OUDEJAARSAVOND IN DE OMROEPSTUDIO \ Overpeinzingen in het oude tuintje L. J. JORDAAN 1 IJ WAREN nu rondom het huis geloopen en stonden weer voor den kleinen ingang opzij. Door den vroegen Kerstmiddag druilde de mist, schreiend langs de boomen van het geschonden tuintje Guus Weitzel was de eerste die sprak. Door dat gaatje hingen wij het touwtje naar buiten, waar mee jullie, vaste klantjes, jezelf kondt inlaten als wij aan het omroepen waren... nu is het dichtgestopt l" voegde hij er droefgeestig en ietwat verwijtend aan toe, als een man wiens innigste gevoelens vanpi teit geschokt waren. Het weerzien van de oude studio aan den Engweg gevolg van een grilligen en spon taan uitgevoerden impuls had ons sentimenteel gemaakt. De kleine, wat burgerlijke villa stond er nuchter en vierkant als altijd, maar voor ons was zij op dit moment een oude, vertrouwde woning waarin de herinneringen nog rondwaarden en het geluid, welks echo over heel Nederland ging, ternauwernood gestorven scheen. Men heeft aan den Omroep niet veel gelegenheid tot retrospectieve overpeinzingen bijzonderlijk niet, wanneer er een fonkelnieuw studio-kasteel moet wor den ,, ingereden". Maar zoo'n stille Kerstmiddag, waar op het jaar ten einde neigt en de naderende Sylvester een bespiegelenden vinger omhoog schijnt te steken, weet zelfs den meest practischen mensch klein te krijgen. En zoo waren wij dan nog eens naar het oude gebouw gaan kijken. Wil je gelooven," zei Weitzel, zelf een tikje verwonderd, dat ik hier na de verhuizing nog geen voet gezet heb?" Het was een vreemde sensatie geweest, dat weerzien van de nette, stijve deur die koel afwijzend voor ons ge sloten bleef van de French Windows" achter welker geheimzinnig gesloten blinden vroeger de groote muziek-studio" lag, doch die nu in zakelijke openhartigheid een kantoor-interieur lieten zien van het kleine, smalle raampje aan den achterkant, dat zomers werd opengezet om den spreker-vandienst voor hittebezwijming te bewaren van het kale, ontluisterde keukentje met zijn curieuze tegelwanden, waarin eenmaal de controle-kamer was ondergebracht en van de honderd groote en kleine dingen, die bij zulk een gelegenheid een eigen stem krijgen, om te fluisteren van een voorgoed afge sloten verleden. Tenslotte stonden wij voor de vier spijkergaten, die de plaats aanwezen waar eens het zwart-glazen bordje was bevestigd (voor een gemid deld mode-atelier rijkelijk bescheiden) dat als naam plaat diende voor de grootste radio-organisatie van ons vaderland. Toch wel een beetje absurd," zei ik hoofdschuddend, doelend op de krasse on evenredig heid tusschen arbeidsomvang en behuizing. Maar goeie hemel.... gezellig en gemoedelijk was het. En wat moeten jullie daar een Oudejaarsavonden heb ben beleefd!" Waarmee ik op ons punt van uitgang terugkeerde. WANT eigenlijk was het zóó gegaan: wij wilden eens wat na-kaarten over den Oudejaars avond in de omroep-studio en de heer Vogt had zich gaarne bereid getoond het vuur in deze aangelegen heid te openen. Het geval heeft inderdaad voor ons een bijzon dere actua'.iteit gaf hij toe nu wij ditmaal voor het eerst in de nieuwe studio Oud-en-Nieuw zullen vieren. Niemand onzer ik zelf niet uitgezonderd weet hoe dit thans zal uitpakken. De situatie is zoo enorm veranderd: het milieu gewijzigd de appa ratuur geperfectionneerd het personeel uitgebreid.... nee, het lijkt wel heel weinig meer op den Sylvesternacht aan den Ouden Engweg! Natuurlijk het pro bleem van den Oudejaarsavond Het prob/eem van den Oudejaarsavond.... blijft, wat het altijd is geweest. Voor den luisteraar zal het en mag het uitteraard geen verschil maken tenzij dan, naar wij hopen, door een steeds betere technische verzorging. Maar voor ons, die in de keuken ploeteren, zal de sfeer wel heel nieuw en vreemd zijn...!" Dat probleem-van*den-0udejaarsavond..." interpoleer ik. Ach neemt u zoo'n los daarheen ge worpen woord vooral niet gewichtiger dan het is. Maar u voelt hoe het tot op zekere hoogte een vraag stuk blijft, voor dien avond-der-avonden een pro gramma in elkaar te zetten, dat zich bij de stemming in den huiselijken kring aansluit. Traditie is een kostelijk ding... de gemiddelde Nederlander appre cieert dit net zoo goed als de conservatiefste Engelschman. En wij houden dan ook zorgvuldig vast aan het kader eener indeeling, waaraan onze hoor ders nu eenmaal gehecht zijn: in het begin van den avond wat vroolijkheid, desnoods met een kleine extravagantie in de eene of andere richting dan een passend woord door een spreker van naam uit gesproken tenslotte om twaalf uur het korte tête-a-tête tusschen Omroep-staf en luisteraars. Binnen deze omlijsting nu dienen wij voor de noodige variatie te zorgen en u begrijpt hoe dit in zooverre bezwaren kan meebrengen, als het door alles heen de sfeer van het oogenblik moet vast houden. Wij hetbïn een auditorium dat letterlijk alle schakeeringen van den Nederlandschen volks aard omvat en dat wij een ernstig en tegelijk opSylvester kreeg een strenger officieel karakter... wekkend woord willen meegeven op den drempel van het nieuwe jaar..., een opgave die groote zorg vereischt. In den loop der jaren waren het mannen als prof. Slotemaker de Bruine, Jhr. de Geer, Bouwe Vlas van het Heilsleger en oud-minister Posthuma, die voor onze microfoon traden. Daarnaast zochten wij naar typische klank-gebeurtenissen (al dan niet actueel) die het karakter, van den avond onder streepten. Soms was het een zuivere trouvaille, als in 1933 toen wij onze menschen met een kortegolfzender naar het lichtschip Haaks" stuurden en in de warme, gezellige huiskamers het woord van deze eenzamen deden weerklinken andermaal hielp de actualiteit ons een handje, zooals in '34 toen wij het twaalfuursignaal door de K XVIII lieten geven, die toen op de reede van Dakar lag. Dat zijn van die kleine verrassingen pittige spece rijen, zoo u wilt, waarmee wij het Oudejaars-menu trachtten te kruiden en die aan de sfeer van het oogenblik een zekere emotie toevoegden. Toegege ven hét resultaat als zoodanig beantwoordde niet altijd aan de verwachtingen en wij zelven vonden hét magere piep-piep" van den verren onderzeeër op zich zelf nu niet bepaald zoo bijster indrukwek kend. Maar wat zal ik u zeggen: verbeeldingskracht bij den luisteraar dpet wonderen en het mirakel, dat dit schuchtere geluidje heelemaal van Afrika's west kust kwam en dat het tenslotte den broozen band vormde tusschen Nederlanders die duizenden kilo meters van huis waren en het moederland ? zal dunkt mij zijn effect niet hebben gemist. Overigens het heeft moeite genoeg gekost: dagen van te voren zaten wij hier al te luisteren en te probeeren, om het experiment zoo goed mogelijk te doen slagen. PAO. 4 01 GROENE N* 110» Thors en tk vlogen de nagekomen icheepst/jdingen door.... Wat wij ook nimmer verzuimen is Indiëin onze Sylvester-uitzending te betrekken maar het eigen aardigste (en wellicht het dankbaarste l) blijft toch altijd het overbrengen der gelukwenschen van op varenden van Nederlandsche schepen aan hun familieleden thuis.... ook al dreigt deze mooie tradi tie ons een beetje over den kop te loopen. Want het betrekkelijk bescheiden aantal, is langzamerhand tot in de honderden uitgedijd en nog worden wij den volgenden dag herhaaldelijk opgebeld door ver wanten, die den naam van een schip hebben gemist. Ook werd de bedoeling dezer usantie nogal eens mis verstaan door Nederlanders in den vreemde, die via de radio hun familieleden willen gelukwenschen.... iets waaraan wij natuurlijk niet kunnen beginnen en dat ons aanleiding gaf streng aan den oorspronkelijken opzet de hand téhouden. Met n uitzonde ring: Ditmaal brengen wij de gelukwenschen over van de Nederlandsche soldaten in het Vreemdelingen legioen te Oran. Intusschen blijkt ook het Oudejaarsavond programma met den Omroep te zijn meegegroeid: de hoorspelletjes, die wij in den ouden tijd zelf fabriek ten en die feitelijk niets anders waren dan een ge moedelijke scherts tusschen ons en de luisteraars, werden vervangen door het werk van meer bevoegde buitenstaanders. Sylvester kreeg een strenger offi cieel karakter, waarmee veel van de vroegere inti miteit, speciaal voor de Omroep-huishouding-zelve, verdween. Maar wat wilt u ? Men groeit nu eenmaal .niet straffeloos met zulk een snelheid als onze AVRO heeft gedaan en vooral de Oudejaarsavond in de nieuwe studio zal menigen medewerker een oogenblik van stil heimwee bezorgen naar veel wat tot de romantiek van het vroegere tehuis be hoorde...." . E N zoo is het l" bevestigde Weitzel toen ik hem in het oude studio-tuintje verslag deed van dit beknopte overzicht. Die schonen Tage in Aranjüez sind nun zu ende," citeerde hij weemoedig. Uit is het met de oliebollen en warme bisschop, waarop mevrouw Vogt ons pleegde te vergasten. Afgeloopen met de kleine, huiselijke feestmaaltijden, die ons beperkt aantal toen mogelijk maakte en waarbij de 'omroeper telkens even wegliep om zijn taak te vervullen en vervolgens het festijn voort te zetten...." Wij stonden op dit psychologisch moment voor het venster der oude controle-kamer en loerden met uitgerekte halzen in déleege, verlaten ruimte waar het duister zich snel begon te verdichten. Wat heb» ben wij hier geen oogenblikken van spanning door gemaakt," peinsde mijn metgezel voor zich heen. De eeuwige angst en nervositeit om, alles stipt op tijd te doen verloopen met het oog óp den fatalen klokslag van twaalf uur. De jacht waarmee Thors en ik de nagekomen scheepslijsten doorvlogen, die wij nog moesten controleeren als de heer Vogt reeds aan zijn Nieuwjaarsspeech toe was.... einde looze rijen scheepsnamen, waaronder van zulke vreemde allure dat wij onze tongen vooraf in den juisten kronkel moesten leggen om het er zonder stotteren af te brengen. En dan die onvergetelijke avond toen de zender op het critieke moment wei gerde geluid te geven....l" M??? l" kruq brut [a foute première quaUie Ja tiat-zat zoo: wij moesten dien bepaalden Oudejaarsavond den dienst om kwart-over-twaalf overnemen van een andere omroepvereeniging. Om half twaalf begonnen wij (als gewoonlijk) de lijnen die de studio met den zender verbinden te contro leeren. Het klopte alles als een bus en wij besloten het erop te wagen het personeel dat voor die ver binding zorgt in de gelegenheid te stellen althans deze ne keer even naar huis te draven en om twaalf uur in den familiekring Veel heil en zegen!" te wenschen. Het was een risico, natuurlijk maar alles leek ons in crde en er kon, voordat de operators terugkwamen, niets gebeuren, meenden wij. Het spreekt vanzelf dat er wél wat gebeurde! Ausgerechnet" op dezen avond had n der mannen (mis schien uit zenuwachtigheid over het ongewone buitenkansje) tijdens de controle een plug niet vol doende ingedrukt.... gevolg: geen contact! En daar zat om 12.15 de heer Vogt achter de microfoon met zijn speech klaar.... maar de luidspreker zweeg zweeg, benauwend en hardnekkig. Wij liepen mach teloos heen-en-weer... zagen den tijd verstrijken... meenden onze haren in deze fatale seconden te voelen vergrijzen. Vijf-en-twintig eindelooze mi nuten duurde de beproeving: om tien minuten over half n was eerst het contact hersteld. Ik hoop zoo'n gezellig half uurtje nooit weer te beleven...!" Gaf de zenderwisseling op Oudejaarsavond geen speciale moeilijkheden?" Och nee dat was (ongelukjes als dat met die rampzalige plug daargelaten) een routine-kwestie die betrekkelijk vanzelf verliep. Wij gaan precies op i Januari van de 300 M. op de 1875 M. over een feit dat zich alleen kenmerkte door een wederzijdschen gelukwensch tusschen ons en het zenderpersoneel. Ook de telefonisten waarmee wij uitteraard in ons druk telefooneerend bedrijf het heele jaar door te maken hadden, kregen een extra felici tatie.... als je wilt een kleine kalmeering van ons kwade geweten want er vielen in de agitatie der werkzaamheden nog wel eens harde woorden als het met een verbinding misliep. Daar kwam een eind aan toen de telefonisten verdwenen. Wat ook lang zamerhand ophield dat was de soms beangstigende lawine van cadeaux, waarmee vriendelijke luisteraars ons op dezen dag pleegden te overstroomen. De sympathie is (hoop ik) dezelfde gebleven, maar de sensatie raakte van den Omroep af en de klassieke ongunst der tijden zal ook wel het hare hebben bij gedragen. Hoe dit zij de hoorn van overvloed hield in den loop der jaren op te vloeien.... maar de tele foontjes van luisteraars die op Oudejaarsavond nog altijd contact met ons zoeken, zijn gebleven. Enfin zoo zie-je... veel van de huiselijkheid, de romantiek en de intimiteit op Oudejaarsavond zijn met de ont ruiming der oude studio verdwenen... en het zou mér dan menschelijk wezen, als wij daaraan geen gedachte wijdden. Maar het komende werk vraagt frisschen arbeidslust brengt onvermoede ver rassingen en nu gaan we in de nieuwe studio een warm kopje thee drinken.... we loopen dan méteen onze voeten warm l" Het felle vroolijke licht van den studio-ingang straalde ons tegemoet. In de vallende duisternis blijft een verlaten gebouw achter .?droomend den eeuwigen droom van wat voorbij ging..... ... blijft een verlaten huis achter Günther Stein WAT JAPAN DENKT over Japan en de wereld J [APAN staat thans voor het kritiekste ogenblik van zijn ganse geschiedenis," verklaarde dezer dagen de Japanse minister van oorlog. Niet geheel ten onrechte. Japan staat geïsoleerd en heeft dit aan zichzelf te wijten. Maar hoeveel offers de laatste vijf jaar ook van het Japanse volk zijn ver langd ter wille van de bewapening, in naam van de grote nationale crisis" het besef van een naderend noodlotsuur leeft niet onder dit volk. De gewone Japanner is vreedzaam, contemplatief, op rustige vooruitgang ingesteld. Agressieve be doelingen liggen hem niet alleen ver hij kan ook niet goed geloven dat de potentiële nationale vijand" ze heeft. De Japanse pers geeft een verkeerd beeld van de stemming onder het volk. Zij is verwijtend of laat dunkend, huichelachtig of uitdagend jegens het buitenland in het algemeen en volgens tijd en omstandigheden nu eens tegen dit, dan tegen dat land in het bizonder. China is onoprecht en moet gestraft worden"; Rusland is agressief, wij moeten ons wapenen"; Engeland, de Verenigde Staten en alle andere westerse mogendheden be nijden Japan en belemmeren zijn opkomst, wij moeten hen overvleugelen" dat zijn de leuzen waarvan de Japanse kranten zich niet schijnen te kunnen losmaken. Men komt in Japan af en toe wel eens een hyperpatriot tegen, die de pers in haar uitingen getrouw volgt en de vreemdeling grof of met neerbuigende vriendelijkheid laat voelen hoezeer hij hem als vijand beschouwt, maar verreweg de meerderheid der Japanners schijnen door de pers hun natuurlijk gevoel van argeloos-vriendschappelijke belangstelling voor het buitenland en de veel gesmade vreemdelingen in Japan niet te hebben verloren. Zij beschouwen de buitenlandse moeilijk heden niet als een strijd van het rechtvaardige Japan tegen een onrechtvaardige buitenwereld, doch veeleer als een tragedie, waarin de schuld aan beide zijden ligt, en zij hopen oprecht op een vreedzame oplossing. Er zijn in Japan tienduizenden Chinezen die rustig en ijverig hun beroep uitoefenen. De gewone Japan ners behandelen hen vriendschappelijk, als hun gelijken. Dat de chinese regering juist weer een belofte geschonden heet te hebben, dat er ergens een Japanner is vermoord, heeft op hen geen invloed. Zij hopen alleen dat de nieuwe, gevaarlijke spanning tussen Japan en China geen oorlog ten gevolge zal hebben. De verovering van China schijnt hen niet te interesseren; evenmin schijnen zij haat te koesteren tegen de U.S.S.R. of vrees voor haar staatsleer of haar leger. De gedachte aan een oorlog met dit land drukt hen, en de vele luchtmanoeuvres boven Japanse steden verzwaren die druk meer dan dat zij hem verminderen. Hun houding tegenover het Westen is een mengsel van nieuwsgierigheid, bewondering en sportieve mededinging. Zij koeste ren een gezonde twijfel aan de bijna steeds tenden tieuze buitenlandse berichtgeving van hun pers, maar ook het spiegelbeeld van het Westen zoals hun dit in amerikaanse en europese films wordt voor gehouden geloven zij gelukkig niet altijd. En al overschatten zij bijna allen de rijkdom van het westerse imperialisme, die in hoofdzaak te danken is aan de uitbuiting der, gekleurde volken" ? benijden doen zij óns niet. Want zij weten dat Japans welvaart bij de huidige stand der techniek aanzienlijk groter kon zijn indien niet alles aan de bewapening ten koste werd gelegd. Over het geheel genomen staat de Japanner tegenover de buiten landse politiek onverschillig. OOK ten opzichte van de binnenlandse politiek wordt het volksbewustzijn gekenmerkt door gezond verstand en afkeer van geweld. De radikale vleugels de rechter half illegaal, maar in het nette; de linker veel gesmaad en ondergronds ??zijn klein. De opvoeding in gezin en school, de traditie van de chte Japanse geest" waaraan kritiek vreemd is, de vage en konventionele stijl der Japanse schrijf- en omgangstaal, alles werkt samen om scherpe, luid ruchtige verschillen van mening te voorkomen. De gemiddelde Japanner is weliswaar bijna altijd ontevreden over de binnenlandse toestand, maar hij voelt er niets voor zich daar scherp over uit te laten, laat staan er iets tegen te doen. De aktieve fAG. 3 Dl GROENE Ne. Hot binnenlandse politiek blijft beperkt tot enkele kleine groepen leger, grootkapitaal, bureaucratie. Langzamerhand komt er echter verandering in dit alles. De ontevredenheid organiseert zich in een nieuwe parlementaire oppositiepartij, de Sociale Massa-partij", die de laatste tijd enige honderddui zenden leden, vele malen zoveel kiezers en nogmaals vele malen zoveel sympathiserenden heeft gekregen. Zij behoort tot de linker vleugel en stelt zich tegen over het wassende fascisme van de (legale) rechter zijde. Het is kenmerkend voor de ongeschooldheid van het Japanse politieke denken dat de nieuwe partij allerlei tegenstrijdige elementen omvat, die zichzelf en hun partij als echt fascistisch, als liberaa', sociaal-democratisch naar engels voorbeeld, zelfs als communistisch beschouwen; onder de leiders van dit breedste front populaire" vindt men vage fascisten met militaristische sympathieën en even va ge anti-muta'istische socialisten. Echte strijdbare, realistische, zij het ook geens zins liberale politici zijn de meeste Japanners in de familiepolitiek", die hier een grotere rol speelt dan men zich in het Westen kan voorstellen. Hier strijdt de vrouw nog niet om gelijkstelling, maar om mindere onderworpenheid; hier vecht de jeugd, die zich nog niet in de politieke strijd waagt, voor vrij heid in de keuze van echtgenoot en beroep. De familiepolitiek" slorpt een groot deel van de poli tieke energie der Japanners op en is een uitlaatklep voor veel ontevredenheid, waarvan de oorsprong weliswaar op zuiver politiek terrein ligt, maar die, tot grote voldoening der machthebbers in de staat, zich nog dikwijls in famiüetwist ontlaadt.. Doch met het onophoudelijk afbrokkelen van het ver ouderde familiestelsel komt ook in de staatspolitiek de ontevredenheid steeds meer los. Dit maakt het begrijpelijk dat de ene Japanse regeering na de andere des te meer aandacht schenkt aan het behoud van het oude familiestelsel, naarmate zij meer alle nationale krachten op be wapening en buitenlandse politiek concentreert en de eisen van de tijd in de binnenlandse politiek verwaarloost, en dat zij door school, pers, radio en film het volk trachten op te voeden tot kritiekloos geloven. HET officiële Japan wordt beheerst door de gedachte dat de groeiende binnenlandse moei lijkheden slech'ts kunnen worden verholpen door bui tenlandse successen, dus door expansie, en dat een oplossing in deze zin steeds dringender noodza kelijk wordt. Een 'tweevoudige kink is echter de laatste tijd in deze kabel gekomen, waarmee zowel de financiers als een deel der bureaucratie en zelfs enkele machthebbers in leger en vloot ernstig rekening zijn gaan houden. Daar is in de eerste plaats het feit dat het langzaam sterker wordende China, de Sowjet-unie en de angelsaksische landen zich steeds sterker tegen Japans expansieneigingen gaan verzetten; en in de tweede plaats de toenemende Verscherping der binnenlandse crisis als gevolg van de geweldige bewapening der laatste jaren. Het officieele Japan is door dit alles voorzich tiger geworden. Vandaar dat de Japanse macht hebbers aarzelen om de moorden op Japanners in China, die de laatste tijd hebben plaats gevonden, evenals vroeger als aanleiding tot verdere expansie pogingen te gebruiken. Het is ook nu nog mogelijk dat de radikale machten in Japan het land plotseling in grote, gevaarlijke avonturen op het vasteland gaan verwikkelen, vooral wanneer als gevolg van dat aarzelen het aanzien van Japan in China nog meer daalt, of wanneer de binnenlandse politieke moeilijkheden zich plotseling toespitsen, zoals bij het militaire oproer van 26 Februari 1936. Maar de bedoeling van een steeds groter deel der machthebbende groepen in Japan is voorlopig, naar buiten zq voorzichtig mogelijk op te treden. Vooral zo lang er in Europa nog vrede heerst. De witste tanden, indien U poetst met wat goeds, dus met Tube 60 en 40et. Dow 20et, IVOROL 7