Tegenstanders en meeloopers \. J. P. OUD HET K l EU WE K O II W E N IN het nummer v&n 4 April 1936 beeldde Merkelbach eenige bouw blokken af, die den i nvloed ondergaat hadden van de z.g. ,,Nieuwe Zakelijk heid", zonder dat bij de ontwerpers begrip voor het wezenlijke van deze opvatting bleek te bestaan. Hij wees daarbij terecht op de bezwaren, die een dergelijk klakkeloos overnemen met zich brengt en het voorbeeld, dat hij liet zien, illustreerde inderdaad treffend, dat de resultaten, die op zoodanige wijze verkregen worden, noch voor de heerschende, noch voor de komende bouwkunst tot aanbeveling kunnen strekken. Het is helaas een onvermijdelijk kwaad van een tijdperk van overgang dat de zwakkere geesten de houding, die zij dank zij de traditie hadden, verliezen, terwijl zij de nieuwe hou ding nog niet of nog slechts weife lend durven aan te nemen. Zij gaan dan de verbruikte waarden vei mengen met de inzichten, die bezig zijn zich baan te breken en ondermijnen daar door niet alleen de zekerheid van uiting in het eigen werk, maar doen ook groote schade aan hun zuiverheid van oordeel tegenover de dingen in het algemeen. Zoo verliezen zij het gezicht op datgene, wat de werkelijke waarde van architectuur uitmaakt en gaan hun appreciatie in ruime mate afhanke lijk stellen van een bepaald soott I mm uiterlijkheden. In den breede be schouwd kunnen deze uiterlijkheden inderdaad van overwegende beteekenis voor de ontwikkeling zijn; in het kader van elk bouwwerk op zichzelf hebben ze echter slechts in zeer beperk ten zin met de essentie van bouwkunst te maken. HET hier geschetste euvel wordt vooral lastig als het vraagstuk van de kwaliteit van de architectuur als probleem op zichzelf aan de orde komt. Het valt dan steeds weer op, hoe grenzenloos treurig het op het oogenblik in breede kringen gesteld is met het vei mogen om de waarde van uitingen van bouwkunst zuiver kritisch te bepalen: bij de nieuwlichters, zoowel als bij hun tegenstanders! Rijp en groen, mits wit, glas-rijk en kaal", worden aanvaard of ver worpen, niet op grond van meerdere of mindere verdienste, maar louter en alleen, omdat zij wit, glas-rijk of ,,kaal" zijn. Frappante staaltjes hiervan geven vele behandelingen door Schoonheids commissies te zien. Worden bepaalde kenmerken in een werk geconstateerd, dan is dit voldoende om het in te lijven bij een richting, die door déze kenmerken reeds een tiquet ontving, en het oordeel is gereed: goed of slecht, al naar gelang de bedoelde richting bij den beoordeelaar in een goeden of slechten reuk staat. Het bouwwerk blijkt dan, als behoorend tot die of die ,,soort", niet in die of die streek te passen; het karakter blijkt, gebaseerd op de ,,soort" alweer (!) volkomen af te wijken van het karakter ter plaatse; de wijze van afdekking, van deze ,,soort" natuurlijk(!) blijkt volmaakt onge schikt voor het aspect (en klimaat) van de buurt, enz., en/. Aan een overvloed van subtiliteiten wordt het arrne project volgens zijn soort getoetst, terwijl het allersubtielste zelf: het toetsen van het werk op zijn eigen waarde en in zijn eigen betrekking tot de omgeving ternauwer nood in het geding komt. Van een pogen, zij het een nog zoo oppervlakkig, zich in te denken in de motieven, die den ontweiper geleid hebben, is zelden iets te bespeuren; een probeeren na te voelen of misschien toch niet een harmonie betracht is, zij het op andere wijze dan de gebruike lijke, ontbreekt vrijwel regelmatig; het inzicht en de kennis, vereischt om bouwkunst te beoordeelen uit een hoek, groo*er dan het normale gezichtsveld, behoor en tot de uit zonderingen. Er wordt een ,,halt" geroepen zonder meer en de motiveering berust haast nooit op weloverwogen kennis nemen van kwaliteit, maar bijna altijd op een pro of contra tout simple ! MELDT het bovenstaande in hoofd zaak voor de tegenstander s van de nieuwe bouwkunst, zoo valt aan Concertgebouw te Helsingborg. Gevelfragment van foyer en bib/iotl < ondanks een gecompliceerde functie klare vorm. Architect: Sven Martelt B IJ DE FOTO'S Voorbeelden van nieuwe bouwkunst, <fe beter verdienen don "-crit/ek : Boven: Rietveld. Magazijnen van Metz en Co. te 's-Gravenhage. Midden: Lurfot. Hotel Nord-Sud". Ca/vi op Corsica. Onder: Mies van der Rohe: Inte rieur Brno, Tj'ecno-Sfovakije. den anderen kant bij de ,,meelojpc eenzelfde overschatting van de bet kenis van uiterlijke kenmerkei w te nemen, die het vormen vfn zuiver oordeel over eigener en s u kunnen bij hen niet minder hir jerli beïnvloedt. Gevoel voor verhmd' en compositie, gtvoel voor vc.m kleur, gevoel voor evenwicht en te? stelling, enz. criteria voor all» boi kunst, maar zeer bizonder i >or nieuwe spelen nagenoeg g t en meer. Met vreugde wordt een m discipel binnengehaald, ook a s zijn kunnen /eer ver bened n van den traditioneelen arch.it> ot goed gehalte. Hij komt het t loo: Land mee ontginnen: zijn v eik ,,open", gedurfd-in-de-verf (f natuurlijk), zakelijk. Ook al 01 br«i hem elk gevoel voor proportie kl functionaliteit van hooger on e; doet er niet toe: hij is onze n in. moet naar voren en wordt inge ij f d het gilde der uitverkorenen! Voor mezelf heb ik de eigei 'ar wijze van beooideeling, die ik lier aangeduid, reeds lang betit ld ,,è"-critiek. Ik kwam daaraai op volgende wijze. Ik had eens bezoek van twe< Ja sche collega's, die zich voor nit bouwkunst inteiesseeiden. Zij ' geen andere taal dan hun 1< Conversatie was dus niet moi ons contact bepaalde zich \ kant tot het uiten van ,,è-è-èe-è" elk bouwwerk, dat wit was, of afgedekt, of zeer doorzichtig. Mooi leelijk: alles wat deze kt; meil1 droeg Was: ,,è". Critiekloos: ,è" Men ontmoet dit verschijnsel de ,,è"-critiek tegenwoordig op vel gebied. Ik behoef daar niet vei der uit te weiden. Op bouwkunstig gebied is hl op oogenblik het grootste str.iikel bij de verdere ontwikkeling van bouwkunst. Voor de macht iet1" schoonheidsinstanties is het de voor een al te eenvoudig p; >ces tegenwerking; in eigen kri: £ ?»$ de oorzaak van een onaan aan1 meegaandheid tegenover v crk, uiterlijk nieuw" lijkt, doel1 dat den dieper schouwende stui tei:" en grof is, en daarom zone' f geweerd diende te worden. Het doel van de nieuwe op in de bouwkunst is niet ? " tegenover de traditioneele ar een bouwkunst te stellen, die organisch in hét leven woi elt, ook: een bouwkunst te sch'pp*111 geestelijk evenwaardig is beste, dat vroegere tijdei bracht hebben l Er zijn bewijzen, dat dit i. og< Wil dit op breed plan tot u tdi komen, dan moet er echtei *" maakt worden tegen de ,. Naar links en naar rechts l iiiïiiïillll let nieuwe bouwen in Zweden HEIN SALOMONSON, architect [OMGESPANNEN zijn de verv achtingen van den architect, c e op weg gaat het bouwen in (den te bestuderen. [uive e traditie, een zeer waakzaam aal 2Sêf, levendige conjunctuur, oven oed aan materialen uit eigen p l 'gunstigen een architectuur, |tot e« n van de belangrijkste uitinjvan et nieuwe bouwen geworden i geh 'l Scandinaviëis de weg van biide, via de negentiende eeuwse de lieuwe architectuur natuur?en ' irecter afgelegd, dan dit b.v. !llaru' het geval is geweest. : architectonisch experiment, met ivoli een onvoldragen, naïeve, of e vo m, wordt in Zweden zelden den. Ook de verwarrende inItn v n individuele excessen, die r bu en de grote ontwikkeling n;t b uwen staan, hebben op de at nosfeer van het Noorden tirat g iad. De eerste tekenen van erste; Ier bouwkunst, die zich in l EUP ;)a aan het begin van deze Jverti mden, dragen in dit land linder evolutionnair karakter dan |ij onj Berlage's werk. j cons. juenties van een dogma, [mate. :alistisch-constructief (Ber1 hetzi; psychologisch-functioneel jirbdsi ;) worden ongaarne aanwan: eer zij het beheerste en entati :ve karakter van het bouwIn gev, ar brengen. Oestberg's berap. huis te Stockholm is dan «t W( k van een bouwmeester, gev Igen van een architecnieu' ing niet heeft durven aaner A]n gebouw bleef een de' ei trmante détails, en ver"je r imtewerking. Maar het 'juist ;ijn deze geesteshouding 'resen tief voor hét bouwen in aan re zien, een misverstand |>r het ?. -erk van enige Nederland. die hier een dergelijke ;enwoórdiger., versterkt nnen -.orden. -sende van de werkelijk levende architectuur in ook, dat hier het typisch :ter van voorname fees-omen behouden is. Dat uwen niet tot vervlakolkseigen karakter leidt, nmigen gevreesd wordt, van de Zweedse collega's "d aan. De moderne ari, is de uiterst gevoelige ris zonder vooropgezet alle eisen welke een bouwopgave stelt, aanvaardt, en een levend volkskarakter kan op deze wijze zijn zuiverste uiting vinden. Zo is het concertgebouw te Helsingborg van den architect Sven Markelius, een volkomen vervulling. De foto toont een gedeelte van de plastisch bewo gen gevel. De ruimten van dit bouw werk zijn beheerst door een verfijnd klassiek gevoel, zonder ergens in klassisistische vormherinneringen te ver vallen. Voortdurend worden voor belang rijke objecten prijsvragen uitgeschre ven, en de resultaten bewijzen hoezeer dit systeem een stimulans voor de jon geren is, en vruchtbare talenten naar voren kan brengen. Zo wonnen de architecten Ahrbom en Zindahl prijs vragen voor een school en een museum. De juist voltooide school voor zeven honderd meisjes, is 'n uitstekend voor beeld van gezonde architectuur. Het interieur is weer fijn en boeiend, met een prachtig gebruik van de blanke Zweedse houtsoorten, en meubelen die het stadium van experimentele blikkerigheid wel ver achter zich laten. Een belangrijke instelling is ,,Koöperative Furbundet", een archi tectenbureau onder leiding van Eskil Sundal. Deze coöperatie ontwerpt voor het gehele land fabrieken, wonin gen, winkels, en alle verdere bouw werken welke voor de organisatie ,Konsum" (te vergelijken met onze Eigen Hulp) nodig zijn. Door rationa lisatie in het bedrijf b.v. genormali seerde winkeluitrustingen, is het mo gelijk dat het kleinste plaatsje over een goedkope en uitstekend uitgeruste levensmiddelencentrale beschikt. In Stockholm, de stad met een half millioen inwoners, maar de allure van een wereldstad, vindt men kantoorge bouwen en een warenhuis van Ivar Tengbom, zakelijk en luxueus door de prachtige materialen en grootsteeds in de beste zin. Ook de woningbouw vertoont dit grootsteedse karakter, al staat hier grondexploitatie een ideale ontwikke ling in de weg. Voorbeeldig is de wijze, waarop het verkeersprobleem tussen de eilanden opgevat is. Bij Schlusen werd het knooppunt van een waterweg met sluis en vijf verkeerswegen in een ranke betonconstructie, schijnbaar moeite loos opgelost. En deze elegante houding, zelfs bij de meest ingewikkelde problemen, lijkt mij typerend voor de ontwikkeling van het nieuwe bouwen in Zweden. JAVA II Er is een prachtig vervolg versche nen op 't bekende Droste-album JAVA I": een al bum, zoo mogelijk nóg fraaier van uitvoering en nóg mooier van illustra tie! Spaar er de plaatjes voor en stort 90 et. op Postgiro No. 6850 (met vermelding Album Java II), om deze aanwinst voor Uw boekenkast franco thuis te krijgen! Plaatjes van vorige Drostealbums zijn inwisselbaar voor plaatjes JAVA II en omgekeerd. Desgewenscht wordt U een handleiding gezonden met alle gegevens over het verzamelen der . plaatjes voor dit en de vorige Droste-albums. ALTIJD WELKOM! Spaart plaatjes voor onz& albums! ROTTERDAMSCHE HYPOTHEEKBANK VOOR NEDERLAND TUTOROL REDT UW BETONWERK BESCHERMT UW NATUURSTEEN MAAKT WAT E R D l C H T VERHARDT 10 - V O U D l G WERKT VERBLUFFEND NV f! W F P ft P W II Q' STEENHOUWERIJ EN FABRIEK ?M. U. Vf t C U t VI IJ O VAN MARMERWERKÊN AMSTERDAM - RAPENBURG 44 - TELEFOON 42662 ('Pu i W\ï\ !i;j; j l i i;