijv. aan de onhandige klei tabletten der Baby looiers), dat den Egyptenaren zoo van zelf in den Zoo komt een mummiedeksel in het fofcorotorfum oon. Het is vervaardigd uit.... oude papyri! Moeizaam prepareeren brengt een stapel beschreven snippers aan den dag. Niet het schrift, maar de vezelstructuur dient als 'uitgangspunt bij de reconstructie van den papyrus. Dr. Ibscher (rechts) toont een herstelde papyrus rol. schoot viel. Het vlotte schrijven leidde weer vanzelf tot het ontstaan van een cursief schrift. De vlugge, schrijvende hand kortte de schrijfteekens steeds meer af en zoo ontstond naast het omslachtige hiëroglyfenschrift, waar van ieder teeken een volledige teekening van een of ander levend wezen of voorwerp is en dat op monumenten altijd in gebruik is gebleven, een echt, cursief schrift. Een schrift, dat in den loop der eeuwen veranderde, natuurlijk meestal in de richting van grootere cursiviteit, zoodat wij in het schrift zelf een middel bezitten om papyri te dateeren. De Egyptische schrijver bezat daarbij doorgaans de vaardigheid, die ook zijn hedendaagsche opvolger nog bezit, om een los op de knie rustende bladzijde zonder linieering in rechte lijn en volkomen regelmatig te beschrijven. Een goed geschreven Egyptische papyrus is een lust voor het oog. De Egyptenaar heeft van de zoo geboden mogelijkheid een ruim ge bruik gemaakt en meer geschreven dan eenig ander volk. De administratie vooral (er gebeurt bijna niets of er is een schrijver aanwezig, die alles opteekent) moet bergen papier verslonden hebben. Bij rechtszaken haalt men eeuwen oudere documenten als bewijs materiaal uit de archieven: zij moeten wel stampvol gezeten hebben. Tempelinschriften vermelden ons de boeken, waarmee eens de tempelbibliotheek gevuld was. De enkele werken op PAG. 18 DE GROENE No. 3085 wetenschappelijk gebied, die wij be zitten, vermelden weer oudere boekeu, die ons achter het ons bekende een gansene literatuur doen vermoeden. De doodenliteratuur, die ongebruikt rustig in het graf bleef liggen en waarvan dus naar verhouding veel bewaard is, is onuitputtelijk. Doch ook verder is er geen gebied van het Egyptische leven of de papyri ver spreiden er licht over. Wij bezitten letterkundige werken, brieven, testa menten, acten van processen, con tracten, medische, magische, mathe matische boeken enz., al is het dan slechts een klein deel van wat er eens geweest is. Want de papyrus heeft niet zoozeer voor den gebruiker, doch wel voor een weetgierig nageslacht een ernstig na deel: zijn vergankelijkheid. In een ander klimaat dan dat van het droge, regenlooze Egypte zou van al de gebruikte bergen papier waarschijnlijk niets zijn bewaard gebleven. En ook in Egypte zelf is alles wat voor vocht bereikbaar was vergaan. Zoo hebben wij bijv. uit de vochtiger Delta zoo goed als niets. Ook wat zich in de woonplaatsen der levenden bevond, voorzoover deze in het cultuurland lagen, is met deze woonplaatsen zelve verdwenen. Bewaard is in het alge meen slechts wat zich in of bij de graven aan den rand der woestijn bevindt. Daar kunnen de omstandig heden inderdaad zoo ideaal zijn, dat een papyrus er even leesbaar en gaaf als op den dag van zijn voltooiing ligt te sluimeren, veilig tot den dag, dat hij gevonden wordt. Op dien dag bedreigen hem namelijk nog eens de grootste gevaren. Niet altijd wordt hij gevonden door een vakkundige en aanstonds omringd met de zorgen, waarop hij dan, totaal uitgedroogd en daardoor uiterst breek baar, recht heeft. Niets is zoo geschikt om bij een opgraving gestolen of bij een toevallige vondst vlug verborgen te worden onder de lange inboorlingenkleeding als zulk een rol. Is het ge vaarlijk de rol te gelde te maken, dan blijft zij misschien jarenlang in een hut slingeren, of de vinders krijgen ruzie over den buit en trekken ieder aan een eind of zij wordt opzettelijk in stukken gebroken om zoo meer op te brengen dan in haar geheel. Wat eens een imposante papyrus was is dikwijls niet meer dan een paar groote fragmenten en een doos vol brokjes, wanneer hij eindelijk in de handen van een belangstellende komt. Wan neer deze dan verstandig is, zal hij, ook als hij Egyptoloog is, niet zelf trachten de resten te ontrollen. De brandende nieuwsgierigheid naar den inhoud is begrijpelijk, doch heeft al veel kwaad gesticht. Het is absoluut noodzakelijk dat dit uiterst teere werkje door vakkundige handen ge beurt. Het ontrollen en weer samen stellen van een eenigszins fragielen papyrus is een vak op zichzelf, een kunst, die door Dr. Ibscher te Berlijn tot perfectie is gebracht. Zonder op den inhoud van den papyrus te letten weet hij, geleid door de vezelstructuur van het papyrusblad, de fragmenten aan elkaar te passen, zoodat uit een hopeloozen hoop brokjes een bladzij en tenslotte een. rol groeit. Zelfs uit het door de Egyptenaren zelf tot een harde massa verwerkte papier, dat zij in later tüd als surrogaat voor hout tot mummiekisten verwerkten, (de z.g. mummiecartonnage) weet hij papyri te voorschijn te tooveren. On gelooflijk is het aantal documenten, dat Dr. Ibscher op deze wijze aan de wetenschap geschonken heeft en ont zaglijk veel belangwekkends zou zonder hem voor goed zijn verloren gegaan. ' DB. A. DB BUCK Schaken KAMPIOENSCHAP VAN NEDERLAND HET verschil van deze wedstrijd bij voorgaande vergeleken be staat voornamelijk hierin, dat deze keer hoofdzakelijk de jeugd aan het woord was. In het algemeen is dit toe te juichen. Dergelijke matches vor men de eenige gelegenheid om de jongere generatie van spelers van klasse voort te brengen. Anderzijds kan niet ontkend worden, dat eenige spelers wel wat al te voorbarig naar de hoogste nationale schaakeer reikten; hierdoor bleef het spelpeil dikwijls onder redelijke eisenen; en kwam maar al te vaak de gedachte boven, dat menigeen van de oude garde een beter figuur zou hebben geslagen dan deze avant-garde. Te betreuren valt het, dat Jhr. Van de Bosch niet mededong; zoodoende overwon Landau onbedreigd. Van Doesburgh, Scheltinga en Prins toonden zich na Landau de beste. Van deze drie is Prins het rijkst aan fantasie en ondernemingsgeest. Indien hij er in slaagt zijn temperament te breidelen en zijn stoutmoedigheid on dergeschikt te maken aan kalmere be dachtzaamheid, zal hij het een heel eind brengen. Van Doesburgh, de tweede prijs winnaar bezit een groote theoretische kennis, hetgeen hem vaak het voordeel oplevert op uitmuntende wijze door de opening heen te komen. Scheltinga is een positiespeler en men zal nog zeker van hem hooren. We laten hieronder de partij volgen tusschen den eersten en tweeden prijs winnaar: 45. Zwart: C. van Doesburgh d7?ds e7?eó Pg8?fó Lf8?«7 Wit: S. Landau i. dz d4 2. C2 C4 3. Pbi?e3 Pgi?f3 Lei?g5 6. e2?e3 7. Ddi e2 ........ Deze zet inplaats van Tai ei wordt in den laatsten tijd veel door Flohr en Lilienthal aangewendt. 7 ......... c7?es Geldt als het beste antwoord 8. c4 x ds .... ____ Ook Tai?di wordt hier gespeeld, waarop zwart het beste met d:c4 en Das antwoord. 8. ? ....... Pföxds 9. Lgsxe7 Dd8xe7 10. Pcsxds eóxds u. Lfi d3 ........ In aanmerking komt d : c en Le2. Wit zou dan een klein voordeel be zitten doordat zwart een geisoleerden pion heef t. "? ........ g7?g6 12. o?o In een partij Aljechin Capablanca te Buenos-Aires geschiedde hier d4 x 05 Pxcs; Tci, Pxd3+, Dxd3, Lfs; DdS, Le4 met een spoedig remise. De tekstzet laat de meerderheid op den damevleugel toe, maar wit hoopte door de verzwakking van go een koningsaanval te kunnen ondernemen. fó Lc8?f 12. .. . -----13. Ld3?e2 14. Pf3?es 15. Dc2 d2 ........ Om op Pe4, Daó te kunnen spelen. 15. .. ...... a7-^a5 Zwart wil bs spelen, maar wil eerst Das verhinderen 16. f2?f3 ...... ... De bekende weg. Terwijl zwart op den damevleugel zijn pionnenmeerderheid tot gelding tracht te brengen, onderneemt wit een actie in het cen trum. 16. ... ------ Tf8?e8 Nu zou op bs, 34 gevolgd zijn en als daarna 04 200 17. 63?«4 MG. 19 DE GROENE N*. 3085 was niet «a?g4?g5 «n zonder gevaren f4, is. e6 De7Xe6 j Scherper wat echter 17 18. Le2xe4 19. Lc4 xeó 20. f3 x 64 Misschien bood Df4 betere kansen. Deze afwikkeling leidt tot vereenvou diging. 20 ;. Pf6xe4 21. Dd2?f4 £7?£5 22. h2?h4 Dcó?ds 23. Tai?dr Te8?f8 Zeer gevaarlijk zou zijn Da2:, om dat wit met h4?hs een gevaarlijken aanval verkrijgt. 24. a2?*3 Ta8?c8 25- PeS?f3 Wederom listig gespeeld. Wit wil op Tc2 met Te i antwoorden om daarna na T x b2 met Tc7 op aanval te spelen. Zwart echter vermijdt alle compli caties en speelt: 25- ??? Dds?d6 Remise gegeven op voorstel van wit. Nu zou wit De3 gespeeld hebben, waardoor Tc2 niet mogelijk is wegens Db3+. De kansen staan absoluut gelijk. L. Puzzles illllllllllllllllMIIIIIIIIIIIIMMMIIIIIIIMlIIIIIIIMIItMIMMIMIIMMMI | Prijswinnaars zijn dezt week: voor f | het letterraadsel J. Kunst, Nonnen- i veld 36, Gorinchem; voorde deeling f | W. Meijer, Nw. Binnenweg 256, Rot- l | terdam, Voor elke puzzle wordt een f | plastiek van Hildo Krop uitgeloofd, f | Inzendingen vóór Dinsdag op een l l BRIEFKAART; op de adreszijde het I | woord LETTERRAADSEL of VISITE- f | , KAARTJE vermelden. f imiiiiiiiiiHiiMMiiiMMi iiiiiiiiiiiiiiimiiiiiHiiiiiiiiiinmiHiiWi Nieuwe Opgaven Leüerraadsel Van de onderstaande lettergrepen moeten 15 woorden gevormd worden, welker ie en 3e letters, gelezen van boven naar beneden, een vers vormen van Maud van Loon a-an-an-as-e-ei-el-dal-de-dender - der - dy - gans - gen - gel - ken Ie - len - len - li - lig - na - na - ne - ne ner - ni- re - ren - rend - rie - ro - ta tod - vee - ves - we - ijs - zie. Omschrijving. i. godin van den huiselijken haard, 2. soort duikeend, 3. ruiken, 4. snoer, 5. geschiedkundig verhaal, 6. koude of warme groc, 7. ontzenuwen, 8. Romeinsch keizer, 9. koken, 10. ijspegel, ii. vindplaats van prehistorische res ten, 12. tierig, 13. narigheid, 14. strijd perk, 15. verzachten. Visitekaartje I. SIKSTROO Ureterp Wat fabriceert deze heer? Oplossingen Letterraadsel God heeft met ons gedaan wat hij doen wilde. (M. Nijhoff) i. glad akker orakel d e n i e r huwelijk eva ester 7- f a h r e n h e i t 8. t w Ij n e n. 9. m e d i a a n io< ego ii. tremolo 12. ornithologit 13. N e w t o n 14. s p i eken 15. Cregorius 16. end ogamie 17. doe k oen 2. 34. 56. Deeling 64256 Een poli» der LEVENSVERZEKERING MY. ARNHEM schept kapitaal voor moeilijke tijden. ROTTERDAMSCHE HYPOTHEEKBANK NEDERLAND Appie's ver;aarciag wordt gevierd in Ouwehand's Dierenpark Rhenen op den Grebbeberg N.V. DE HOLLANDSCHE VOORSCHOTBANK KRUISWEG 70 HAARLEM De Bank verstrekt voorschotten m«t een minimum van ? 1000.-op billijkt t» wat de terugbetaling betreft gunstige voorwaarden, onder borgtocht of zaktlijke zekerheid. Een prospectus wordt op aanvraag gaarne toegezonden. F* F. SINEMUS 20 Leldschastraat 22 AMSTERDAM C GEKL OVERHEMDEN NAAR MAAT VANAF. Fl. 6.75 PRIMA COUPE EN AFWERKING Binnenkort worden de koffers gepakt! Hoera 't wordt vacantietijd! Nu is er feitelijk nog maar n ding te doen: eens nauwkeurig Uw zomergarderobe inspecteeren. Even kijken, of Palthe niet 't een en ander kan opfrisschen. 'n Costuum op persen, een japonnetje of een jaskraag ontvlekken. Een verschoten kleedingstuk nieuw" maken door het te verven.... Laat PALTHE Uw zomerkleeding in orde maken I Dat is goedkoop... en prima werk! Vraagt onze. ste.rk-ve.rla.agde, populaire prijzen voor chemisch reinigen van Japonnen. Mantels en Heerencostumes. PALTHE K H F! l :V !. f, 7