't >\ 7Vi'Av/iiMi' voor De Groene van Th. Ortmann HEEREN en knechten HEEREN en knechten bestaan er reeds zoolang de samen leving bestaat. Zij zijn de twee onvermijdelijke exponenten van de menschenmaatschappij. Zij zullen er blijven, tot de laatste mensen zijn laatsten snik heeft doen hooren. En dat is maar goed ook. Want wat zou een menschelijke maatschappij zijn, zonder heeren en zonder knechten? Heeren zijn er, om te bevelen. Knechten om te gehoorzamen. En zoo is er in ieder mensch weer een heer en een knecht: een heer, om de bevelen te geven en een knecht om ze te gehoor zamen. Meestal voert de knecht de bevelen niet uit. Wij spreken dan van een lui mensch, een zwak mensch, een gemakzuchtig mensch, een laf mensch, een kleinzielig mensch, kortom: een mensch. Soms voert de knecht de bevelen wel uit. Wij zeggen dan: een mensch, een heel nette heer, een keurige man, een goed mensch, kortom: iets bijzonders. Het heer-zijn en het knecht-zijn is een diepgewortelde voorkeur van den mensch. In het beste geval noemt hij het democratie en in het slechtste dictatuur. Tusschenvormen heeten : weldadigheid, partijdiscipline, gezagshandhaving of loyaliteit. Op het heer-knechtsysteem berust onze maatschappij. Elke onderneming is er op gebaseerd, al spreekt men daar van directeur en employé's, of Het Per soneel. Maar in wezen is het hetzelfde. Die directeur, en dat personeel! Een heel net van anecdotes, een weefsel van verdichtsels, een geheele mythologie is er om hen geweven. Van den directeur die weigert de vertegenwoordigers te ontvangen, zoolang hij nog niet klaar is met zijn romannetje, tot den gewel digen kapitein van de industrie, die achter zijn batterijen telefoons, achter zijn dictafoon en secretaresse zijn machtig wereldbedrijf met feillooze meesterhand bestuurt, kennen wij vele soorten en nuances. Er zijn er, die het alleen op hun briefpapier hebben. En dat zijn niet de slechtsten. Want zij leven met een illusie: de illusie van het directeurschap. Zij zijn hun eigen heer en knecht tegelijk. Slaaf van hun ijdel heid. Zij hebben aan zich zelf genoeg. Zij eten van de macht, maar het is een omelet soufflé, opgeblazen door hun eigen gewichtigheid. En er zijn anderen. Het zijn de leiders van bedrijven, vaders van ondernemingen, paedagogen van hun personeel, scheidslieden bij ruzies: de baas! ,,De baas" is een tóoverwoord, dat schichtige blikken, beenen van de tafel, en quasi-bezigheid kan te voor schijn roepen. ,,De baas" kan een betuiging van onmacht zijn: vraag het hem en je bent van de verantwoor delijkheid af". ,,De baas" kan een machtswoord of een boeman zijn: de baas heeft het gezegd, ik kan er niets aan doen". De baas" beteekent ont slag of opslag, promotie of wachtgeld, loon of hoon, lof of standjes. En de bediende? De bediende doet alles verkeerd. Of hij doet alles goed. Doet hij alles goed, dan krijgt hij na vijfentwintig jaar een pendule van zijn collega's en van zijn directeur een gou den horloge met de inscriptie: Voor vijfentwintig jaar trouwen dienst." Of zij vergeten het, en dan koopt de iubilaris" om zijn familie en vrienden niet teleur te stellen zélf een horloge met-inscriptie, zooals Louis Davids dat gezongen heeft. En doet hij alles verkeerd ? Dan houdt hij op, bediende te zijn. Dan wordt hij vrij.... geen knecht en geen heer, maar vrij! Want het is de waan van dezen tijd en van alle tijden: heeren en knechten. Het is de vloek, waardoor wij aan elkaar geketend zijn en elkaar in den weg staan. Wij kunnen niet menschen zijn mét elkaar; wij zijn menschen boven en ónder elkaar. Wij zijn geboren heeren en knechten, tot in lengte van dagen! H. B. FORTUIN Schoone handen met GAS! U krijgt geen vuile handen in 't huis waar GAS wordt gebruikt voor 't koken en 't stoken"! Gas is heel voordeelig boven dien: het geeft slechts zijn intense hitte, wanneer dat noodig is l Dat spaart geld en toezicht! Vraagt inlichtingen aan de Af d. Acquisitie der Gemeentogasfab rieken, Amstel 1. Tel. 45182. VRIJDAG 26 NOVEMBER PREMIERE v*n «MI monutntntaal vin tn gneltn r«fl)f**wr ERICH POMMER: (OM DE HEERSCHAPPIJ TER ZEE) Een vervolg en bekroning van Alexander Korda's beroemde film: HENDRIK VIII In de hoofdrol de beroemde Engelsche actrice FLORA ROBSON bijgestaan door LESLIE BANKS - VIVIAN LEIGH VERZORGD VOORPROGRAMMA Nieuwste actualiteiten van de gcKeclc wereld. l TOEGANG 14 JAAR, (looi C. Bjinil,,n Un.lrd ArliiU f:lr f* K t ?. \ w ONZE GROOTE RIVIEREN" illllliiiiisiiiwillliiiiii: jfew. het metaal des hemels Uit zijn geschiedenis ELK tijdperk heeft zijn karakteris tieke constructie-materialen. Te genwoordig karakteriseeren wij den tijd met onze staalconstructies, evenals het verleden haar eigen uit drukkingsvormen had. De veelvuldige toepassing van het staal heeft de groote ontwikkeling van de techniek op bijna elk gebied bevorderd en in vele gevallen zelfs mogelijk gemaakt. Staal als werk materiaal is echter geen aanwinst alleen van onze tijden. Zijn ontwik kelingsgeschiedenis houdt nauw ver band met de geschiedenis van het menschdom. Een kleine vier duizend jaar geleden schreef Elmeti, reiziger bij een Babylo nische handelmaatschappij in een onbe kende zilvermijn in de bergen van Capadocië, een brief aan het hoofdkantoor van zijn firma in Babyion, waarin hij het metaal des hemels bestelde. De door slag" van dezen brief, welke, evenals het origineel, op een klein bord van klei was geschreven, en die in het archief" van Elmeti, een groote vaas van aarde werk, was bewaard, werd bij een opgraving door den bekenden assyroloog, prof. Sayce, gevonden en is de eerste schriftelijke vermelding van het ijzer in de geschiedenis der menschheid. Het zou echter een fout zijn, uit de benaming metaal des hemels", af te leiden, dat er hier sprake zou zijn van meteoor-ijzer. Ook de Egyptenaren noemden het ijzer benipe", metaal van den hemel, waarschijnlijk alleen daarom, omdat ze de kleur van ijzer en staal met die van den hemel verge leken, want op de gekleurde muur schilderingen, welke in pyramiden en tempels gevonden werden, is het ijzer en staal steeds in een blauwe kleur weergege/en. Het is dus aan te nemen, dat in Elmeti's brief geen meteoor-ijzer maar uit ertsen gewonnen ijzer-metaal bedoeld is. Des te meer, daar de wijze van ijzer-winning vermoedelijk reeds veel eerder bekend was. DE ontwikkeling van de techniek van het winnen en verwerken van ijzer en staal van dien tijd af tot op heden gaat geenszins in een stijgende lijn. Integendeel, tot de vijftiende eeuw is deze op het oorspronkelijke, primi tieve niveau blijven staan, zooals men dat vandaag nog bij de primitieve volken van Afrika en Centraal Aziëaan treft. Het ijzer werd in smeedhaarden of lage schachtovens met behulp van den natuurlijken trek, of doormiddel van blaasbalgen, die met de hand be diend werden, met houtskool gesmolten. Het resultaat van elk smeltingsproces was een ijzer-broodje van enkele kilo grammen. Daarmee waren ook de grenzen van de toepassing van het ijzer betrekkelijk nauw getrokken. De meest verspreide toepassing ervan was de wapensmeedkunst, waarin de volkeren van vroegere tijdperken, evenals de natuurvolkeren van onze tijden een groote vaardigheid bezaten. Even oud als het ijzeren wapen, is zeker ook het ijzeren gereed schap, alhoewel het te begrijpen is, dat dit laatste in de geschiedenis niet zoo vaak genoemd wordt. Blik werd in de oudheid uitsluitend met de hand gesmeed. Eerst in de veertiende eeuw ontstonden de eerste blikhamerwerken. Zoo werd ook de Bekijkt het wereldgebeuren door een bril van Schmidt Rokin72 AMSTERDAM draad tot in de tweede eeuw gesmeed. Daarna ontwikkelden zich in de buurt van Iserlohn de eerste draadtrekwerken. In het midden der veertiende eeuw ontstaan de eerste draadmolens in Neurenberg, waarin de draad met behulp van waterkracht getrokken werd. Smeedstukken van buitengewoon groot gewicht werden betrekkelijk vroeg in Indiëgesmeed. De beroemde ijzeren zuil van Dehli, zeven M. lang, 40 cM. doorsnede en 600 Kg. gewicht is uit de vierde eeuw afkomstig. Vermoedelijk werd deze van afzonderlijke mooten met handkracht samengesmeed. In de zestiende en zeventiende eeuw heeft men in Indiëvuurmonden tot een gewicht van 35,000 Kg. gesmeed, welke voor een deel nog bestaan. De smeedstukken bestaan, volgens de nieuwste analysen, uit bijna chemisch zuiver ijzer, waarmede verklaard is, dat ze honderden jaren lang bewaard zijn gebleven, zonder door roest te zijn aangetast. TOT de oudste bouwwerken, waar de. constructieve beteekenis van het ijzer duidelijk te voorschijn treedt, behooren de bruggen. De geschiedenis vertelt over een ijzeren brug, die Alexander de Groote over de Euphraat zou hebben doen slaan. Vermoedelijk was deze brug, evenals de oudste Chineesche ijzeren bruggen, een houten rijweg, op ijzeren kettingen hangend. In ieder geval, de toenmalige middelen der staalproductie lieten geen andere wijze van constructie toe. De aanleiding tot een grootere ijzer productie gaf echter niet de bouwkunst, maar de wapenfabricage. De pogingen, om ijzeren vuurmonden niet meer te smeden, maar te gieten, zooals de bronzen, leidden tot bevordering van de ijzergieterij en daardoor tot de ontwikkeling van de hoogovens, waarin het ijzer niet meer als een brood, in een deegachtige consistentie, maar vloeibaar gewonnen werd. Het smeedijzer en het staal werden niet meer rechtstreeks uit het ijzererts door gloeien gewonnen, maar door verede ling uit het ruwe ijzer. W AS tot het eind der middel eeuwen de toepassing van de Gegoten ijzeren mortier uit 1538 waterkracht voor het aandrijven van den blaasbalg de eeriige Omwenteling op het gebied der ijzerproductie, aan het begin van den nieuwen tijd staan reeds twee gebeurtenissen, van groote be teekenis: de uitvinding der stoom machine in het begin der achttiende eeuw en het invoeren van de steenkool bij het ijzerwinningsproces. De daar door vergroote productiecapaciteit van de ijzerindustrie openbaart zich in het vervaardigen van steeds grootere stuk ken. Elk van deze vorderingen was een schrede voorwaarts op den weg van de verovering van het bouwwezen door het ijzer. In de tweede helft van de negentiende eeuw ontstaan ijzer bouwwerken, van de grootste afmetin gen, zooals het vrcegere Crystal Palace te Londen, de Rotonde te Weenen, 1873, die met een doorsnee van 105 meter de grootste ijzerkoepel der we reld was, tot brand hem vernietigde; de geweldige brug over de Garabit, door Gustave Eiffel, met een totale lengte van 500 meter, en met een groot ste boogspanning van 165 meter, en tenslotte de hallengebouwen der Parijsche wereldtentoonstelling 1888, met den 300 meter hoogen Eiffeitoren. Dit waren echter de eerste voortbrengselen der ijzerbouwkunst; zij stond nog voor veel grootere mogelijkheden, omdat het Heriry Bessemer in 1856 gelukt was, door inblazen van lucht in vloeibaar ruwe ijzer een ijzer te verkrijgen, dat zonder verdere nabehandeling smeedbaar was. Het Bessemer-procédékon echter pa/ tot algemeene toepassing komen, nadat het in 1877 den Engelschen Thomas en Gilchrist gelukte, door bekleeding van den binnenwand der Bessemer-peer met een alkalische voering, het phosphoor aan het ijzer te onttrekken. Een dergelijke verbetering van een werkstof, welke oorspronkelijk al uit stekende eigenschappen bezat, moest natuurlijk haar invloed doen gelden op ieder gebied van den menschelijken arbeid. Het is zeker niet te veel gezegd, dat minstens 90 pCt. van alle techni sche verbeteringen eerst na de uit vinding van de Bessemer-peer ontstaan zijn: de ontwikkeling van de stoom machines, de uitvinding der explosie motoren, der dynamo's, generatoren en turbines, spoorwegen die de heele we reld doorkruisen, de bouw der oceaan reuzen, de vorderingen in de radio- en in de luchtvaartindustrie, alles steunt min of meer rechtstreeks op de moderne stailproductie en dit alles had de ont wikkeling ervan tot grondslag. Dr. A. BERGNER itmmnmiiuiiiiiiu Verrassende mededeelingen De raad doet nogmaals een drin gend beroep op reeclerijen en assura deuren om het den kapiteins moeilijk te maken de wettelijke voorschriften ' op te volgen." (R-) ,,Als Pygmalion het hoorde, Zeer waarschijnlijk vroeg ze dan, 't Klinkt zoo gek nog niet. zeg ben je Soms decibelazerd, man?" (T.) Uit de hoogeschool der journalistiek Hij is een meer dan goed acteur genoeg om hem minder smadelijk te laten eindigen." (T.) Scherpzinnig en uitnemend jurist, kon het dikwijls voorkomen, dat hij scherp geformuleerde wenschen naar voren bracht." (H.) Op de glibberige paden ,,Bij de Vondelhcrdenking wordt het licht geworpen op allerlei facetten van deze parel der vaderlandsche dichtkunst". (R.) ,,Dit zou ditpc wonden slaan in de banden, die Engeland en Frankrijk verbinden". (T.) De Engelsche ziekte Xarrow t-scape van zweef vlif(T.) De nakoming der uitspraak is bij vonnis safe gesteld." (H.) ..De verminkte lichamen van Chi nees en foreigner lagen dooreen." f T.) ,.Hij voelde zich nog fit genoeg." (O. H. C.) De vallende ziekte Bovendien valt geen stijgende richting op te merken. Die ontwikke ling valt te verklaren door de scherpe (? - Char.) daling der prijzen. Dit valt in de tweede plaats te constateeren. Het valt echter niet te ont kennen dat zij welvaart heeft te voorschijn geroepen. Thans valt een groote wanverhouding waar te nemen. Zoo valt te verklaren dat de beurs niet ongevoelig kon blijven." (Amst. Gaat dat zien, gaat dat zien ! ,,Internationale expositie , van hedendaa^sche componisten." (T.J De hopeloo/e ondername ? ,,De overname der Bankassociatie". (T.) ,,De kennisname van velen heeft een groot succes gebracht". (Xed. Studiebl.) De belasting op winsttoename". ' ' , . (T-) ,,Dcze woorden zijn ontleend aan aanname en onderstelling". (E. d. D.) De auto raakte zijn rechterachterbeen." (Leeuw. Nbl.J Dit arme paard is de heer J. Bakker, van Menaldum. In het land der duizend kleuren." (T.) Nou, moe! ,Jk hoor de verdediging: het publiek wil nu eenmaal scx-appcal ... ik vloek hartgrondig bah!" (Tijd en Taak) Deze vloek behoort niet tot de verboden uitlatingen bedoeld bij de wet van 4 Nov. 1932, Staatsbl. 524. T fPAG. 20 DE GROENE NÖ. 3I56 PAG. 21 DE GROENE Ne. 3156