Historisch Archief 1877-1940
't
>\
7Vi'Av/iiMi' voor De Groene van Th. Ortmann
HEEREN en knechten
HEEREN en knechten bestaan
er reeds zoolang de samen
leving bestaat. Zij zijn de twee
onvermijdelijke exponenten van de
menschenmaatschappij. Zij zullen er
blijven, tot de laatste mensen zijn
laatsten snik heeft doen hooren. En dat
is maar goed ook. Want wat zou een
menschelijke maatschappij zijn, zonder
heeren en zonder knechten?
Heeren zijn er, om te bevelen.
Knechten om te gehoorzamen. En zoo
is er in ieder mensch weer een heer en
een knecht: een heer, om de bevelen te
geven en een knecht om ze te gehoor
zamen. Meestal voert de knecht de
bevelen niet uit. Wij spreken dan van
een lui mensch, een zwak mensch, een
gemakzuchtig mensch, een laf mensch,
een kleinzielig mensch, kortom: een
mensch. Soms voert de knecht de
bevelen wel uit. Wij zeggen dan: een
mensch, een heel nette heer, een
keurige man, een goed mensch, kortom:
iets bijzonders.
Het heer-zijn en het knecht-zijn is
een diepgewortelde voorkeur van den
mensch. In het beste geval noemt hij
het democratie en in het slechtste
dictatuur. Tusschenvormen heeten :
weldadigheid, partijdiscipline,
gezagshandhaving of loyaliteit.
Op het heer-knechtsysteem berust
onze maatschappij. Elke onderneming
is er op gebaseerd, al spreekt men daar
van directeur en employé's, of Het Per
soneel. Maar in wezen is het hetzelfde.
Die directeur, en dat personeel! Een
heel net van anecdotes, een weefsel van
verdichtsels, een geheele mythologie is
er om hen geweven. Van den directeur
die weigert de vertegenwoordigers te
ontvangen, zoolang hij nog niet klaar is
met zijn romannetje, tot den gewel
digen kapitein van de industrie, die
achter zijn batterijen telefoons, achter
zijn dictafoon en secretaresse zijn
machtig wereldbedrijf met feillooze
meesterhand bestuurt, kennen wij vele
soorten en nuances. Er zijn er, die het
alleen op hun briefpapier hebben. En
dat zijn niet de slechtsten. Want zij
leven met een illusie: de illusie van het
directeurschap. Zij zijn hun eigen heer
en knecht tegelijk. Slaaf van hun ijdel
heid. Zij hebben aan zich zelf genoeg.
Zij eten van de macht, maar het is een
omelet soufflé, opgeblazen door hun
eigen gewichtigheid. En er zijn anderen.
Het zijn de leiders van bedrijven, vaders
van ondernemingen, paedagogen van
hun personeel, scheidslieden bij ruzies:
de baas!
,,De baas" is een tóoverwoord, dat
schichtige blikken, beenen van de
tafel, en quasi-bezigheid kan te voor
schijn roepen. ,,De baas" kan een
betuiging van onmacht zijn: vraag
het hem en je bent van de verantwoor
delijkheid af". ,,De baas" kan een
machtswoord of een boeman zijn: de
baas heeft het gezegd, ik kan er niets
aan doen". De baas" beteekent ont
slag of opslag, promotie of wachtgeld,
loon of hoon, lof of standjes.
En de bediende? De bediende doet
alles verkeerd. Of hij doet alles goed.
Doet hij alles goed, dan krijgt hij na
vijfentwintig jaar een pendule van zijn
collega's en van zijn directeur een gou
den horloge met de inscriptie: Voor
vijfentwintig jaar trouwen dienst."
Of zij vergeten het, en dan koopt de
iubilaris" om zijn familie en vrienden
niet teleur te stellen zélf een horloge
met-inscriptie, zooals Louis Davids
dat gezongen heeft.
En doet hij alles verkeerd ? Dan
houdt hij op, bediende te zijn. Dan
wordt hij vrij.... geen knecht en geen
heer, maar vrij!
Want het is de waan van dezen tijd
en van alle tijden: heeren en knechten.
Het is de vloek, waardoor wij aan elkaar
geketend zijn en elkaar in den weg
staan. Wij kunnen niet menschen zijn
mét elkaar; wij zijn menschen boven
en ónder elkaar. Wij zijn geboren
heeren en knechten, tot in lengte van
dagen! H. B. FORTUIN
Schoone handen
met GAS!
U krijgt geen vuile handen in 't huis waar
GAS wordt gebruikt voor 't koken en
't stoken"! Gas is heel voordeelig boven
dien: het geeft slechts zijn intense hitte,
wanneer dat noodig is l Dat spaart geld
en toezicht! Vraagt inlichtingen aan de
Af d. Acquisitie der Gemeentogasfab rieken,
Amstel 1. Tel. 45182.
VRIJDAG
26 NOVEMBER PREMIERE
v*n «MI monutntntaal
vin tn gneltn r«fl)f**wr
ERICH POMMER:
(OM DE HEERSCHAPPIJ TER ZEE)
Een vervolg en bekroning van Alexander
Korda's beroemde film:
HENDRIK VIII
In de hoofdrol de beroemde Engelsche actrice
FLORA ROBSON
bijgestaan door
LESLIE BANKS - VIVIAN LEIGH
VERZORGD VOORPROGRAMMA
Nieuwste actualiteiten van de gcKeclc wereld.
l TOEGANG 14 JAAR,
(looi C. Bjinil,,n Un.lrd ArliiU f:lr
f*
K
t ?.
\ w
ONZE GROOTE RIVIEREN"
illllliiiiisiiiwillliiiiii: jfew.
het metaal des hemels
Uit zijn geschiedenis
ELK tijdperk heeft zijn karakteris
tieke constructie-materialen. Te
genwoordig karakteriseeren wij
den tijd met onze staalconstructies,
evenals het verleden haar eigen uit
drukkingsvormen had. De veelvuldige
toepassing van het staal heeft de groote
ontwikkeling van de techniek op bijna
elk gebied bevorderd en in vele gevallen
zelfs mogelijk gemaakt. Staal als werk
materiaal is echter geen aanwinst
alleen van onze tijden. Zijn ontwik
kelingsgeschiedenis houdt nauw ver
band met de geschiedenis van het
menschdom.
Een kleine vier duizend jaar geleden
schreef Elmeti, reiziger bij een Babylo
nische handelmaatschappij in een onbe
kende zilvermijn in de bergen van
Capadocië, een brief aan het hoofdkantoor
van zijn firma in Babyion, waarin hij het
metaal des hemels bestelde. De door
slag" van dezen brief, welke, evenals het
origineel, op een klein bord van klei
was geschreven, en die in het archief"
van Elmeti, een groote vaas van aarde
werk, was bewaard, werd bij een
opgraving door den bekenden
assyroloog, prof. Sayce, gevonden en is
de eerste schriftelijke vermelding van
het ijzer in de geschiedenis der
menschheid. Het zou echter een fout zijn, uit
de benaming metaal des hemels", af
te leiden, dat er hier sprake zou zijn
van meteoor-ijzer. Ook de Egyptenaren
noemden het ijzer benipe", metaal
van den hemel, waarschijnlijk alleen
daarom, omdat ze de kleur van ijzer
en staal met die van den hemel verge
leken, want op de gekleurde muur
schilderingen, welke in pyramiden en
tempels gevonden werden, is het ijzer
en staal steeds in een blauwe kleur
weergege/en. Het is dus aan te nemen,
dat in Elmeti's brief geen meteoor-ijzer
maar uit ertsen gewonnen ijzer-metaal
bedoeld is. Des te meer, daar de wijze
van ijzer-winning vermoedelijk reeds
veel eerder bekend was.
DE ontwikkeling van de techniek
van het winnen en verwerken
van ijzer en staal van dien tijd af tot op
heden gaat geenszins in een stijgende
lijn. Integendeel, tot de vijftiende eeuw
is deze op het oorspronkelijke, primi
tieve niveau blijven staan, zooals men
dat vandaag nog bij de primitieve
volken van Afrika en Centraal Aziëaan
treft. Het ijzer werd in smeedhaarden
of lage schachtovens met behulp van
den natuurlijken trek, of doormiddel
van blaasbalgen, die met de hand be
diend werden, met houtskool gesmolten.
Het resultaat van elk smeltingsproces
was een ijzer-broodje van enkele kilo
grammen.
Daarmee waren ook de grenzen van
de toepassing van het ijzer betrekkelijk
nauw getrokken. De meest verspreide
toepassing ervan was de
wapensmeedkunst, waarin de volkeren van vroegere
tijdperken, evenals de natuurvolkeren
van onze tijden een groote vaardigheid
bezaten. Even oud als het ijzeren
wapen, is zeker ook het ijzeren gereed
schap, alhoewel het te begrijpen is, dat
dit laatste in de geschiedenis niet zoo
vaak genoemd wordt.
Blik werd in de oudheid uitsluitend
met de hand gesmeed. Eerst in de
veertiende eeuw ontstonden de eerste
blikhamerwerken. Zoo werd ook de
Bekijkt het wereldgebeuren
door een bril van Schmidt
Rokin72
AMSTERDAM
draad tot in de tweede eeuw gesmeed.
Daarna ontwikkelden zich in de buurt
van Iserlohn de eerste
draadtrekwerken. In het midden der veertiende eeuw
ontstaan de eerste draadmolens in
Neurenberg, waarin de draad met
behulp van waterkracht getrokken
werd. Smeedstukken van buitengewoon
groot gewicht werden betrekkelijk vroeg
in Indiëgesmeed. De beroemde ijzeren
zuil van Dehli, zeven M. lang, 40 cM.
doorsnede en 600 Kg. gewicht is uit de
vierde eeuw afkomstig. Vermoedelijk
werd deze van afzonderlijke mooten
met handkracht samengesmeed. In de
zestiende en zeventiende eeuw heeft
men in Indiëvuurmonden tot een
gewicht van 35,000 Kg. gesmeed, welke
voor een deel nog bestaan. De
smeedstukken bestaan, volgens de nieuwste
analysen, uit bijna chemisch zuiver
ijzer, waarmede verklaard is, dat ze
honderden jaren lang bewaard zijn
gebleven, zonder door roest te zijn
aangetast.
TOT de oudste bouwwerken, waar
de. constructieve beteekenis van
het ijzer duidelijk te voorschijn treedt,
behooren de bruggen. De geschiedenis
vertelt over een ijzeren brug, die
Alexander de Groote over de Euphraat
zou hebben doen slaan. Vermoedelijk
was deze brug, evenals de oudste
Chineesche ijzeren bruggen, een houten
rijweg, op ijzeren kettingen hangend.
In ieder geval, de toenmalige middelen
der staalproductie lieten geen andere
wijze van constructie toe.
De aanleiding tot een grootere ijzer
productie gaf echter niet de bouwkunst,
maar de wapenfabricage. De pogingen,
om ijzeren vuurmonden niet meer te
smeden, maar te gieten, zooals de
bronzen, leidden tot bevordering
van de ijzergieterij en daardoor tot
de ontwikkeling van de hoogovens,
waarin het ijzer niet meer als een
brood, in een deegachtige consistentie,
maar vloeibaar gewonnen werd. Het
smeedijzer en het staal werden niet
meer rechtstreeks uit het ijzererts door
gloeien gewonnen, maar door verede
ling uit het ruwe ijzer.
W
AS tot het eind der middel
eeuwen de toepassing van de
Gegoten ijzeren mortier uit 1538
waterkracht voor het aandrijven van
den blaasbalg de eeriige Omwenteling op
het gebied der ijzerproductie, aan het
begin van den nieuwen tijd staan reeds
twee gebeurtenissen, van groote be
teekenis: de uitvinding der stoom
machine in het begin der achttiende
eeuw en het invoeren van de steenkool
bij het ijzerwinningsproces. De daar
door vergroote productiecapaciteit van
de ijzerindustrie openbaart zich in het
vervaardigen van steeds grootere stuk
ken. Elk van deze vorderingen was
een schrede voorwaarts op den weg
van de verovering van het bouwwezen
door het ijzer. In de tweede helft van
de negentiende eeuw ontstaan ijzer
bouwwerken, van de grootste afmetin
gen, zooals het vrcegere Crystal Palace
te Londen, de Rotonde te Weenen,
1873, die met een doorsnee van 105
meter de grootste ijzerkoepel der we
reld was, tot brand hem vernietigde;
de geweldige brug over de Garabit,
door Gustave Eiffel, met een totale
lengte van 500 meter, en met een groot
ste boogspanning van 165 meter, en
tenslotte de hallengebouwen der
Parijsche wereldtentoonstelling 1888, met
den 300 meter hoogen Eiffeitoren. Dit
waren echter de eerste voortbrengselen
der ijzerbouwkunst; zij stond nog voor
veel grootere mogelijkheden, omdat het
Heriry Bessemer in 1856 gelukt was, door
inblazen van lucht in vloeibaar ruwe
ijzer een ijzer te verkrijgen, dat zonder
verdere nabehandeling smeedbaar was.
Het Bessemer-procédékon echter pa/
tot algemeene toepassing komen, nadat
het in 1877 den Engelschen Thomas en
Gilchrist gelukte, door bekleeding van
den binnenwand der Bessemer-peer
met een alkalische voering, het
phosphoor aan het ijzer te onttrekken.
Een dergelijke verbetering van een
werkstof, welke oorspronkelijk al uit
stekende eigenschappen bezat, moest
natuurlijk haar invloed doen gelden
op ieder gebied van den menschelijken
arbeid. Het is zeker niet te veel gezegd,
dat minstens 90 pCt. van alle techni
sche verbeteringen eerst na de uit
vinding van de Bessemer-peer ontstaan
zijn: de ontwikkeling van de stoom
machines, de uitvinding der explosie
motoren, der dynamo's, generatoren en
turbines, spoorwegen die de heele we
reld doorkruisen, de bouw der oceaan
reuzen, de vorderingen in de radio- en
in de luchtvaartindustrie, alles steunt
min of meer rechtstreeks op de moderne
stailproductie en dit alles had de ont
wikkeling ervan tot grondslag.
Dr. A. BERGNER
itmmnmiiuiiiiiiu
Verrassende mededeelingen
De raad doet nogmaals een drin
gend beroep op reeclerijen en assura
deuren om het den kapiteins moeilijk
te maken de wettelijke voorschriften '
op te volgen." (R-)
,,Als Pygmalion het hoorde,
Zeer waarschijnlijk vroeg ze dan,
't Klinkt zoo gek nog niet. zeg ben je
Soms decibelazerd, man?" (T.)
Uit de hoogeschool
der journalistiek
Hij is een meer dan goed acteur
genoeg om hem minder smadelijk
te laten eindigen." (T.)
Scherpzinnig en uitnemend jurist,
kon het dikwijls voorkomen, dat hij
scherp geformuleerde wenschen naar
voren bracht." (H.)
Op de glibberige paden
,,Bij de Vondelhcrdenking wordt
het licht geworpen op allerlei facetten
van deze parel der vaderlandsche
dichtkunst". (R.)
,,Dit zou ditpc wonden slaan in
de banden, die Engeland en Frankrijk
verbinden". (T.)
De Engelsche ziekte
Xarrow t-scape van zweef
vlif(T.)
De nakoming der uitspraak is bij
vonnis safe gesteld." (H.)
..De verminkte lichamen van Chi
nees en foreigner lagen dooreen." f T.)
,.Hij voelde zich nog fit genoeg."
(O. H. C.)
De vallende ziekte
Bovendien valt geen stijgende
richting op te merken. Die ontwikke
ling valt te verklaren door de scherpe
(? - Char.) daling der prijzen. Dit
valt in de tweede plaats te
constateeren. Het valt echter niet te ont
kennen dat zij welvaart heeft te
voorschijn geroepen. Thans valt een
groote wanverhouding waar te nemen.
Zoo valt te verklaren dat de beurs niet
ongevoelig kon blijven."
(Amst.
Gaat dat zien, gaat dat zien !
,,Internationale expositie , van
hedendaa^sche componisten." (T.J
De hopeloo/e ondername
? ,,De overname der Bankassociatie".
(T.)
,,De kennisname van velen heeft
een groot succes gebracht".
(Xed. Studiebl.)
De belasting op winsttoename".
' ' , . (T-)
,,Dcze woorden zijn ontleend aan
aanname en onderstelling". (E. d. D.)
De auto raakte zijn
rechterachterbeen." (Leeuw. Nbl.J
Dit arme paard is de heer J.
Bakker, van Menaldum.
In het land der duizend kleuren."
(T.)
Nou, moe!
,Jk hoor de verdediging: het
publiek wil nu eenmaal scx-appcal ...
ik vloek hartgrondig bah!"
(Tijd en Taak)
Deze vloek behoort niet tot de
verboden uitlatingen bedoeld bij
de wet van 4 Nov. 1932, Staatsbl.
524.
T
fPAG. 20 DE GROENE NÖ. 3I56
PAG. 21 DE GROENE Ne. 3156