! ? 'A'. > l " l vuitJi EXPRESSIONISME EN PRIMITIVITEIT WELKE voorstelling hebben blindgeborenen van de voor ons zichtbare wereld? Des kundigen meenen dat die aanzienlijk van de onze verschilt. Blinden, die zich alleen door hun tastzin kunnen laten leiden, krijgen een beeld van de onderdeden van de tastbare wereld door hun gevoelige vingertoppen, die hen helpen om den vorm te leeren kennen van bijvoorbeeld een neus of een mond, of de onderdeelen van een of ander voorwerp dat zij aanraken. Maar zij kunnen een persoon of voor werp niet als een geheel beschouwen. Zij moeten de elementen van de voor werpen, die zij aanraken, samen voe gen. Technisch gesproken, zij heb geen gelijktijdigen tastzin." Dit is tot nog toe het oordeel van psychologen en opvoeders van blinden geweest. De buitengewoon interessante experimenten, die in het instituut voor blinden aan de Hohe Warte te Weenen zijn genomen, toonen echter het tegen deel aan. Het was een idee van Dr. Victor Löwenfeld, teekenleeraar te Weenen, blinde kinderen in klei te laten model leer en. Alleen kinderen die blind gebo ren waren, of hun gezichtsvermogen zoo vroeg hadden verloren, dat zij geen enkele herinnering meer hadden aan de zichtbare wereld, werden voor de proef uitgezocht. Het resultaat is een van de merkwaardigste verzame lingen beeldhouwwerken ter wereld. Wanneer de beeldhouwwerken van deze blinde kinderen tentoongesteld zouden worden, zouden ze een groote sensatie bij psychologen en kunstken ners verwekken. De beeldhouwwerken, waaruit de verzameling van het instituut bestaat, zijn werken van blinde kinderen van tien tot veertien jaar. De kinderen kregen eenig technisch onderwijs van dr. Löwenfeld, die echter zorgvuldig vermeed hen bij hun opvattingen te be nvloeden. Zij werden aangemoedigd, hun ideeën geheel vrij uit te beelden en door den onderwijzer werden geen be langrijke verbeteringen aangebracht. De kinderen bereiken gewoonlijk het hoogtepunt van hun artistieke ont wikkeling na twee of drie jaar onder. wijs en praktijk, het zestiende jaar is de grens van hun vorderingen. Het namaken van modellen is voor blinde kinderen uitgesloten. Zij volgen slechts hun eigen fantasie. Het verschil tusschen hen en den zienden kunstenaar is, dat de laatste in vele gevallen in hoofdzaak zijn indrukken van de waarneembare wereld copieert, terwijl de blinde beeldhouwer zijn beelden uitsluitend construeert om zijn gevoelens, emoties en ideeën tot uit drukking te brengen. Hij is de ware impressionist, die niet wordt geremd door de visie van voorwerpen, zooals die zich aan het oog voordoen. Het buitengewone van deze plastie ken is de merkwaardige overeen komst met houtsneden en beelden van de primitieven, en ook in velerlei opzicht met de werken van moderne expressionistische beeldhouwers. Dr. Ludwig Münz, een bekend kunst historicus, heeft een speciale studie gemaakt om de overeenkomsten tus schen deze beeldhouwwerken en het werk van de primitieven vast te stellen. Met Dr. Löwenfeld heeft hij een boek gepubliceerd, getiteld: Plastic Work of the Blind", dat gebaseerd is op een veer tien jarige studie van de plastieken en de werkwijze der Weensche blinde kinderen. De kinderen gebruiken geen gereedTreurende Odin". Plastiek door een blind kind. De droefenis wordt uitgedrukt in het proportioneel te groote, hangende hoofd eten schappen voor* het modelleeren, zij werken alleen met hun vingers. Zij staan niet tegen over het voorwerp, dat zij modelleeren, zooals de ziende kunstenaar, maar zij werken, terwijl zij er achter staan; zij omarmen het als het ware, met het gezicht van het beeld evenwijdig aan het hunne. Blindgeborenen hebben geen spiegelbeeld van de buitenwereld, zooals wij. In het normale oog worden de stralen, die door zichtbare voorwerpen worden uitgestraald, geconcentreerd en gepro. jecteerd op het netvlies, als in een fototoestel. De blinde beeldhouwer mo delleert het beeld in dezelfde richting waarheen hij kijkt. Hij probeert niet zijn beeld tot nauwkeurige copie van zichzelf te maken, of van een ander voorwerp, dat hij ziet" door aan raking met zijn vingers. Hij tracht zijn voorstelling van de dingen te recon strueer en en hij doet dit door alle gelaatstrekken, die emotie, gevoel of gedachten uitdrukken te accentueeren. Bijvoorbeeld, begeerte is in het beeld: Verlangen" uitgedrukt door een paar onnatuurlijk groote uitgestrekte armen en handen. In het beeld, Treu rende Odin", geïnspireerd op een ver haal uit de Duitsche mythologie, wordt de droefheid van God Odin uitgebeeld door het hangende hoofd, dat vele malen te groot is voor het lichaam. Dit instinct, om emoties te accentu eeren, ,,Gefuehlsbetonung" noemt Dr. Löwenfeld het, sluimert in alle kinde ren. De blinde, die niet geremd wordt door de verleiding om zichtbare voor werpen nauwkeurig na te bootsen, geeft zich er gemakkelijker aan over dAn de ziende en het resultaat is de expres sionistische werken.% Het is typeerend dat deze beeld houwers ten aanzien der uitdrukkings wijze zoo dicht bij de primitieven staan. Dr. Münz heeft zich beijverd voor beelden op te sporen van plastieken van primitieve volken, evenals van vroeg-Gotische kunst, waarvan de blinde kunstenaars natuurlijk geen kennis hebben, doch waarmee hun werken een treffende overeenkomst ver toonen. Het modelleeren als een middel tot zelf-expressie geeft blinden gewoon lijk meer voldoening dan zienden. Het blinde kind heeft doorgaans meer aanleg voor beeldhouwen dan het nor male kind van denzelfden leeftijd. DE werkmethode van het blinde kind is geheel constructief. Dat wil zeggen: zij bouwen het beeld van binnen uit op, zonder een hun be kend element weg te laten, als het ware een geraamte, en bedekken het dan met de uitwendige huid". De leerlingen van het instituut werden b.v. eens meegenomen op een boottocht. Hun leeraar voerde hen de boot over en legde de constructie uit. Toen zij later een bootmodel moesten namaken, be gonnen zij allen met eerst de machine kamer te bouwen, het ruim, de kajuit Verlangen"; de heele houding is typisch voor de opvatting van den blinde hiervan enz. en bedekten het tenslotte geheel met een laagje klei, waarbij ze het den vorm van een schip gaven uit constructieve redenen, inplaats van dadelijk het model van een schip te vormen, zooals ziende kinderen doen. Op dezelfde manier zal de jonge blinde beeldhou wer een hoofd boetseeren; hij zal hol ten maken voor oogen, neus, mond enz. Dan worden de oogappels af zonderlijk gevormd en in de kassen geplaatst; evenzoo tanden en tong in den mond. Deze worden daarna dan bedekt door de lippen, maar het kind is tevreden te weten dat zij zijn waar zij behooren. Hij kon geen mond modelleeren zonder dien eerst op te bouwen volgens de eischen der realiteit. De kinderen weten dat hun werk verschilt van dat van ziende beeld houwers, maar zij probeeren het niet te imiteeren. Zij wenschen hun beeld houwwerken uiteindelijk niet mooi of aesthetisch te maken. Ofschoon het boetseeren hun geluk schenkt, hebben zij geen interesse in eikaars werk. Zij begrijpen" het beeldhouwwerk van een ander niet Afgezien van het belangrijke aspect van het werk van deze blinde kinderen, vindt Dr. Löwenfeld er groote practische waarde in, gezien van het stand punt van de opvoeders uit. Duidelijker dan woorden openbaart het de reacties van de kinderen op hun ervaringen. Remmen, onbewuste con flicten, psychische onevenwichtig heid worden den opvoeder duidelijk gemaakt. Veranderingen in de sensi tieve kinderziel kunnen worden gecon stateerd in het verschil waarmee het zelfde onderwerp op verschillende tijden behandeld wordt. De beeldhouw werken van blinde kinderen verschaf fen een diep inzicht in kinderlijke psyche, en zijn daardoor een verrijking voor kinderpsychologie en hét begrijpen van primitieve kunst. Dr. G. H. v. S. PINKSTEREN » m CARLTON HOTEL Bezoekt de CARLTON CORNER AMSTERDAM Zaterdag 15, Zondag 16 en Maandag 17 Mei Grand Diner Dansant: f 3.?, f 4.?en f 5. 'Thé-Dahsant (Thé-Complet): f I. ORKEST RENTMEESTER PAG. 10 DE GROENE No. 3128 Ho*»l ATLANTA. N. V. Het modernst* hotel Mr plaat»*. All» comfort. Centra»! verwarmd. Warm en koud stroomend water. Logica met uitgebreid ontbijt f g.ffO. Volledig p«n«Jon f4.- p. d. Dlr. F. LüHRS Sonsbeek, ZJJpendal, Warnsborn, Marttndaal, WoltMen> W6ïterbouwln$, Doorwertb, Roséndaal, l Beekhuiserbossehen, Hagenau, Posbank, ZIJpenberg, Mlddachter Allee, Sprangen, Strandbaden. l Hotel- en Penslonglds en Boekje Mooi Arnhem gratis op aanvrage V.V.V., Arnhem, VerkeershulS. N M Pension ZONNEHEITVEIJ. Tel. 47. Mooi gelegen Kutan|elaan, M hoek Guurtjeslaan. 22 Kamera. Badkamer. Str. w. Electr. licht. Gemeen» ^^^^^^^^^^^^^"""* schapp. zit- en eetk. m. aerr» en ah. zltkamers. Penalonpr. f 8.50 tot f5. Dl AEtlf*IIM (GOOI) Pension ,,«T MATTHIJBSEiraOTT". l tSLAKIljUlYI Voorseizoen f 58.50. Seltoen f 3.- en f 3.85. Modern comfort. Telefoon 442. l "^~*"^"^"" Prosp. op aanvrage. Ook 2 vrije gem. huisjes te huur per week en per maand, l IRIJAQflIWI Hotel IVIXSITW-BUSSUH". Beatanrant. Penslon-prlli l P M O O \J 1*1 f 4-f 5. Alk comfort. Telef. 3813. Langer verblijf bl|z. voorwaarden. | DOM B U RG Penslon ..ZONNEDUIN "m^^ hebben uitzicht op zee en koud water. Pensionprljs Juni f 8.85. l tot l $ Juli f 8.50. " Gelegen aan badstrand ?n botsenen. Kamers badstrand. Stroomend warm en 15 Juli tot 31 Auguitui t 4.85. OLDENHOVE d» ideale vacantie voor Jong en oud, Ie midden van bos en heide l LANDHUISJES-KAMERS-LUXE TENTEN vraagt geïllustreerde prospectus KAMPEER CENTRUM COLDENHOVE" EERBEEK (Vel.) | EPE - PERMANENTE EXPOSITIE CHRIS LANNOOIJ P*M< ANWA'S OORD. T*). 2» d. «n n. b«relkb. Geren. h. Str. w. op alle k* Mod; comf. Kust. gel. te mldd. v. d. botsenen enkele min. v. h. dorp. Tennlsb. p unvr. p|r. buiyarb. m. Nl|m*g*n '/, u. dlanit. /"" l 1 1 D C la, l HOTEL DE KA POSTE, Tel. 6. Expl. XAVIER VAN WERSCH^J ^J L r C IN LEPAGE. 32 kamers. Penslonprljs f3.-. Badkamers, stroomend water. ^^^^^^^^^^^^ Garage vrij. Feestzalen voor SOP personen. Gerenommeerde keuken. _ IHEELSUM.OOORWERTH Hotel Klein Zwitserland" gel. temldd. van 5 H.A. elg. botsenen onger. l natuurach., tennlsb., xwenv en rljiport, centr. verw., w. en k. str. w., gar., tel. ; Renkum 363 (d. en n. bar.) | HEERLEN HOTEL GERMANIA Tel. 4717. Modern comfort. Garage vrij. Huls van d* Iste ranj. Gere nommeerde keuken. Pension vanaf f4.-. Centrum van Zuid Limburg. l HILVERSUM TROMPENBERG* PALACE HOTEL l ? iifc.w ^"2**"" Telefoon 7»41 (g lijnen) *» Matige tarieven j UI 11 C U n DOT Hot*' p«n»lon '* WOUDHUIS. Aan het Pootsch* bosch, hel en f| II Lo O U K O l landverstulvlngen. Gezellig Interieur. Str. water. Op vers. mod. veg. dieet. ? BWSMWB a wam w ? Zt-r JuMtlf Vi wejit^nd. Lang verbl. aanm. red. Bondshotel A.N.W.B. M. AELLEN LUSSENBURG. Reit. Gar. Proip.op aanvr. Tel. Mierden 4, (Dag en nacht). 'T HHiMSTJTE. Tel. 214, HARSKAMP. S H.A. eigen dennenbossehen, ^0 kamera, stroomend water, electr. licht, badkamer. All* comfort. Pension» pr- f 8>7g ~ * 4'75 P' d' Box*n-gartg« vrij. Bonds-paard*ntt.. A.IM.W.B..Hot*l. l F l IQ D P LM Hotel-Pension WATERLOO". Tel. mi. Sehltt. g*l. onmldd. b. d. bot??C W <J SM/ K. 1^1 schen, m. pr. ultz. o. d. LausderherAparte eet- *n converaatlez. K. m. balc. Gr. t er bij AMERSFOORT n*< G>r>: A.N.W.B. Pens. f3.50, bij lang verbl. f3.25 p. d. R*st. d. geh. d. ? ^\ f* i ? L ^J ^^ f"! Hotel Pension DE STAD LOCHEBf. Central* verwarming. Warm en koud stroomend water. Garage vrij. ppjta f 4p_f s< ptr ^ |n de d|rt{M nabijheid van het Natuurbad. MIDDELBURG HOTEL DU COMMERCE. Telefoon 94. Modern comfort. ? Pension van af f 4.-. NIIhKPFFT Kampeercentrum?SAXENHEIM" 11 U 11 O T LL l tel. doorverb. 14 - Vierhouten - Qev. sinds 1925 60 H.A. oppervlakte. Huisjes, woonwagens, kamers en tenten voor families en groepen. Eigen winkel voor levensbehoeften. Zwembad in de nabijheid. Plaats voor kampeer-aanhangwagens. Temidden der mooiste bossehen. Meest sportief, aangenaam, goedkoop en bevrediglngschenkend vacantie ver blijf. Vr. prospectus. NUNSPEFT Hotel "VELUWE" Telefoon doorverb. 43 l*Vl»vr ft.k l stroomend warm enkoud water, Autogarage vrij. Dicht bl] de groote bossehen. Eigen fraaie tuin. Pensionprijs f 3.50-f 4.-. Gevestigd I9a JAN KOLKMAN, Elg. sVlllllFAFsVI Hotel AlARIENBOOM. Tel. 431. Gro«sb*ekscheweg. Mod. eomf. Gr. IclnI1IJIYIE.UE.IM dertuin m. kinderbad. Tennisbanen. Manege. Pension v. f 3.50?f4. 5O. Weekawijina.%^a.iw t|)(J f ,3.50?f 7.5O. Sehltt. gelegen b. Marlè'nboseh. Goede verbinding m. eentr. Bosch-Restaurant GROOT SPEYCK Eldorado v. Oisterwijk. Meest bezocht zomeroord ter plaatse. OISTERWIJK «Vd. Bfln, Boseb, helde, rerfeslehten. Bomantlsebe heaveli en l dalen. Gemeentelllke parten en bouwterrein. | Buf-1 u y>v Annittrttt g, tel. S»I2 ? Bureau Gemeentewerken Tel. 9541 | 008TEIIBEEKHotelf±trberg" Het moderne Kurhaus In de dennen bij Arnhem. 90 Bedden, 12 Badkamers, Lift, Hall, Klnderspeelzaal. Pensionprijs f 5.50 & f 7.-. Prospectus wordt op aanvraag gaarne toegezonden, c. OGTEROP, Dir. Zomers Buitenpark 23, Tilef 1926 BOSCHVIOOLTJE " Geheel gemeubelde buitenverblijven: huisk., slaapkamers, keuken, das. electr. licht, water. Mooi en gunstig in de bossehen. Pracht wegen. Mei f 50.?, Juni f 65.?, Juli f 115.?, Augustus f 140.?, September f 65.?. PUTTEN (VELUWE) HOTEL-PENSION BOSCHZICHT Café-Restaurant. Tel. 20. Moo! en rustig gelegen bij de bossehen aan den Har derwijkerstraatweg. Gezellig zitje In den tuin. Pension ged. vóór- en naseizoen v.a. f2.50, van IS Juli tot 31 Aug. f2.50 tot f3.50. Logies met ontbijt f2.?. Koffletafel f 0.75. Diner f 1.25. Restaurant den geheelen dag. Mei. M. J. VALKEN RENKUM "NOL IN 'T BOSCH" Hotel-Pension-Rest. ?*t-1^ aWW l l WAGENINGEN. Post en telefoon 323 Renkum. Te midden van uit gestrekte bossehen met schitterend* wandelingen. Tennisbanen. Manege. Rijlessen. Pensionstalling. B |_1 C KI C kVI BOSCH - HEUVELS - HEIDE - WATER - APARTE ATTRACTIES K H t IN t IN GOEDE HOTELS EN PENSIONS, gelegen aan spoor, tram en boot. "*" ". "^ ""*" ^ Schrijft V.V.V., KÖNERA-RHENÉN RHENEN 's bij Ml IKKTCR UOTFI Centrum stad. Modern comfort. Clubhotel riuiNaiti\ MUI CL vindeK.N.A.CiA.N.w.B.iAALONDON Ecnlg gesloten hotel ter plaatse. Hotel BOZENDAA1J. Tel. 3715 (dagen nacht bereikbaar). Hoog en rustig gelegen tn de bossehen. Modern comfort. Centr. verw. Ideaal verblijf v. d. Plnksterdagen. Garage. Eigen tennisbaan. Prosp. op aanvrage. SOEST Hotel D* Bosehvl|vir" Tel. 2706. Bui ?n Trein. Natuurschoon rondom. All* comf. Keuken en wijnen extra ven. ..SPARRENHOF" - A.X.W.B, notei en Pension. Tel. 2624 Soest. Rustig gel. temidden van boseb, heide en duin, nab|j Natuurbad. Pensionprljs f 3.50?f 4.50. Vraagt prospectus. UDDELERMEER Bondshotel - PENSION BLEEKE HOEVE Pensionprljs f2.50 f3.50. Prachtige wandeltochten door de groote bossehen van het Kroon-Domein. Moderne landhulsjes te huur. VALKENBURG (üSCHAEPKENS VAN ST. FIJT W f-ll.llt.lla* W IIM ya,y water. IQ.OOOM'tuin. 10.000M» boomgaard. Parke kamers. 150 K, en w. boomgaard. Parkeerterr. en gar. vrij ViERHOUTEN (VELUWE) HOTEL-PENSION-RESTAURANT DE MALLEJAN Telefoon 2. (Dag en nacht). Eerste en oudtte huis ter plaatse. Aangenaam en rustig gelegen. Het Boschhotel van de Veluwe. Dégelegenheid voor uitstapjes. 48 kamers. Stroomend warm en koud water. Centr. verwarming. Badkamers. Boiengarages. A.N.W.B. Bondshotel en paardensul. Pensionprijzert (niin. 4 dagen). Vóór- en naseizoen f 3.5O?f 4.?. Juli en Augustus f 3.73.?f 4.50. Vraagt prospectus. Eigen.: F. W. DICKMANN IJZEREN MAN VUQHT bil Pan Bo«oh Restaurant Boerderij MEERRUST BOOTEN VERHUUR Tel. 25. til l W ? ? s\l ?Vijlt AAN ?WIJS! firill Het>l «ONNEVANCK". Tel. 219. In de directe nabijheid v. h. strand. Prachtige wandelingen door de duinen. Str. Water op alle kamen. Garage vrij. j.?Mlonpr4 f g45Q k 1 4>6Qt Voor- «n naaelxoen f8.- a 1 8.60. Prosp. op aanvr. WIJLRE(L) J [ZIE ONZE BON | PARKH<>TEL. Alle modern comfort. Lift. Kamers met priv badkamer. Boxen-garage. Centraal verwarmd. Prospectus op aanvrage. centrum van het Zuiden Prosp. op aanvrage Geheel nieuwe directie Hotel-Pension DE PËLIKAAN" Tel. 20. Mod. Ingericht. Alle comfort. Garage vrij. Prijs f2.75 f 3.Verhuurkantoor Nassauplein 2, Telef. 506 Geheel gemeubelde, zonnige vrije boven- of benedenwoningen: huisk.,' 3?4 slaapk., keuken; rustig, gezellig; dicht bij zee en duinen. 10 minuten vanaf stations. Gas, electr. Ifcht, water. Mei f 50.?, Juni f 65.?, Juli f 120.?, Augustus f 145.?, September f 60.?. ?y/\||TFI AsVinE1 HoteLPem. HUIS TER DU1W. Tel. 3. Gel. te mldd. der duinen In de Z.UU l t LAN U t dlr- nabljh. der lee. Alle mod. comf. Vrij gar. en leebad. Vóór- en naseli. fcW%» l a»a»*-iiiiwa. f 8f?_ f 8iy5t |5 ju|, wt a) Auf> f 4>- _ f4.50. Bondsh. A.N.W.B.