DE SCHILDER CÉZANNE Conrad Kickert Xaar aanleiding van de C xanne-tentoonstelllnK, Parijs 108» OVER Cézanne valt niets nieuws meer te zeggen. Van de uiterste verguizing tot de onzinnigste bewondering zijn zijn schrijvers ge raakt. Nu is het oogenblik daar, zijn plaats te bepalen. Er zijn schilders die als torenspitsen zijn van de cathedralen der kunst. Zij zijn hoog in den hemel en zeer onbe reikbaar, zij zijn fel en gespannen en als degenflitsen lichtend. Zoo Delacroix, zoo Renoir, zoo Van Gogh. Uitersten, waarop niet voort te bouwen is. Anderen zijn als fundamenten. Zij zijn bases, solide, breed naar vele zijden, zware muren die velerlei torens kunnen steunen. Zoo Cézanne. Want allen die na hem kwamen, fauves, cubisten, realisten, mits zij constructeurs wilden wezen, beriepen zich op hem, den bouwmeester van de grondslagen der nu levende kunst. De van leven trillende, van frischheid klaterende, van ongebonden zonjool schaterende Impressionisten.heb ben de kunst evenveel kwaad als goed gedaan. Na een volle vrijheid, die naar anarchie ve rdwaalt, komt weer de discipline van de orde, de »re-actie van de classicus tegen een vrijgevochten blijheid. Waar Monet, na Jongkind, met Pissarro, Lisley, Renoir, en Manet op 't laatst, de natuur overgoten met hun juichend licht en sprankelende toetsjes, kwam Cézanne bedachtzaam maar levend, hevig, fel, bedacht zaam terug tot de constructie. Deze wilde kerel was een schuchtere zoeker die veel hervond van de ver geten waarheid dat kunst is: Orde scheppen in de natuur. Hij, een van de heel weinige Zuidelijke schilders van Frankrijk, met zijn Italiaansch bloed, die nu eens niet kwam uit het Franki sche Noord-Westen, was de bewuste Latijn, de bouwheer en al de matelooze bewondering van de lateren is te verklaren uit de onbegrensde dank baarheid ons weer een grondvest gemet seld te hebben. DIT is Cézanne in dezen tijd. In alle tijden gezien, komen reserveerende gedachten op. Ik weet, het genie is niet handig". Waar de hand door heroïsche n hartstocht ge dreven wordt, daar zal de hand beven en trillen. Waar de vizie van den geest goddank belangrijker is en blijft dan alle kunnen van het métier, waar de passie de hand meesleept over de burgerlijke correctheid van de teekening, waar de geestelijke houding van een voorwerp een hooger probleem stelt dan de waarlijke, daar staat geen schilder stil bij de benepen net-echtheidengeen zwaar bewogen hand houdt zich tegen wanneer de passie davert. Echter: in de groote tijden, toen het schoone Evenwicht niet verbroken was geweest, toen machtiger kunnen de felle handen lichter stuurde, toen ver vorming van lichamen en dingen bewust, opzettelijk en doodnatuurlijk waren om de expressie krachten te geven, en niet, als vaak bij Cézanne, uit onmacht voortkwamen, toen is een kunst van hooger Orde geschapen waar Cézanne zich zeer wel van bewust was, onder te zijn gebleven, zooals wij 't allen, och armen, wel van ons ~zelf ook weten. Vijftijg jaren na een schildersleven valt de historische belangrijkheid van zijn roeping als hersteller weg tegen zijn absolute belangrijkheid, relatief tot zijn meesters. Zijn meesters, eerst Daumier, later Manet, Greco, altijd Delacroix, heeft hij nooit overtroffen, zooals hij mijlen zijn tijdgenooten, Boven: Cézanne: Vastenavond (Museum te Moskou) Onder: Stilleven (Collectie Gaston+Bernheim de Villers) en l hooc dan' bovc Tot C behalve Van Gogh, voorbijging. Om toch weer Cézanne's plaats te bepalen in onzen tijd, zij het mij vergund mij te begeven in den gevaarlijken onzin van groote menschen uit te wegen tegen elkander. Deze beide wilde en beide schuwe wezens in 't lieflijk land van Aix, deze twee groote heroën boven Gauguin, waarvan Cézanne steeds meer de fijne bezinnende wordt en Van Gogh steeds meer de onstuimige menschelijke. En zij het toch gezegd, dat zonder de onuitroeibare liefde voor 't eigen ras mee te laten spreken, mijn hartstochtelijke voorliefde gaat naar de diep ontroerende menschelijkheid die alles omwierp, en mijn eerbied naar den hoogen geest die alles recht zette. WAAR de techniek is: de geza menlijke middelen om den geest in materie te vormen, waar de techniek dus door den geest, de persoonlijkheid beheerscht wordt, daar heeft niet alleen elke sterke persoonlijkheid zijn eigen sterke techniek, maar het ont wikkelen van een schilderswezen is in zijn opeenvolgende technieken te onderkennen. In tegenstelling met Van Gogh die betrekkelijk bedaard begon en steeds wilder en woester eindigde, begon Cézanne met uiterlijk geweld en eindigde in rijpe wijsheid met fijne en oneindige verscheiden heid in zijn sterke teederheid. In den aanvang metselde hij met zware brokken mestoetsen. Maar reeds zeer krachtig, een uitgelaten Daumier, een on-mondaine Manet, met meest alleen zwarten en witten. En wij, die meenen mogen, misschien, iets aan mestechniek mee gedaan te hebben, staan vol bewondering voor de plasti sche vormgeving, in de gelaten, wettnd hoe moeilijk plastiek met 't mes is. Onder invloed van Manet wordt de toets iets vloeiender en geraken we tot de periode van een wonderbaarlijk stilleven van een zwarte pendule, een roze schelp, een wit tafellaken, een blauwe fond. En zelfs maakt ook hij een ,,Déjeuner sur l'herbe" en twee Olympia's". Wat later sluit hij zich bij de Impres sionisten aan. Monet, Renoir en Pis sarro. Pissarro wordt zijn oudere kameraad die hem de nieuwe techniek van 't diverseeren der oppervlakte in kleine chromatische tonen leert (1872. Auvers sur Oise). Maar waar elk genie altijd en voor alles een volledig mensch is en zich geen etiquette laat opplakken, daar wordt Cézanne in deze periode dan weer romantisch, dan weer realistisch, uiterlijk een correct en burgerlijk heer, innerlijk een wilde, passie-sterke, eenzame, violente, roman tische woeste kerel vol teederheden en oneindige aandachtigheid. Zijn eenzaamheid dreef hem tot reizen in Frankrijk, zijn menschenschuwheid tot zich opsluiten in Aix, de wanhoop over zijn onmacht tot het wegwerpen van ontelbare on-affe en pas begonnen aanzetten die nu, mooi ingelijst, helaas voor zoo echt'' Cézanne gelden, zijn hoogmoedige uitingen echter be wijzen hoezeer hij zich van zijn superioriteit bewust was. Deze hoogmoedige superioriteit bracht eerst de verguizing en den spot teweeg, later de onzinnigste aan bidding de mannen vereeren een man pas als zij hem niet langer klein krijgen kunnen maar nog maakt de houding" in zijn werk, dat er een stilte om is die niet tot hem trekt, en nóg moet men naar hém toekomen; hij komt niet, als de dee moedige Van Gogh, tot de menschen, met wild gebaar en daverende kleur, maar aandachtig moet men tot hem gaan zich overbuigen om langzaam te ondergaan zijn grootheid als zijn distante blauwen en zijn parelende violetten de constructies bouwen van zijn groote volumen,.en zóó de funda menten Voor nieuwe cathedralen van kunst hecht metselen. DE WEd TERUG Jam Inlman EN zal den zuiveren kunstenaai lt^ zoo superieurs schrijven als de altijd weer hieraan herkennen, |T( i O'Clock" om het te bewijzen, en dat hij niet weet wat er gebeurde Ip.a: dan o.a. ruiterlijk in erkennen "" ' " ' at er nooit een artistieke periode" i £ weest en nog nooit een volk dat j l '.inst liefhad, om te eindigen met p i icdedeeling dat men rustig moet fac' ten tot, op een teeken der goden, tverkorene terugkeert die voortM_ op het oogenblik toen zijn werk werkelijk ter wereld kwam. Het i i daartoe volstrekt niet noodig dat hij van intelligentie gespeend is en in ee;; erotisch-getint roesje leeft, zooals me i at er is geweest. Twijfel echter iw recht van spreken rijst, wanr sÜdivageert over de eigenlijke ons in van quasi-superioriteit e i quasi-psychologie overvloeiende bt schouwingen wil doen gelooven. Dkunstenaar kan integendeel erg lucid- .,., ^.. ,?. « ,,c.BC,?,jn.c zijn, zijn ingrediënten nuchter bekijkt i j>jl, erkunst", en daarmee blijkt te en toch erkennen dat hij zijn besU i do. len: het uitbeelden van gevoelens arbeid leverde op de oogenblikkei ; tsl' itend door middel van de op toen hij het" (het onbenaamba e n \ ak uitgestreken verf, zonder daar Het), evenveel kwijt was als hij h t n ,. reemd element", de natuur, in te bezat. Deze nederige bekentenis, et n tre ken. He boek dat men na Bendien's dood feft itgegeven.1), bevestigt dat hij.welVW*M*V* «W»^ ..^r?-*- o?_ . _ r ergernis voor degenen die alles doo " willen hebben, om het streng te kunru n catalogiseeren, kost geen moeite a; n de weinige figuren, die in dezen schralen tijddenfakkel der begees tering nog bran dend hou-. denendoorgeven. De kroe gen van Amsterdam echter zijn bestendig onbezoekbaar door de mannen metdepen kershoofden.Dit zijn lieden die, als zij doen de zijn te redsneeren, de knoopen van uw vest niet met rust kun nen laten. Zij hebben veel critiek op de we reld, op de werkelijkheid:eenschouwtooneelw; araan de gewone kunstenaar zijn beel len en begrippen ontleent omdat hi; erlte het schoone, het afgrijselijke, n iar altijd het boeiende in ontdekt, c >ch waaraan naar hunne meening onge eer alles ontbreekt, omdat de lijnen er krom loopen als zij ze recht zpu len wenschen. Niet dat de kunstenaa-de wereld niet anders zou mogen ver1 ingen dan zij is, niet dat hij pet «*?? ? .e __.._' _:__1 _-». ^ ^ Compositie (l 930) at j .in de hedt ziji verdiensten ook geweest mogen zijn, geen figuur was, aan wiens leiding men steun had. Nooit las ik over beeldendekunst een eerlij ker, ernsti ger, zinde lijke r boek, een boek maar ook nooit een dat zóó droog en vervelend was, zóó ge speend van tempera ment, fan tasie en.. beeldend vermogen. Theo van Doesburg is er een plas tische drinkebroer bij, een-vatv an-waan zin-der moezen, Bremmer ?en tierend ontuchtige ? die ingewijd is, weet wat teekenen heeft. onmogelijk zou zijn. Ik vind dit werkelijk, om met Du Perron te spreken, kwesties voor de Kinder kamer, en men mag zich er stellig van overtuigd houden, dat zij alleen nog worden opgeworpen door Hollan ders met sterk calvinistische atavismen, ai dan niet in Parijs woonachtig. Decorateurs zijn geen beeldende kunstenaars, zelfs niet als zij diep zinnige bedoelingen hebben met hun plastische hygiëne, zich op cosmogenieën suf denken, en hun persoon lijk avontuur, hun behoefte aan zui verheid", hun ploeteren om uit de erfenis der Venetiaansche School en de impressionistische resten te geraken, die zij als onzindelijkheid ondergaan, behoort niet tot de beeldende kunst, maar tot het hoofdstuk Beeldenstorm, waaraan de Spaansche anarchisten effectiever bijdragen leveren. Is men vol van spanning en verantwoordelijk heid, dan kan dit een tragische levens taak zijn, maar het is gén plastische ! Dikwijls echter zal het wezen een voortijdige behoefte aan rust en even wicht, aan zich-verheffen boven de risico's van het leven en de harts tochten die menschelijk zijn, aan dien egoistischen toestand sine affectione ", waarin men een ernstiger vijand van nieuwe cultuurvorming heeft te zien dan in den gruwel der verwoesting. '"TEEKENEND voor de mentaliteit ?*? van Bendien is een passage als die op pagina 82, naar hij spreekt over een bepaalde phase van het Cubisme en getuigt van schilderijen die tot de leelijkste, grofste en ver velendste behooren, die er ooit gemaakt zijn". Waaraan hij dan toevoegt: Hetgeen overigens natuurlijk niets afdoet aan de belangrijkheid van beginsel en. streven." Op deze wijze Film LU Dagover en Willy Birgel in S/otcccoord" (Rembrandt-Theater, Amsterdam) Herstel der Duitsche Productie? D. C. VAN DER POEL D 81utacooord (Rembranclttheater Amsterdam) E vragende vorm is gerecht vaardigd in verband met de opeenhoping en opeenvolging blijft rechtsgeldig, maar de professor van de kliniek, die met den stiefvader zee* ;>evriend is, weet de moeder op belofte van geheimhouding van haar werkelijke verhouding tot het kind ?.. * ~ * * M ? - - " ^ ___ _t O---E» ..*..«.««JXM; vcjiiuuumg 101 nee Kin van beneden-middelmatigheden, welke een plaats als kinderjuffrouw en ver ons de laatste jaren van de Duitse zorgster in het betreffende gezin te film heeft vervreemd. bezorgen. Hiermede is de grondslag Het eind van het vorige filmseizoen gelegd voor toespitsing van verschilbracht echter een teken van herstel, lende conflicten: een toenemende ge,,.jm.^ . v. w... ^tn-cn vo.il iicisiej, icnoe connicten: een toenemende ge zet men alle aesthetische^ redeneering waarop wij in De Groene van 20 Juni negenheid van den stiefvader dirigent stop. wezen. De inzet van het nieuwp «pirn»n aan /<. ««>-?j stop. Geesten als Bendien kweeken, al willen zij dat niet, een melig en machteloos, nochtans erg berlegen kunstproletariaat, dat een veel te hoogen toon voert, hoewel het tot 0~-~wezen. De inzet van het nieuwe seizoen aan de opera voor de werkelijke is wederom een verrassing, welke de moeder; toenemende spanning tussen vraag wettigt: gaat de Ufa zich de hyper nerveuse en in een onverdefinitief herstellen ? kwikkei ij ke liefdesgeschiedenis met een De invloed van het nieuwe regime zich wetenschappelijk astroloog noein Duitsland was tot nog toe op film- menden bedrieger verwikkelde vrouw fyt*\\ï»/1 v*»JJ«rAl *v-»V.AAt -* *i?_/ *- -W1, ... ..w r*» vui nug LUC op mm- menaen Dedneger verwikkelde vrouw een logische redeneering niet in staat gebied vrijwel geheel negatief, hetgeen en de moeder; toenemende verwijdeis. ledere gezonde inspiratie laat het overigens bewees hoe w*ini«r nnitc r,-? t,,?~ u We r K .ald iede Richtingen ?st" ?T >estek van dit weekbladir t i.- l staat natuurlijk niet toe, :nd' n's beweringen in den breede -an. Dat is trouwens niet |«gi want de erkenning moet er i arne), dat hij een overzicht van ie verschillende stroomingen -U: i . ? - .. _ wenst te hechten de Duitse film voorheen was. Gezuiverd van het on-Duitse element bleef er om zo te zeggen niets over. Is het daarom, dat wij op de lijst van medewerkenden aan deze nieuwe film enige niet overtuigend Duits klinkende namen vinden ? Dit neemt echter niet weg, dat _ - - -j ?«? ring tussen man en vrouw. Ten slotte ontslag, zelfmoord van de vrouw van den dirigent, valse verdenking, opheldering en happy-end. D onpolitiek of onsociaal zou mo< tenBchih. rkunst na het late Impreswezen. Hij moet alleen het gc_>d<Bsme lat uniek is door gewetenslodderoog bezitten, niet wachten .netB vc odigheid en vooral door werken tot zij er uit ziet zooals hijBd. Wat de man doorworsteld haar gaarne zou wenschen. .Hij m>et.^en -bjectief weergeeft, is fabeldesnoods boordevol critiek, een nu chtigen positieven aandrang van de wereld ondervinden, zelfs als hij ich van haar dagelijksche verschijnsMéo isoleert. . n; t zoozeer door den omvang >or h, t woestijnachtige der bereis' '"" wonnen streken, en men iedere bladzijde van ja". hela .s, Wat ontbreekt is het zput rit'e'* het synthetisch vermogen iflt 'and" tegenover zijn onder?'. de plaats daarvan fungeert iM- ; gevoel voor hetgeen men 'gte -n de plastische leegte zou '" i .-men. Wezenlijk vat krijgen doet men maar op enkele ... .,?... 0?,.._,..«.. &<.»t.^i iic&auci, ueigeen is. Iedere gezonde inspiratie laat het overigens bewees hoe weinig Duits bevriezen, iedere engel jaagt het op de in de betekenis welke men daar tegenvlucht door zijn steriel amerikanisme. woordig aan dat woord De richtingen, de ismen" die Bendien gewetensvol bespreekt, behoeven intusschen niet geliquideerd te worden, zij worden het door het leven zelf. Zij hebben als ferment gewerkt, zij hebben schoons opgeleverd. Maar n ding deden zij niet vergeten. Dat een schilder een man is, die de natuur in -"- "ccm al haar elementen geboeid beschouwt Slotaccoord", van Detlef Sierck naar en in zijn werk organisch betrekt, een draaiboek van Kurt Heuser en haar vervormend naar zijn innerlijk Sierde een echte Duitse film is omgeving verkerende vrouw. gezicht, zijn eigen canon, maar haar ditmaal in de goede zin. Wat bij deze Zoals reeds gezegd, wordt dit ge niet moedwillig uitschakelend. Een film in de eerste plaats opvalt, is een geven uitvoerig, breed, nadrukkelijk man die affecties heeft, voor zijn breedheid van verhaaltrant, welke en soms bijna betogend verhaald, moeder, zijn vrouw, zijn kind, zijn wij als typisch Duits aanvoelen, in zwaar, zonder nochtans zwaarwichtig paard, zijn hond, zijn huis, zijn tegenstelling tot de Amerikaanse, En- te zijn. Nergens echter wordt de grens kamer, zijn tuin, zijn stad of dorp, gelse en Franse productie, welke van de eenmaal aanvaarde stijl overzonder het gevoel te bezitten daardoor ondanks alle verscheidenheid en mis- schreden. (Dat een enkele maal on minderwaardig te zijn, integendeel, schien moeilijk streng definieerbaar, nodig lang en uitvoerig wordt ver met de overtuiging dat het een genade toch ook haar eigen onmiskenbare wijld bij de détails van het spelend is deze affecties te kunnen duidelijk karakter heeft. (Over een Hollandse orkest is een internationale" fout, maken terwijl hij ze, met alle conse- stijl durven wij voorloopig nog' niet welke aan de film bijna inhaerent is. quenties van het optisch bedrog", op te spreken, want een definitie daarvan Zelfbeheersing ten opzichte van beeen stukje linnen weergeeft zooals ze zou te beschamend zijn!). paalde dankbare motieven schijnt zeer ;:?* !.«?.-?.??-? . .. - E2E korte inhoud is noodzake_ lijk om de omvang van het gegeven aan te tonen. En ook om op de gevaren te wijzen, welke hier liggen: het verlangen naar de Heimat, gewekt door de muziek van Beethoven; de tegenstelling tussen eenvoudige moe derliefde en de in een decadente omgeving verkerende vrouw. K heb hem niet gekend, maa heb het vermoeden dat Jacob l-'endien, die op 16 December 1933 o 'erleed, hoewel ons eenige aestheti :h« schilderijtjes en teekeningen van 'ijn hand in de herinnering blijven, n ee* Mii_4i ^t F Ciuw:ie dan een kunstenaar een Man met h«Wn< '-oo bijvoorbeeld waar hij, Denkershoofd was. In het boek »pal * 'Rn v"in kunst zonder voorstelling samengesteld door Paul Citroen, h ?e'W'en ' geheel in overeenstemBendien verklaard, dat het Holl.'nd»et, ,jn opmerkingen in Palet", sche publiek, de Hollandsche schiMertBJJ't-'achtig noemt, of wij in en de Hollandsche critici, bijna zondtfB'öe^.ie kunst altijd de behoefte uitzondering idioot zijn ten opzi'hte«n v c .rstelling als schakel zullen van de schilderkunst. Een dergelijk» ^«m en de vraag stelt, verklaring nu mag men gerust af ge/en», wat in de muziek niemand Maar. dan moet men Whistler heetetvBmdt, in de beeldende kunst zijn of schijnen. i) Richtingen in de hedendaagsche schilderkunst", door J. 'Bendien, in samenwerking met A. HarrensteinSchröder. W. L. & J. Brusse N.V. Rotterdam, 1935. KUNSTZAAL VAN LIER ROKIN 126 * AMSTERDAM Doorloopend Tentoonstellingen ,. t~~»uv uwuhucuc iiivitieveii scnijnt zeer Het gegeven is dramatisch rijkelijk moeilijk te zijn). De nationaal-socialisgecompliceerd: Een man en vrouw tische ideologie is nergens nadrukkelijk hebben wegens een door den man op de voorgrond gesteld, ondanks het gepleegde oplichting Duitsland moeten feit dat de vrouw door een kennelijk verlaten en zijn, met achterlating van niet Duitse wordt voorgesteld. De hun j onge kind, naar Amerika ge vlucht, schildering van het milieu van den De man pleegt zelfmoord en de vrouw astroloog" wekt het vermoeden van gaat, na een crisis te hebben over- critiek maar dan moet worden wonnen, dank zij Beethoven's negende erkend, dat deze critiek nergens de symphonie, welke zij door de radio maat verliest. ? . ? ---hoort, naar Duitsland om haar kind terug te vinden. Het jongetje is intussen verwaarloosd in een kliniek terecht gekomen en daarna men heeft niets meer van de moeder verDe tóekomst zal moeten leren of wij hier inderdaad het begin mogen zien van een eigen Duitse stijl, welke ook op den duur zonder vreemde elementen voldoende variatie een .. .^.- «curciitBii vumucnue variatie een nomen door een kinderloos echtpaar eis voor levensvatbaarheid mogelijk geadopteerd in de hoop hierdoor een zal maken. En ook of, en in hoeverre, verwijdering tussen man en vrouw het nationaal-socialisme daaraan een ongedaan te maken. De adoptatie positief aandeel zal kunnen hebben. PAG. 10 f N