Schilderkunst . -. t . ?» Film Uit: Jn de schaduw van de guillotine" Amerika kijkt in de spiegel Fritx iMng: Furie AMERIKA heeft ons vaak ver rast door het wonderlijke meng sel van sentimentaliteit en nuch terheid, dat het in zijn films demon streerde. Het kan grenzeloos vals senti menteel zijn en zich plotseling de spie gel voorhouden om er een kei-hard beeld van zijn fouten en tekortkomin gen in te doen weerkaatsen. Het kan de werkelijkheid tot in de hevigste mate vervalsen en plotseling deze werkelijkheid in zijn volle naaktheid onder ogen zien. Het verbaast ons nu weer door de wijze waarop het een vreemdeling toestaat de spiegel op te houden, die een van de .rotste plekken van de amerikaanse samenleving weerkaatst. Fii'z Lang maakte in Ameii'oi onder de titel Furie" een film tegen de lynch-woede en hij toonde daarin deze rotte plek in de amerikaanse samen leving aan op een wijze als een Ameri kaan het nauwelijks zou kunnen. Niet omdat de laatste geen open oog zou kunnen hebben voor dit kwaad, maar omdat hij waarschijnlijk nooit een dergelijke objectieve kijk zou kunnen hebben op de kleinburgerlijkheid en zijn misère, waar hij te lang en te zeer van nabij mee heeft omgegaan om deze zo te ondervinden als Lang dat in deze film doet. Furie" is van opzet duidtlijk een tendenz-film, een pleidooi tegen het lynchen. Als zodanig is de inhoud hoofdzaak. Maar het is de «p bijna alle punten uiterst beheerste vorm, welke aan dit pleidooi 'de grote overtuigings kracht verleent. De inzet getuigt onmiddellijk van de kracht waarmede het materiaal in zijn volle omvang wordt gehanteerd: Een jong verloofd paar maakt voor het raam van een meubelétalage toe komstplannen, een omhelzing in de duisternis van een spoorwegvlartuct, het afscheid op een station. -Bddm Tullen een tyd lang gescheiden moeten werken om de nodige middelen voor de toekomst te verdienen. Dan is de huwêlijksdatum vastgesteld en beiden maken voorbereidselen voor de blijde ontmoeting. Een krantenbericht over kidnapping" wordt onderweg door hem achteloos overgeslagen: wat gaan hem op weg naar zijn bruid deze dingen aan! De volgende dag is hij gearres teerd onder verdenking bij deze kinderroof betrokken te zijn op niets zeggende en geheel toevallige feiten. De zaak zal onderzocht worden, maar een on voorzichtig woord van de veldwachter ontketent een massa-hyste: is. Prachtig is dit door Fritz Lang weergegeven. Het voortwoekeren van het praatje, de miserabele kleinburgerlijkheid van het milieu waarin dit door nkts te stuiten voortvreet. De nuchtere, harde ver betenheid van den sheriff, die tot elke prijs het recht zal handhaven en zijn arres'ant onder bescherming van de wet weet. De politieke motieven,,hoger op", die tijdige zending van troepen tegenhouden en ten slotte de uitbar sting. Hier is een stuk mas -a-regie gegeven welke ver boven het gemid delde staat. De bestorming van de gevangenis, de brand, het opnemen van het film journaal zijn van een sterk beheerst realisme, dat nergens de grenzen overschrijdt in de richting van sensatie om de sensatie. Het ziet er slecht uit" zegt de gevangene in de cel tegen zijn hondje en even later zien wij zijn van angst verwrongen gezicht van vlammen omringd achter de tralies van het venster. iiIERMEDE is het eerste gedeelte [""l ten einde en even schijnt elk vervolg nog slechts verzwakking te kunnen, betekenen. De man blijkt namelijk op het laatste nippertje, als een dynamietpatroon de gevangenismuur doet instorten, toch nog aan de dood ontsnapt te zijn. Er is voor hem nog maar n ding: wraak tegen hen, die hem alle angst van de vuurdood deden ondergaan. Hij houdt zich ver borgen en zijn broers zullen het proces tegen de schuldigen die volgens de wet schuldig zijn aan moord tot het uiterste ondersteunen. Het verhaal schijnt bedenkelijk, maar het is bewonderenswaardig zoals Lang dit aannemelijk weet te maken ten bate van een groot betoog tegen de lynch-justitie. In het eerste deel was dit betoog in het feit zelf gelegen. In het tweede deel wordt het uitgewerkt. Wat even leek slechts tot verzwakking te kunnen leiden, wordt ondersteuning. Meer bijna nog dan in het eerste deel want hier ten opzichte van een zo veel gevaarlijker gegeven door de wijze waarop Fritz Lang de materie beheerst. Het beluisteren van het proces door de radio, het afbreken op het juiste moment, het rondlopen door de nacht en het binnengaan in het caféwaaruit muziek klinkt en zodra de deur open gaat zien wij geen mensenmassa, maar een leeg lokaal met de stoelen op de tafels en een eenzame waard bij de radio: dit alles zijn meesterstukken van filmkunst, zij het dan ook niet l'art pour Tart. Natuurlijk neemt in dit tweede deel het gesproken woord in de recht zaal wel eens een grotere plaats in dan met het wezen van de film in overeenstemming schijnt, maar critiek op dit punt wordt getemperd door de onmacht er een andere oplossing tegenover te stellen. Ten slotte moet hier het een en ander t?ezetd worden. O.a. dat in de laatste 49 'aar in Amerika 6010 slachtoffers van het lynchen vielen dat is n in de drie dagen van wie slechts 756 voor de rechter verschenen waren. De overigen werden vó6r elk verhoor vermoord. Tegenover deze feiten staat de film van Fritz Lang als een groots pleidooi en het pleit voor het amerikaanse volk, dat het deze kritiek en dit pleidooi van een buitenlander duldt al geeft de wijze waarop Fritz Lang dit uit hem daarop alle recht. Voor ons betekent deze film welke hier binnenkort door Metro-GoldwynMayer zal worden uitgebrtc'it stellig een van de belangrijkste producten van dit seizoen. D. C. VAN DER POEL EXPOSITll/AN HEDEN HISTORIE gezien door twee brillen In d* schaduw van de guillotine (Alharabra, Amsterdam) DE film A tale of two cities" (,,In de schaduw van de guillo tine") doet ons gebeurtenissen uit en om de franse revolutie zien door twee brillen: die van Dickens, naar wiens roman de film werd gemaakt en die van Jack Conway, die de film naar deze roman maakte. Stellig geeft deze wijze van zien de feiten een bepaalde kleur, die voor de gemiddelde bioscoopbezoeker iets aan trekkelijks kan hebben. Maar even stellig worden de beelden op deze wijze vertekend. Dickens had de gave boeiend te vertellen en ook als elke goede romancier op zijn wijze een kijk te geven op het gekozen onder werp. En liefhebbers van Dickens zullen naar de bioscoop gaan om de bekende figuren nu ook op het witte doek in levende lijve" te zien. Maar het blijft de vraag in hoeverre Jack Conway er in geslaagd is met behulp van camera, acteurs, figuratie en het hele verdere apparaat van de film een zelfde beeld te scheppen als Dickens dit met zijn pen deed. Niet alle bioscoopbezoekers zijn echter Dickens-lezers en voor hen blijft dus deze film een romantischhistorisch of historisch-romantisch ver haal uit de tweede hand. Zij zullen genieten van schone romantiek en van romantische edelmoedigheid. Zij zullen iets zien van de franse revolutie, toen een tot het merg uitgezogen volk in opstand kwam tegen zijn verdrukkers en fanatieke zucht naar vergelding wel eens elke rede overheerste. Zij zullen in dit verhaal van twee steden" iets zien van het contrast tussen Londen en Parijs van die dagen. Maar zij zullen de historie zien door een dubbele bril, die veel vertekent. V. D. P. L. W. R. Wenckcbad TcntoonalrllfiiK Kun«thuiuli.i i ter, \Vetrrlnar*cban», Auiat* L W. R. Wenckebach js altijd (of laat ons zeegen; lang) de teekenaar van,j prenten in Notekraker en koning, van de Amsterdamsche gezichten, waarop men pitto. eske jes en grachtgaten ziet die ..u gedeelte zijn verdwenen. heeft ook landschappen geschild hij doet het nóg» aan de bron", wat niet gering is voor een zoo] bejaard heer. Wordt er nog de open lucht gewerkt? De s het hedendaagsche geeft er ni«, aanleiding toe, veel minder dan die van den tijd van Jacob ] toen men den bef aamden c van de natuur" ging halen. Het valt te betwijfelen of W« bach opdonders krijgt, als hij ezeltje ergens aan een ri- iero in een heideveld neerzat. y« ontvangt men den indruk, dat] zacht en beschaafd bekoord door het spel van het licht o Hollandsche land. De luchten het grootste deel van zij r. do bes'ag, hij stapelt met wolk- n,to gebergten, hij bestudeert de geheim nige reflexen die zij uitstrooien ind der schaduwen, hij bemint de: glansen die zij in horizontale over het veld trekken. Maar in een Bui op de rivier', waar l de beste kansen werden geboden] een zwaarder, dramatisch ac leggen, blijft hij vriendeüjk.ab risch, harmonisch. Hoe rou Pc dit doen? Hoe deed Vo-rman Het zijn geen overwegi iger, wij bezien het landschap van VVo bach. Het is bedaard, zorg welgemaakt. De mensch i > er nie nauwelijks het mensche ijkt werk. De boomen, de weiden, water, het heikruid en de wolken j hem genoeg. En bekijkt men dit, ii den handel Fetter, dan denkt ma oogenblik dat de tijd vijftig jaart s'i'gestaan. Zoo respecta -el -i iets te zoet. JAK ENGS Van der Leek zestig ja MEN vertelt van B A. van) Leek, die zestig jaar is den, dat hij eens een moest decoreeren. De a'beiden, j in het huis van het p-afond waren, zagen hem dagci en zitten in het desbetreffem vertrek.] deed niets. Hij zat maar. Hij staren. Hij zat te denkei. Eivcfj morgen toen zij aan 't werk gaan, kwamen zij tot dj ont' dat de kabouters er ge-veest Er stonden een paar gele drie en een paar roode vierkanten op j plafond. De schildering van B. A.J der Leek, zoo vernamen zij totj grenzenlooze verbazing, v/as In den namiddag kwam H. P.' er een college over geven, het volgende i& geboekt af d: Het latere werk van Van der] is een absolute abstracte gewr Een ruiter te paard bijvt- -rbeeldj tot een geometrische figuur op' uit stippen en vlekjes. Dit gemakkelijk te copieer n, beste copie zal toch mist missen, wat het werk van Vtfl Leek zijn groote innerlijke verleent. Dat is het e:^ het kunstwerk, dat mcx voeld als te zijn het dikste van het wezen van den kuns Het is een wezenskenmerk uitlatüif en van H. P. Breitiffl* niet mee te debatteeren valt. |0 Di GROENE' jdt voor de gansche plastische vrijmet», die hij heeft gesticht, en die "dit r ogenblik door Charley Toorop groot schilderij, dat in het jjdden den kop van B. A. van der Leek toont (als een zon waarom zich planeten wentelen), wordt verrig.i Waagt men het bijvoorbeeld ~te m^ken dat er, naast het diepste aerlijk van het wezen van Van der c, zoo iets bestaat als het ondiepste jij A van het onwezen van Tiepolo, jai u een schicht treffen uit oogen, nooit aan het eigen gezichtsn getwijfeld het ben. Men is », of men is het niet. Vergejng objecten doen r.ht ter zake. De jdeiu'.e kunst werd re.'igie. Ik l>en om zoo te zeggen geen ?looviije. Ik ben ook niet bepaald een heist, Ik ben een plastisch polytheïst i men late mij deze dierbare karakterieul, waarvoor ik, op mijn manier, : natuurlijk een veel geringer manier dun die van opgemelde loge, beJd heb. [Voo! de loge is Van der Leek een ot en monumentaal kunstenaar, der bakens van dezen tijd. Voor jüj is hij een belangrijk plastisch ilent, dat belangrijke dingen heeft ikt, maar allang den Weg ick' zou hebben gevonden, als ti n i't geplaagd werd door de uitrof'ibare Hollandsche opvatting, t de kunst niet goed kan wezen leer zij niet het resultaat is van onnoemlijke serie uitdenksels. De npel in het voorhoofd, het probleem de tong en men is in Holland ware kunstenaartje l Men heeft [iet diepste innerlijk van het zen", l Het j s echter een clinisch geval. JTerv >1 de natuur onuitputtelijk is. en op tienduizenden manieren ty!-erd" kan worden, zoodanig zij in glans en klaarheid weer op doek verschijnt. Geometrie heeft ar slechts per accidens mee te ken Hetgeen de Fransche cubisten n=;?n, maar de Hollander, verzot [reine ultuur (men vergeve het woord) zoo snel onder zijn muts krijgt. l is o te langzaam voor. J. E. Quirijn van Tiel bij Van Lier te ittfnlam R 2., n een aantal wijzigingen in 'hè- werk van Van Tiel te constc reeren en zeker sinds de 'ige t f ntoonstelling eveneens bij van D: tentoonstelling van Jeroen i . het Boymans Museum heeft 11-..n de aandacht getrokken van i, die meenen uit hoofde van hun vak te moeten gaan of er geweest :ij heeft niet alleen aanleiding [evèti ? ot veel en uitvoerig geschrijf heeft, behalve dat zij sommige heeft verhelderd en sommige .rhec?n vaster heeft gesteld, zij Va,u Tiel te pakken gekregen en rechtstreeks de Hollandsche schilwns voor een klein deel gewijzigd. is d-, vraag hoe diep deze inwerking wijkc-a te zijn en voor hoe lang wij zullen zien bestaan bij een schilder zoo beïnvloedbaar blijkt. Vast te «n -is dadelijk, dat de kleur van Tiei niet verarmd is en ook dat zijn "'?wie zich gesterkt heeft aan den schilder, maar den vraag komt hoe blijvend en hoe voedend [dit alles;. Technisch bleef de uitt van het werk persoonlijk en is anderzijds weer een winst, in >; gevalle een bewijs, dat er geen iietiging door een overmacht van oudere is opgetreden. En we weten 200 iets een altijd aanwezig gevaar "' deze gebeurtenissen. Gewoonlijk "J technische overnemingen, die Permeke: Winterlandschap ten slotte strijdig zijn met de periode waarin het laatste werk ontstaat. Het is nog te vroeg om bij Van Tiel een definitief oordeel hier neer te schrijven. We hebben het volgende werk te wach ten, ofschoon we geneigd zijn met vertrouwen het komende af te wach ten, met gedeeltelijk vertrouwen. PLASSCHABRT RADIO STETHOSCOOP Permeke Tentoonstelling bij Duffe, A'dam HET is niet zoo eenvoudig in dit donkere seizoen schilderijen te gaan zien. Het kan meer een raden worden dan een werkelijk zien en een heldere dag kan alleen volle dig of voldoende uitsluitsel geven. Ik trof een tweeden dag van zulke geaard heid om de Permeke's .bij Buffa vol doende waar te nemen. Het is voor mij een eigenaardige tentoonstelling: het zijn feitelijk impressionistische land schappen van klein formaat. Ge vindt er de uitbundige kleur niet, die Per meke gaf in zomer- en oogstgezicht, noch de talrijke kleurschakeeringen, waarmee hij de wolken kan formeeren boven zijn levende zeeeji; Permeke is een uitmuntend zeeschilder en als zoo danig onvoldoende in Holland gekend. Deze tentoonstelling bevat minder dan gewoonlijk den elementairen Permeke, hoewel men er hier en daar een kleurschakeering in treft, die deze schilder alleen vermag. Zij bevat voor mij te weinig figuur, welke figuur ik tot het grootste werk van dezen schilder ongetwijfeld reken. Er is voor mij door deze onvolledigheid aanleiding een uitgebreidere bespreking dan deze korte te houden en dat te eer daar ik van Permeke hoorde, dat hij in het begin van het volgende jaar te Brussel een grocte tentoonstelling weer zal houden, ook van vele der laatste werken. Zulke groote tentoon stellingen zijn meestal gevaarlijke ex perimenten voor iederen niet stevig gefundeerden schilder, maar ik heb tot nu toe Permeke nooit zien verliezen door een groot aantal zijner groote werken te laten zien. Integendeel. De grootste verrassingen, die ik heb ondervonden bij dit werk, waren altijd die van groote verzamelingen. Wij zullen dus in de komende te Brussel het zelfde vertrou wen houden. Permeke was als geheel tot nu nooit eentonig. PL. IN eendrachtige samenwerking stellen microfoon en pick-up de vernuftige menschheid in staat, den tijd en het leven -vast te houden, om ze in,het weekftiwasmengsel te verankeren. Desgewenficht kunnen de aldus verstelde tijds- |en levensbeelden vermenigvul digd, «orden en in grooten getale op het magische eboniet beklijven. Zoo ver oorlooft ons de techniek, het wonder van Caruso's stem, van Grieg's piano spel, Van Joachim's vedeltoncn in een meerdere of mindere mate van duide lijkheid te herbeleven, al naarmate zich de betrokken muzikale prestaties phonogenieker" door de geluidstrechters lieten vangen, die na hun tijd in de zoo veel doelmatiger niicrofoon hun tech nisch zooveel verder gevorderde ver vangster zouden vinden. De wekelijksche radio-journalen, de herdénkingspotpourri's, die daaruit op Oudejaarsavond plegen te worden ge componeerd, de even menigvuldige als verscheiden klankbeelden, die voor de gelüidsarchieven worden opgenomen en daarin als bevroren incidenten ge conserveerd blijven, zij zijn alle even ? zoovele voorbeelden van het menschelijk vermogen om den tijd te doen stil staan of zelfs achteruitgaan. Het zoo in den loop der tijden vergaarde mate riaal is zoo overstelpend . talrijk, dat deze overvloed een bewaren van alle opnamen niet gedoogt. Aan den ande ren kant ontbreekt ons in onze geluids archieven nog veel, waarvan de groote historische waarde eerst achteraf wordt beseft. Van deze oorzaken tot beperking heeft het nadeel zich geopenbaard in een hoorspel, dat het Hilversumsche programma van Maandagavond ver zorgde. Men heeft dit nadeel t achten te compenseeren door een reeks actua liteiten, welke door origineele opnamen, zoo noodig verbonden door een ver bindend en toelichtend woord, zoo veel suggestiever en sprekender had den kunnen herleven, in dit hoorspel te transformeeren en aldus in nabootsing met behulp van onze verbeelding in het geheugen terug te roepen. Het klank document De Afsluitdijk", dat Hilver sum II in den aether verzond, was dus eigenlijk een valsch document. Velen zullen het dan ook niet voor echt heb ben aangenomen, mede door eenige onwaarschijnlijkheden, waaraan de samensteller niet had weten te ont komen. Maar over het geheel genomen ? zal deze uitzending haar gestelde doel niet hebben gemist en de luisteraars onder den indruk hebben gebracht van het grootsche nationale belang, het welk wijlen ir. dr. Lely in zijn levens werk van de geprojecteerde droogleg ging der Zuiderzee belichaamde. Toevallig ging deze uitzending groo. tendeels in de richting van een wensen, die voor de verschijning der nieuwe weekpTogramma's bij- ons was ge rezen naaraanleidingvan eenige opmer kelijke radio-reportages uit het buiten land. Paris P.T.T. nl. liet zijn microfoon verslag uitbrengen van een bezoek aan de basiliek van de SacréCoeur op Mont. martre; een verslag, dat naar een ver dere ontwikkeling der televisie deed verlangen. Kon de microfoon dus de visueele indrukken van het imposante interieur dezer kerk niet verwerken, wel kon zij de stem verbreiden van het prachtige orgel, aan welks speeltafel de meester Ludovic Panel werken van Bach, Gfigny en eigen inspiratie verklankte. Een even opmerkelijke repor tage in dien geest bracht het Engelsche nationale programma, waarin agenten van Scotland Yard vertelden over het politiewezen in de wereldstad aan de Theems. En om dichter bij huis te blijvan: de reeds eenige maanden loopende serie Klankschoonheid in Nederlandsche kerken", waarmede de A.V.R.O. haar Zondagsprogramma pleegt te openen en waarin zij den veel te weinig beseften schat registreert dien Nederland in talrijke prachtige orgels bezit, gaat in dezelfde richting. Zeker zou de radio-omroep in der gelijke reportages van wijder strekking dan de incidenteel e een dankbare taak kunnen vinden, die meer tot de volks ontwikkeling zou bijdragen dan de hartverscheurende lamenti van het bibberoas j e-orgel" of het geil gefleem der talrijke strijkjes. Doch dan dient eïrst een korps van bekwame oogge tuigen-verslaggevers te worden ge kweekt, want de incidenteel e repor tages kunnen getuigen, dat daaraan nog veel ontbreekt. G. K. KROP H,". J A-. » i ^ ««-£-*»?; --.5*-1 ? ? . ^ ti.^- -:,** v 5^^'^'^^^'irA-it^Y^^w^*,^..> -7^ j. <., Jïi'