? *»»-».»» te DE GROENE AMSTERDAMMER Opfericht In 1877 Weekblad voor Nederland onder hoofdredactie van PROF. MR. A. C JOSEPHUS JITTA 60e Jaargang No. 3089 Redactie: Mr. M. K A N N. TH. MOUSSAULT. Dr. P. H. RITTER Jr., Mr. N. J. C. M. KAPPEYNE VAN DE COPPELLO en Mr. R. H. DIJKSTRA Red. en administr : Keizersgracht 355, Amsterdam C Telefoon 37964 - Postgiro 72880 ? Ge m. giro G 1000 De abonnementsprijs bedraagt f 10.?per jaar. Abonnementen kunnen met elk nummer Ingaan, doch alleen tegen het einde van een jaargang worden opgezegd BEKEKEN UIT HET JAAR 2000 Mr. M. Kann Overcicht van den toestand HET waren critieke jaren voor de Staten van Europa. In den herfst van 1936 bereikte de spanning het hoogtepunt; de jaarwisseling van '36 op '37 bracht de omkeer. Het is natuurlijk gemakkelijk in te zien, dat de menschen die in dat tijdvak leefden, niet tenvolle de consequenties van het geschiedkundig gebeuren begrepen. Dat is nooit het geval. Ook in de dagen vlak vóór, ja zelfs tijdens de Fransche Revolutie, was dat niet het geval ge weest. Althans nog niet in het begin van het tijd perk, dat wij als de Fransche Revolutie plegen aan te duiden, toen het galante leven te Parijs nog weinig van zijn glans had ingeboet, toen de emigré's nog niet naar Engeland en Amerika waren uitge weken en niemand rekening hield met de mogelijk heid van gebeurtenissen zooals die zich weinige jaren later, tijdens het Schrikbewind, zouden afspelen. Ja, in vele opzichten deden deze Critieke Jaren denken aan den eersten tijd van de Fransche Revo* lutie. Het is steeds een geliefkoosde speculatie der geschiedvorschers geweest, hoe de wereld er uit zou hebben gezien, wanneer Lodewijk de Zestiende en zijn ministers in het Voorjaar van 1789 wat meer durf en beslistheid hadden getoond bij de bijeen roeping van de Staten Generaal te Versailles. In deze Staten waren de drie standen vertegenwoor digd adel, geestelijkheid en burgerij. Daar was het groote dilemma: hoe zou men vergaderen en stem men? De Staten waren in honderdvijfenzeventig jaar niet bijeen geweest. Het was echter een geheel nieuwe en andere vergadering, ditmaal, maar met een ouden naam. Nu was het de bedoeling om tot een soort Engelsch Parlement te komen. Maar hoe? Zouden de drie Kamers afzonderlijk vergaderen? Dan konden adel en geestelijkheid de commons" steeds overstemmen. Of zou het n lichaam worden ? Dan hadden de vertegenwoordigers der burgers een groot numeriek overwicht. De Koning wilde hierin geen beslissing nemen. De Staten, die immers den volkswil tot uiting brachten en de volkswil was toen juist de groote mode geworden, het nieuwe ideaal dat door de geheele intelligentia aanbeden werd en dat in den vorm van Rousseau's Contrat Social tot basis der maatschappij was geprocla meerd de Staten moesten het dilemma zelf op lossen. Inmenging zou theoretisch onjuist geweest zijn. Inderdaad. Maar de Staten deden het niet; en wanneer Lodewijk de Zestiende en zijn ministers wél leiding aan de zaak gegeven hadden, dan zou den hoogstwaarschijnlijk langs lijnen van geleide lijkheid constitutioneele toestanden zooals Enge land en de jonge Vereenigde Staten die reeds kenden ook in Frankrijk tot ontwikkeling zijn gekomen. Dan zouden de gebeurtenissen in de Kaatsbaan en de bestorming van de Tuilerieën nooit hebben plaats gehad, de Fransche revolutie zou de Terreur niet hebben gekend, de Fransche geschiedenis niet het Directoraat noch het Keizerrijk, Europa niet een serie oorlogen die een brandend spoor van verwoes ting en armoede achterlieten en in hun vreeselijke gevolgen slechts overtroffen zouden worden door den wereldoorlog van '14. En hierin in deze hypothetische speculatie ligt juist het punt van vergelijking. Revolutie niet het «elfde als opstand DE Europeesche Revolutie, de critieke jaren van '31 tot '37 moet men dan ook rekenen als te behooren tot de gevolgen van den wereldoorlog, hoewel er van '21 tot '29 een tijdperk van rust en weder opbouw te onderkennen was. Dit tijdvak deed in menig opzicht denken aan het aspect, in Nederland en de overige landen van West-Europa, van de restauratie na het Napoleontisch tijdvak. Er werden tallooze nieuwe ondernemingen opgericht; er werd ontzaggelijk veel gebouwd in een nieuwen stijl van strakke witte huizen. Maar de welvaart was nog niet duurzaam. Zooals de Fransche Revolutie met een revolutie begon, die in de Terreur ontaardde en in oorlog eindigde, zoo begon de Europeesche Revolutie met 'den wereldoorlog om te eindigen in revolutie's. Maar in deze tegenstelling, die in wezen niets is dan een omkeering van volgorde, ligt een gelijkenis opgesloten. De zending van de Fransche Revolutie was politieke bevrijding. De Europeesche Revolutie had een tweeledig programma: het veroveren van de economische of sociale vrijheid en het tot stand brengen van een vasten vorm van internationale organisatie. Het eerste was immers niet bereikbaar zonder het tweede. Economische stabiliteit en daar naast sociale zekerheid en economische onafhan kelijkheid voor de arbeidersmassa was onmogelijk in een wereld van protectionistische autonomieën. Dat de Fransche Revolutie een gewelddadig karak ter droeg, is niet hieraan te wijten, dat de Revo lutie te kampen had met 'de reactie. Dat had zij nauwelijks. Over de erkenning der Grondrechten was iedereen het eens; vrijwel evenzeer over de afschaffing der privileges. De opstand is niet ont staan omdat de Revolutie zich moest verdedigen tegen de gewapende reactie de reactie trad niet eens provoceerend op. Maar de Revolutie ontaardde in een opstand, omdat zij geen leiding ontving. Bij de Europeesche Revolutie dreigde er wel degelijk een gewapende reactie. In het algemeen was de intelligentia op de hand van de Revolutie, d.w.z. den socialen vooruitgang. De democratische instellingen hadden het voor de partij van den voor uitgang pnnoodig gemaakt om zich van geweld te bedienen. In zooverre was er dus een verschil tusschen beide Revolutie's, dat bij deze tweede de opstandige elementen te vinden waren aan de confra-revolutionnaire zijde. Kijkt men op de critieke jaren terug, dan is het een wonder, dat de Europeesche Revolutie zijn doel bereikt heeft. Nu moet men mij goed .begrijpen het begrip de Europeesche Revolutie" moet men niet vereenzelvigen met een aantal omwentelingen die in deze woelige jaren plaats vonden. Integendeel, de Europeesche Revolutie was eerder een glorious revolution" en de troebelen, die er toen heerschten in verschillende landen (waarvan eenige dictators, gebruik maakten om naar de macht te grijpen) waren van reactionnairen aard. Slechts Rus land heeft ten volle het begrip revolutie gekend, maar dit rijk had dan ook een achterstand van dui zend jaar in te halen. De Kerk en de Revolutie DE gebeurtenissen, die er in de jaren'36 en'37 in Spanje voorvielen hadden de wereld intusschen wel eenigermate de oogen geopend. In Spanje was er in dat jaar nog een burgerlijk bewind, dat wel is waar steunde op het Frente Popular, maar waarin socialisten noch communisten (de Jacobijnen van die dagen) zitting hadden. Een militaire Junta had echter een reactionnairen opstand ontketend onder leiding van een zekeren generaal Franco, die zijn PAG.2 DE GROENE M». 3089 f <=JJ Treffende aanpassing MINISTER Colijn heeft verklaard dat wij nu bijna aangepast zijn en de,,Telegraaf" haast zich deze machtspreuk met cijfers te bewijzen". Als argument brengt dit blad groote reeksen van Nederlandsche exportcijfers die elk maar enkele, ook nog weg te verklaren, percenten van de wereldmarktprijs verschillen. Alsof de wereldmarkt bereid zou zijn onze export tegen hoogere prijzen af te nemen l En alsof niet veel belangrijker was wat wij door ons hooge prijspeil niét uitvoeren of alleen met behulp van toeslagen. Onze premier weet het met zijn tegenstanders meestal aardig klaar te spelen, maar hij mag wel een verzuchting slaken over den weigemeenden steun van dergelijke argumenten. Revolutionnair-anti-revoiutionnalr HET is een wonderlijk beeld, dat de Neder. landsche pers in haar beschouwingen over den strijd in Spanje vertoont. De socialistische pers is een en al verontwaar diging over de rebellen". Zijn deze sociaal. democraten misschien anti-revolutionnair ge worden ? De zoogenaamde burgerlijke" pers daarer tegen, die altijd vol wantrouwen is geweest te aanzien van de betrouwbaarheid tenopzichti van het gezag van onze socialisten, uit than nauwelijks een woord van afkeuring over del Spaansche officieren, die hun eed van trouu aanhang vond onder hooge militairen, groote onder-i nemers en groot-grondbezitters. Slechts met < grootste moeite kon het progressieve bewind zie handhaven; en niet zonder een deel van de mach uit handen te geven aan de radicaalste elementen De reactionnairen moesten het ontgelden. Een ge weldig aantal van hen (en daaronder zeker groot deel van de intelligentia) heeft deze opst dige beweging met verlies van het leven moet bekoopen. Een nóg grooter aantal met het verlie van al zijn goederen. Dit lot deelde ook de Kerk, Hoewel in het verlichtste deel van Europa de Roomsche kerk stond aan de zijde van den socialen voorj uitgang niets bewijst dat zoozeer als de Encyclic Quadragesimo Anno was dat in het achterlijk Spanje geenszins het geval. De gevolgen zijn ver] schrikkelijk geweest, maar, uit een historisch oc punt bekeken, volkomen begrijpelijk. Overal wa de sprong naar den nieuwen tijd groot was, was j aanloop hard en ruw. Wie zich tegen dezen aanloi in den weg stelde, werd onverbiddelijk neergeslage Het kon niet anders. De reactie dreigde telkens we het hoofd op te steken en zij ontzag zich niet daarlj haar toevlucht te nemen tot daden van geweld. ' noemde deze beweging het fascisme. De gebeurtenissen van die dagen hebben het begrijpelijk gemaakt (met moreele maatstaven mo men in de geschiedenis maar liever niet aankom»11 dat de Russische Revolutie zich, zoovele jaren eet genoodzaakt had gezien bourgeoisie en kapit voor alle veiligheid volkomen te liquideerenl Rusland had dan ook beide revoluties in Internationale consequentitj DE omkeer kwam pas, toen het duidelijk werd < de reactie (in den vorm van het fascisme) * internationaal gevaar werd. De Spaansche gebei nissen hadden aan 't licht gebracht dat ereend werkelijke fascistische steunverleening bestond.Mu solini had aan de opstandelingen bombardement vliegtuigen geleverd en de Duitsche dictator Hitler, c leider der nationaal-socialisten, scheen er ook J hand in 't spel gehad te hebben. De bewegingen zijn oorlogsschepen hebben Europa toen h verontrust. Het beschaafde deel van de wereld, dat deel de sociale revolutie niet onderging als een revolutioi naire beweging, maar als een natuurlijke evolut ongeveer op de zelfde wijze als Engeland vroegtij^ en geleidelijk de politieke ontvoogding deelachti geworden was die elders de Fransche revolt)" heette ??de beschaafde wereld stond voor' dilemma. En wel dit: hoe kon men zich opst legale wijze verdedigen tegen de illegale practijkjj van het fascisme, of nationaal-socialisme, of? die bewegingen heetten? Kon de democratie zich tegen de dreigende ian de wettige regeering gebroken hebben. Umwertung aller Werte ! /ooraanstaande Nederlanders |M het bekende conflict der Enkhuizer palingvisschers met den anti-fascistischen domine ';k trekt Vova thans duchtig partij voor eerstnoemden. Met groote voldoening wordt gecon' ' ' de lu. tuteerd dat vooraanstaande Nederlanders' . -sten van de verdediging der palingvisschers >or hun rekening hebben genomen. Dat de , izeer gewaardeerde steun van Joodsch' rxistische" zijde kwam, was Vova klaar; ikelijk niet bekend. |Cc miste kans 'R is aanvankelijk groot gerucht ontstaan \ over den dood van eenige Duitschers in Spanje. ? reacties in Duitschland deden zelfs aan de .lelijkheid denken, dat men hier een voor:idsel tot interventie zou zoeken. Inmiddels -kend geworden, dat de slachtoffers door vitalistische kogels vielen en eenige van v.'U bovendien emigranten waren en aan de '"> der regeeringstroepen streden. Sindsdien ? storm geluwd. Fascisten kan men niet ku? 'ijk nemen, dat zij voor het goede doel ook Ie;1 stuk of wat vreemdelingen naar de andere ld helpen en anti-fascistische volksgenooten ven op eenigerlei bescherming van den lol??'- n staat niet te rekenen. .'.iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiinii aande houden met democratische middelen? s ongeveer dezelfde vraag als die of het lam nad kunnen verdedigen tegen den wolf. Na:tk niet! overplaatsing van den strijd van het nationale i, waar de partij van de vooruitgang zich ' aan de constitutioneele voorschriften wilde ?i. naar het internationale, maakte een opM mogelijk dat meer effect sorteerde. Nie: had daar meer op gerekend omdat Engeland ' xpheid van optreden te zien had gegeven dat gelijke niet vond in de wereldgeschiedenis. laarnaast stond de groote ervaring de ervaooals een oud-gevestigd handelshuis die heeft Engeland had gekregen in een geschiedenis eeuwen, waarin de revolutionnaire resulrv: <;r steeds langs evolutionnairen weg waren vc' hten. H t is op dit punt van de geschiedenis, dat ik wil n wijzen op den Eed in de Kaatsbaan. Het is het rei; .(-n van Lodewijk den Zestienden geweest dat l -pensene Revolutie het karakter van een opstand v -i burgeroorlog heeft gegeven. De révolte had I. volutie gestuit, die zich tenslotte, ondanks rr- ir, Keizerrijk en Restauratie in'48 toch heeft e door te zetten. De Revolutie der Idee laat ich liet voorgoed tegenhouden. Wanneer later, ' E-,;ropa, het fascisme het tijdelijk gewonnen zou )ben, zouden daarvan bolsjewistische opstanden :e het gevolg zijn geweest. Da' de sociale vernieuwing, de Europeesche Revótit' 'liet op een nieuwen wereldoorlog is uitgeloopen ca-raan toe te schrijven, dat men nog juist op tijd ie: t ngezien dat de strijd tegen de sociale wanorde "?? noemde dat de crisis" of de depressie"), de >: *egen de sociale reactie (dus tegen het fascisme) f; strijd tegen het oorlogsgevaar?dat alle drie '; Dingen tenslotte n strijd waren. 'geland was hierbij in het voordeel omdat het 'r-iditioneele land was van de gelijdelijke ver'i'A'ing, het was ook de eerste van de Europeesche die de financieele en economische depressie m was gekomen. Na een serie mislukkingen pi omatiek terrein in zake de schending, door ehland, van eenige belangrijke verdragen en Tinder door zijn onfortuinlijke politiek in een ?ch-i tusschen Italiëen den Volkenbond, zag EngeH >:jn positie in de wereld en de homogeniteit '? 't Britsche Rijk bedreigd. Vandaar, dat het ;h ' 't een cordaat optreden gedwongen zag en de ij ? landen daarin voorging. Hei deed het eenige, dat de fascistische dreiging 'n'ornationale vormen had aangenomen, schaak1 l<on zetten het spande zich voor verderen :bouw van internationale organisatie van den ldc' Het nam zelfs verplichtingen op zich in 'st-Europa. DB VACANTIE-STEMMING begint nu zelfs in de buitenlandsche politiek door te dringen. Rustig is het nog wel niet. Maar het schijnt toch alsof de Europeesche kabinetten op het oogenblik hun best doen om de zaken vooral niet inge wikkelder te maken dan ze zijn. De Excellenties willen toch ook, als 't kan, nog een korte vacantie nemen. Dat is nu eenmaal menschelijk. Wie weet of het er in ons werelddeel niet een heel stuk beter zou uitzien, wanneer het menschelijke een iets grooter onderdeel zou uitmaken van de aandacht die deze heeren plegen te besteden aan de zaken van Staat. Waar de rust nog niet is weergekeerd, dat is Spanje. Het valt nog steeds niet te voorspellen, welke partij het tenslotte winnen zal. Men moet wel aannemen, dat de opstandelingen aanvankelijk gedacht hadden, het veel gemakkelijker klaar te kunnen spelen. Het is nu duidelijk geworden dat de militairen er op gerekend hadden dat het garnizoen van Madrid den eersten dag al naar het nieuwe bawind zou zijn overgeloopen. Nu zijn de opstan delingen nog niet verder dan drie weken geleden. Ondertusschen lijdt Spanje, vecht de bevolking en bederft de oogst. Een opmerkelijk feit was het bezoek van het Duitsche eskader aan de Generaliteit te Barcelona. De beleefdheid Companys bewezen moest de fauxpas van Ceuta weer goedmaken. Het is duidelijk wat daar achter zit: vriendschappelijke maar zeer besliste vertogen van Engeland te Berlijn. En het Derde Rijk is er op 't oogenblik op uit om bij Enge land in 't gevlei te komen. De heele houding van Franco in Spaansch Marokko is hoogst onzuiver; ook in internationaal opzicht. Het Spaansche be schermingsgebied is onderworpen aan nauwkeurig. vastgestelde servituten. De verscheping van Moorsche troepen naar Europa was niet alleen in binnenlandsch opzicht een onwettige handeling, het was in buitenlandsch opzicht ook een inbreuk op bestaan de tractaten. Het is wel-is-waar mode geworden om niet al te veel waarde te hechten aan zulke tractaten, maar men moet daarin met twee dingen rekening houden. Ten eerste met de legaliteit, de rechtskwestie ten tweede met de belangen-kwestie. Het is duidelijk dat Engeland, dat te Gibraltar op schild wacht staat, allerminst gediend is van dergelijke militaire precedenten te Ceuta, aan den anderen oever. Het zou zoo noodig maatregelen nemen. Geen land heeft meer bflang tij een spoedige pacificatie in Spanje dan juist Engeland. Het heet, dat van beide partijen een delegatie naar Londen is gegaan om vliegtuigen te koopen hetgeen onbe gonnen werk zou zijn, indien dat het werkelijk doel was. Verder is spoorslags een diplomatiek vertegen woordiger van Londen naar Madrid vertrokken. Zou Londen willen bemiddelen? Ons dunkt, de opstandelingen moeten voor het lieve leven wel iets over kunnen hebben.... IN DEN HAAGSCHEN DIERENTUIN bloeit Op dit OOgenblik een honderdjarige" agave. De bloesemende kandelaber die, hoog als een boom, eenmaal in een eeuw uit deze dorre plant omhoog schiet, is thuis aan de Dalmatische kusten waar op dit oogenblik de jeugdige koning Edward aan boord van een Engelsch jacht geniet van zee en zon en van het wisselend landschap van Sibenik, Split en Dubrovnik. Het is een van de bekoorlijkste uithoeken van Europa. Maar dat kan niet de eenige aanleiding zijn van deze'plotselinge reis. Toen Edward nog Prins van Wales was, hadden zijn bezoeken al politieke bateekenis. A fortiori nu. Zuid-Slaviëscheen even zeer voor de zaak der West-Europeesche demo cratieën verloren als Polen. In Polen heeft dezer dagen Maarschalk Gamelin een waren triomftocht gehouden. Den jongen Edward zal het niet moeilijk vallen de sympathieën der Zuid-Slaven te heroveren. En wat den politieken kant betreft hij kon zich door geen beteren raadsman laten vergezellen dan door Duf f Cooper, minister van oorlog, literator n historicus van beteekenis en advocaat van hechte samenwerking met Frankrijk en zijn bondgenooten. DE OLYMPISCHE SPELEN hebben een normaal verloop, de gebruikelijke ruzies over onsportief optreden, critiek op juryleden en dergelijke onverkwikkelijkheden inbegrepen. De organisatie is technisch voortreffelijk, groszartig" zoo gezegd. Het eenige vlekje was dat de pers meestal te snel van de uitslagen in kennis werd gesteld en ook voor toegangsbewijzen e.d. wat heen en weer werd ge stuurd. De normale omgang met een onafhankelijke pers is waarschijnlijk wat in het vergeetboek geraakt.... Onze landgenooten slaan lang geen slecht figuur, PAG 3. DE GROENE No. 3069 veel beter dan in de beide vorige Olympiades. Aardig is het dat de successen vooral geboekt worden bij onze nationale sporten: zwemmen, zeilen en wielrijden. ONS LAND heeft in dubbel opzicht van de inter nationale misère te lijden: n door de bedrei ging van zijn VEILIGHEID n door de financieele en sociale moeilijkheden die het gevolg zijn van een door de politieke spanningen vertraagd economisch herstel. Wat het eerste punt betreft, de toestand is zoodanig, dat zelfs voor West-Europa strategische o vervallen zonder ultimatum of oorlogsverklaring niet meer uitgesloten geacht mogen worden. De regee ring heeft daarom besloten de kazematten die in den laatsten tijd met grooten spoed (vooral langs IJssel en Maas) gebouwd zijn te voorzien van speciale» langer dan normaal dienende troepen. Twaalf of meer bataljons zullen hiervoor, als de Kamers dit plan goedkeuren, worden geformeerd. Tegen over vallen te land zullen wij hierdoor in zooverre ge dekt zijn dat een mobilisatie mogelijk blijft. Of dit voor overvallen uit de lucht ook geldt ? Drie K.L.M.vliegers hebben openlijk uitgesproken dat bij de huidige vliegsnelheid in een land als hét onze dat maar 40 minuten breed is" geen andere tegenweer te bieden is dan represaille- De conclusie moet dus zijn dat voor luchtveiligheid van kleine landen de collectieve methode de eenig mogelijke is. En die methode is op het oogenblik weinig in eere ?. -. DE STEUNVERLAGING die euphemistisch als steunherziening is aangekondigd, wekt, hoe meer men bij belanghebbenden en deskundigen de gevolgen gaat doorzien, steeds meer beroering: Requesten van Groningen en Haarlem, van confessioneele zoowel als socialistische vakcentrales, openbare protestvergaderingen en een onderhoud met de regeering van de zes wethouders voor soci ale zaken der grootste steden zijn het eerste uiterlijke gevolg. De psychologische gevolgen zullen vermoe delijk veel ernstiger zijn. Het is opvallend hoe dit belangrijke element in de discussies verwaarloosd wordt. De werklooze voelt zich in het alge meen mede door de houding van de rest der maatschappij toch reeds uitgestooten en in vele gevallen zal men hem en zijn gezin het laatste moreele houvast ontnemen, wanneer men hem dwingt in een gedeclasseerde wijk te gaan wonen of hem (na vier jaar werkloosheid) niet meer tot gekwalificeerde arbeider in z'n bedrijfstak rekent. Dit afgezien van het feit dat het standaardloon van ? zo, waarnaar de steun" van verschillende categorieën nu berekend zal worden, althans voor stadsarbeiders wel zeer laag is. Afgezien ook van het feit dat de eigenaars van de minste soort woningen over het algemeen geen filantropen zijn en er wellicht niet voor zullen terugschrikken bij vermeerderde vraag den huurprijs van hun woningen te verhoogen. Het is te hopen dat er geen onherstelbare dingen ge beuren, voordat men in n van beide Kamers deze maatregelen uit verschillende gezichtspunten heeft kunnen toelichten. Indien de regeering daarbij niet vatbaar is voor de vraag of de betrekkelijk kleine uitgavenbesparing, het toegebrachte leed waard is, zou het in ieder geval nog wel de moeite loonen om haar de vraag te stellen of zij het onvermijdelijk vermeerderend extremisme en de vermeerderde jeugdverwildering bij haar besluit ook in economischen zin mee had laten wegen . DE SYNODE van de Nederlandsen Hervormde kerk nadert het einde van haar zitting. Dit lichaam weet over het algemeen de geestelijke stormen, die de Christelijke Kerk allerwegen be roeren, zorgvuldig uit haar beraadslagingen te weren; dit jaar heeft zij echter -moeten toegeven aan de beweging, die onder leiding van ds. Krop tegen de min of meer communistische predikanten Snethlage en Boers is ontstaan. Wil een kerk werkelijk kerk zijn, dan zal zij echter op een of andere wijze met het Christendom strijdige overtuigingen uit haar midden moeten kunnen weren; maar zoolang men in deze kerk en synode bijeen zit met de overtuiging bij het eene deel dat het andere deel geen werkelijk Christendom belijdt, zal het moeilijk zijn een derge lijke tucht toe te passen. Met voorbijgaan van de adviezen der kerkelijke hoogleeraren die in dit opzicht krachtige stellingen ter tafel brachten (waarbij een der belangrijkste was, dat het argument van het economisch stelsel in dezen ten onrechte een rol speelde) heeft de meerderheid een motie tot platonische afwijzing aangenomen. Waarom niet ook van nationalisme en rassenwaan ? Of moet daar ook eerst een actie voor gevoerd worden, die het bestuurslichaam niet meer kart negeeren ? '