'.^ -r. Y v- v x\ -?v v' '?? V's \ \\ u J m JUSTITIE EN MILITARISME" Caricatuur van Ste/n/en u/t den tijd van het Dreyfusz-proces, toen de beide machten elkander op alle manieren dekten uW -l HOE DÉSIMPLICISSIMUS" ZICHZELF BIJ ZIJN 30 JARIG BESTAAN ZAG: Onbemind bij allen, die een slecht geweien hebban". (Voorpagina uit 1926) De politieke L. J. JORDAAN ONDER de vele goede Geesten, die Peet ston den om het wiegje van den pas geboren Humor, bevond zich ook een minder aange name verschijning. Zij heette Politieke Satyre en er was niets aan haar, van den grimmigen mond tot den nieuwsgierigen neus en de waakzame oogen, dat niet scherp was en fel. Toen de anderen hun zegewenschen hadden uitgesproken, boog zij zich over den zuigeling, stak hem een doorn in de teedere bibsjes en sprak: Zoo lang er strijd op deze wereld zal zijn, zoo lang zal het u ontzegd wezen in vrede neer te zitten !" Na deze woorden verdween zij, een sterke zwavelgeur achterlatend Misschien heeft niets den humor zoo dwars geze ten, maar ook dermate levend gehouden als de poli tieke satyre. Het costelick mal" in dit aardsche tranendal te belachen is n ding het te doen met de kennelijke en vooropgezette bedoeling om politieke en maatschappelijke verschijnselen aan te tasten, is iets geheel anders. En daar de politieke satyre nu eenmaal genoodzaakt is in de persoon het stelsel te treffen, terwijl omgekeerd het stelsel weer door vele personen wordt aangehangen, zoo zal het ieder duidelijk zijn, dat haar weg met vijan den bezaaid moet zijn. Opmerkelijk is daarbij dat de afkeer grooter is jegens de satyre dan jegens den feitelijken tegenstander: waarschijnlijk werd Albert Hahn feller gehaat door Kuyper's volgelingen, dan Troelstra en de heele toenmalige socialistische Kamerfractie bij elkaar. Zoo werd de Satyre in het algemeen en de Poli tieke Satyre in het bijzonder, de'compromitteerende factor in het leven van den Humor. De doorn in het zitvlak bleek inderdaad een bestaan te verontrusten, dat anders misschien door goden en menschen gelij kelijk zou worden gezegend. DE politieke satyre is zelden een populair instru ment geweest zelfs niet bij de geestverwanten-van-het-oogenblik, die maar al te goed beseften dat het wapen zich morgen aan den dag tegen hen zelf kon keeren. Toch wijst de geschiedenis ook op dit gebied verschillende conjuncturen aan. Een slordige vijf-en-twintig jaar geleden beleefde de politieke satyre en met name haar meest agressieve uitlooper: de politieke caricatuur, een tijd van be trekkelijk algemeene waardeering. Het moet, dunkt mij, een interessante studie zijn voor onzen caricatuur-kenner Cornelis Veth, eens na te pluizen uit welke massa-psychologische oorzaken, deze in we zen tegennatuurlijke constellatie voortkwam. Was het de betrekkelijke rust en welvaart rondom 1900 die de gemoederen milder stemde? Lag het aan een zeker snobisme, dat uit het fin-de-siècle tijdperk in de nieuwe eeuw overvloeide ? Moeten wij het zoeken in een grootere belangstelling voor het politieke steekspel dier dagen? Of eerbiedigde men in de caricatuur een vrije meeningsuiting,. die toen nog tot de hïiligste goederen der menschheid" werd gerekend? Hoe dit zij in de eerste decennia dezer eeuw beleefden wij het zeldzame spektakel, dat een kunst in hoog aanzien stond, die (om het zacht uit te druk ken) toch tot de minst aangename en beminnelijke behoort. De cartoonist dier dagen leefde, vergeleken bij zijn collega van deze, onze eigen gezegende periode in een paradijs. De caricatuur stond overal aan de spits, waar de publieke opinie zich. met zaken van algemeen belang bezig hield zij genoot een bijval en een vrijheid, waarvan wij ons nu geen voorstelling meer kunnen maken. Wie de politieke prenten uit den tijd van den Boeren-oorlog naslaat, staat versteld over hetgeen de geteekende satyre zich kon veroorloven ? ongeacht of het Staatshoofden dan wel gewone stervelingen betrof. Waarschijnlijk lag het aan deze warme resonnans bij het lezend publiek, dat de internationale spotprentkunst een zelfbewustheid, een raffinement en een technische perfectie bereikte, als (naar mijn meening) noch daarvóór, noch daarna ooit haar deel was. Er heerschte een kleur, een verscheiden heid en een persoonlijk karakter, die de mentaliteit der volken minstens zoo krachtig accentueerde als een bruin, zwart of blauw hemd. Het is niet onmo gelijk, dat in deze uitbundige vereering van den mili tanten spot, destructieve elementen hebben gescho len, die in de scherpe reactie onzer dagen haar na tuurlijke correctie vonden. Maar men denkt toch met leedwezen terug aan een tijd, toen een geestige vondst hooger genoteerd stond dan een massa demonstratie.... al of niet veredeld door hooge laafzen, léeren koppelriemen en den paradepas. PAG. 6 DE GROENE No. 3149 caricatuur ER zijn over de politieke caricatuur vele en dikke boeken volgeschreven van Grand-Carteret, via Fuchs tot-en-met Veth en zij vormen een belangwekkende, aanbevelenswaardige lectuur .Want uit de geschiedenis der geteekende satyre laat zich niet slechts een merkwaardige philosophie van den spurt distilleeren zij vormt evenzeer een leerzame kroniek van den smaak en een merkwaardige ka rakteristiek van het volks-eigen. Met welk een be vreemding staan wij thans tegenover de ingewik kelde gravures, volgepropt met symbolieke figuren, hoogdravende metaforen en Latijnsche spreuken op den koop toe stomverbaasd, dat zulke gewrongen kathederpedanterie eens als ,,spot" werd aanvaard. Met welke gemengde gevoelens bekijken wij thans een caricatuur uit den Boeren-oorlog, als den befaamden M Slag aan den Modderrivier" waarbij de teeke naar de walgelijke smakeloosheid beging de bejaarde Koningin Victoria een niet nader te omschrijven tuchtiging te laten toedienen. En tenslotte: hoe scherp omlijnd verrijzen de nationale mentaliteiten voor ons, wanneer wij den (ouden) Simplicissimus", de ,,Assiette au Beurre" en de ,,Punch" naast elkaar leggen l Wat dit laatste betreft vergis ik mij, of zijn die frappante kenmerken van .het volkskarakter lang zamerhand ook uit de caricatuur verdwenen en door den stoomwals der laatste twintig jaar genivelleerd? De Duitsche satyre uit het begin dezer eeuw ver toonde een zeer persoonlijke, een zeer eigen physiognomie zoo goed trouwens als de Fransche en de Engelsche. De kille, diabolische hoon van den ,,Simplicissimus", onderscheidde zich scherp van den temperamentvollen, opstandigen spot der Fran sche teekenaars, waarnaast de geciviliseerde, nuch tere humor van Punch" weer een geheel eigen plaats innam. Het wil mij voorkomen dat die mar kante profileering der nationaliteiten heden ten dage nagenoeg geheel verdwenen is. Tevergeefs zoekt men in een Sennep en zijn fascistischen epi goon Roger Roy naar den ouden Gallischen zwier n de Latijnsche warmte. Het is waar: Punch" is zich zelf nog het meest gelijk gebleven, maar zij is dank zij den heetgebakerden en krassen David Low, niet meer representatief voor den geest die het hui dige Engeland bezielt. Wat den tegenwoordigen Simplicissimus" aangaat?de mortuis nil nisi bene. Dit in verregaanden staat van ontbinding verkeerend stoffelijk overschot vertegenwoordigt niet langer de Duitsche caricatuur, doch de helotengrappigheid van het Derde Rijk.... hetgeen, god dank, niet hetzelfde is. DE politieke prent (ik zinspeelde er reeds op) beleeft thans niet haar gelukkigste periode. De tijden zijn er niet naar, om van harte te kunnen 'lachen bij een geslaagde satyre laat staan om die van den tegenstander. De blijkbaar zeer kwets bare dictatuur-idee heeft er ons aan gewend, wild te worden over iederen anderen spot dan de eigene. Er werd vroeger zeer zeker ook menige stille verw nsching bedwongen bij een feilen aanval uit het vijan delijk, kamp maar men schaamde zich tenminste openlijk blijk te geven van een geprikkeldheid, die al te kennelijk zwakte verraadde. De ridderlijke hoffelijkheid om lachend een ,,touche" te erkennen, is verdwenen?wat overbleef is de wrok en de gekwetste ijdelheid., kinderen eener verborgen angst? De geschiedenis der Wereld en van haar cultuur perioden is (wij weten het allen) een afwisseling van actie en reactie. Er is dan ook geen twijfel mo gelijk of de scherpe daling in caricatuur-waar den, zal zich weer redresseeren in de erkenning van de politieke prent als de onmisbare, zij het ook nimmer populaire, Geist der stets verneint". Zoo zeker als de onderdrukking der meeningsuiting plaats zal maken voor de rehabilitatie van het vrije woord zoo zeker zal de politieke caricatuur weer de plaats innemen welke haar in een gezonde samen leving toekomt. Maar zelfs in die dagen van hoog-conjunctuur zal de humoristische teekenaar nog altijd een streepje vóór hebben bij zijn politieken collega. Want zijn kunst geniet het onschatbare voorrecht het persoon lijke element te mogen uitschakelen: men kan van hem houden, zopder hem te haten of te vreezen. Terwijl de politieke cartoonist.... maar basta hiermee) Het angeltje in het zitvlak is er hu een maal en zal overeenkomstig de voorspelling blijven zoolang op dit ondermaansche gestreden wordt. Troosten wij ons met de gedachte, dat strijd in ieder geval leven" beteekent l PAG. 70E GROENE No. JH9 ??? --i»'._>.«. ???»«." rt. "Jti \, Spotprent zooals ,,Le R/re" d/e dorst te geven op Koningin Victoria, in de periode omstreeks 1900, toen de Engelsche regeering tegenover de Zuid-Af rikaansche boeren de nationalisti sche instincten in het Empire opzweepte en daarbij voor executie niet terugschrikte. VICTORIE, VICTORIA. HET TOUW VAN DE GEHANGENE BRENGT GELUK! Links: Caricatuur van Erich Schilling in Simplicissimus" op den zér plooibaren Minister Marx: ,,En schrijft U alsje blieft in mijn getuig schrift d,t ik in den loop der jaren alle richtingen en denk wijzen trouw heb cangehangen" Rechts: Russische prent op de Ontwapenings conferentie Sr'V'ERKIEZMGSPROPAGANDA IN HET DONKERSTE. ENGELAND (Caricatuur van Low in T/fe Evéning Standard bij de embuscampagnc der regeering in I93S) vi' l J ,\' SA ?M.' ~'i'X '-' '"'"?jt var. *.t.''i-fliY' v&eerend woor