f, C t") '>. - .V* Een verhaal van De Groene V ii ZDRAVKO, HETTREKDIER DE KRALIA PETRA is de hoofdstraat van Kassaba. 's Zaterdag* middags en 's Zondags is er promenade. De upper ten uit Kassaba loopt er dan rond en kijkt naar de mooie kassa van den slager Jaga Gussmann. De upper ten: drie ambte naren van de secretarie, de hoofdveldwachter, soms een paar militairen met verlof, een stuk of wat mensen, die op de bank werken, n van de verzekering, en dan de jongens, die de kranten ven ten, de Prawda", Politika" en ,,Vreme". In de week hobbelen de karren over de straatkeien van de Kralia Petra, de eenige straat, die geplaveid is. De rest is n modderpoel, maar de hoofdstraat dat is wat anders, want daar heb je twee of drie restauratsia", een fi liaal van Bata met een knappe verkoopster, den slager, den fotograaf, een apotheker en ' dan het consulaat van Albani (voor spionnage, zeggen ze) en het postkantoortje, waar ze nooit behoorlijk wisselgeld hebben. 's Zondags loopt er wel eens iemand door tot de kade. Pakhuizen vind je er niet, alleen groote sta pels hout, waar sjouwers en schoenpoetsers en de rest, die niet getrouwd is, een plaatsje vinden om te maffen, want waarom zou je een kamer nemen, als je toch maar alleen slaapt? Om den anderen dag komt er een schip in de haven, vanmorgen nog was er een vrachtboot.... Uu liggen reuzen stapels ruw behouwen stukken boomstam voor het Albaneesche Consulaat. Albani wou hout hebben voor den winter.... Dat moest droog binnen gehaald worden, voor het weer omsloeg. DimtzéKoenia stond te tieren op de stoep, want hij wachtte al een kwartier lang. Wat zou hij ze d'r van langs geven, dien slampampers, want de eenige voorwaarde van Albaniëwas, dat ze het hout voor den avond binnen wilden hebben. Maar eindelijk kwam de zaagmachine opdagen, met Yoeréen Milan voorop, en Djoevo en Zdravko achteraan. Zdravko Svrzo was de eenige die geen klap uitvoerde, want hij vond dat hij er door Koenia niet voor betaald werd, om die machine over de hobbelige keien te zeulen. Koenia barstte los: Ik sta hier al een uur te wachten...." En zij: Goeie morgen!" ,,Maar voor vanavond moet alles klaar wezen L..." Nou, dat zal het ook...." zei Zdravko. En Koenia ging er tevreden van door. Zdravko was een sombere bruut van een kerel, maar wanneer hij met z'n smerige pet op,zijn kop gezegd heeft, dat het voor mekaar zal komen, kan Koenia gerust zijn, want hij kan werken als een paard. Wat is hij venijnig !" zegt Milan lachend. Hij heeft altijd zoo'n grooten bek," zegt Zdravko, en met n armzwaai zet hij de machine in bewe ging. Even werden de gordijnen op zij geschoven, en n oogenblik werd er geluisterd naar het ge ronk van de zaag. Twee reusachtige stapels hout 'voor Albanië; dat liedje zou dus wel tot 's avonds. laat duren...." En voor het schijntje dat hij ons betaalt kon hij waarachtig wel meewerken aan zijn zaag, die Koenia....'' Jij bent ook nooit tevreden, Zdravko." Lang zaam aan kwamen ze goed op gang. En jij hebt een even grooten bek als hij." Ze begonnen 5 A CMA alle vier te lachen, want dat was een compliment. Had ik maar net zooveel centen!" Een voor een gaf Djoevo de houtblokken aan. De zaag sneed erin. Zdravko hield zijn hoofd wat achterover, want het vochtige zaagsel spatte hem in de oogen. Hij boog zijn kop over naar Djoevo: En toch is Koenia de kwaadste niet." Aan ons verdient hij anders een flinken bom. Hoeveel betaalt hij aan jou?" kwam Milan. Zdravko deed of hij niets hoorde, hij hield zijn oogen strak op de zaag. Djoevo goot water over de machine, die warm werd. Vijf en twintig dinaren," zei hij. Zdravko vermeed een antwoord, want hij verdien de vijf en dertig, omdat hij de zaag bediende en in de grootste hitte bereid was te werken. En jij Zdravko?" Ik ook," zei hij tegen zijn zin, want hij wist wel, dat hij er van Koenia niet over smoezen mocht. Nou, en wat zegt je vrouw daarvan?" Zdravko had allang van Darinka gehouden, maar nu zijn ze net een paar maanden getrouwd. Ze hebben een heel klein huisje in de bergen boven Kassaba, in Mala Rat ka. Daar heb je gelukkig geen kroegen.... denkt Darinka. Zdravko vindt het niks prettig als ze zijn vrouw erbij halen. Als hij met haar in Kassaba komt, gaan ze samen ergens wandelen, waar ze niemand tegen komen. Er zijn wat menschen om de mannen heen komen staan. We lijken net op een stel filmoperateurs," zegt Yoeré. Uit het postkantoor komt een marechaussee, die Zdravko gezien heeft. Het is alsof hij bij hem wil komen staan. Maar ze zijn zoo druk aan het werk, dat hij doorloopt. Nauwelijks is hij een paar meter verder of Yoerébarst los: Dat is me ook n mooie. Je wist zeker niet, Zdravko, dat hij gisteren Yoerai Bibitch dood ge schoten heeft, omdat die tabak smokkelde?" Nou gelukkig zijn niet alle rijksveldwachters zoo als die lamme kerel van een Ristitch." Zdravko herinnert zich den vent nu weer, hij komt ook in Mala Ratka. Zijn oogen kijken star naar de zaag. Het is alsof deze op hem toekomt en hem het natte zaagsel in het gezicht spettert. Zeg, Zdravko, zou jij ook geen marechaussee willen worden?" Altijd door draait de zaag, Zdravko komt met Uitgestoken duimen het stuk hout er tusschen steken. Nou, en waarom niet?" Hij draait zijn hoofd af om het geronk niet te merken. Zou jij zoo'n arme drommel van een Bibitch nou dood kunnen schieten?" De zaag is door het stuk hout heen, heeft het in tweeën gespleten. Maar Yoeréheft zijn arm op, die nog langer schijnt door de bijl in zijn hand en hij slaakt een kreet.... Zdravko kijkt. De machine zit onder het bloed. En Zdravko's rechter hand ook. Het is hem net, alsof hij een hand met vier vingers heeft. Djoevo sleurt hem bij zijn arm mee naar den apotheker Gospodin Mark'o. Er loopt een bloedstreep over de straat. Nog altijd draait de zaag, en door Zdravko's kop dreunt het: Zou jij een kerel als Bibitch nou dood hebben kunnen schieten?" De apotheker zegt tegen hem:,, Kijk maar niet naar je hand/' en als hij buiten komt zit er een groot verband om. Het heeft lang geduurd voor het bloed PAG. 18 DE GROENE No. 3IS8 gestelpt was en Zdravko snapte ook niet waarom de apotheker vroeg of er vuiligheid lag, waar hij aan het werk was, maar nu voelt hij alleen nog een stekende pijn. Boven zijn hoofd, staat de zon te branden op de Kralia Petra, en de zaag ronkt altijd maar door. Zou dat geronk eeuwig blijven doordreunen in zijn kop ? TOEN Zdravko Kassaba verliet om naar Mala Rat ka te gaan, keek iedereen al naar zijn arm, die hij stijf te gen zich aan gedrukt hield. Niemand hield hem staande. Ze kenden hem niet, maar ze wisten allemaal wel, dat hij daarboven woonde. Ze hebben Darinka zelfs al gewaarschuwd, maar die heeft ze eerst niet durven gelooven. Daar staat ze in de deur van het huisje. Hij voelt, hoe ze naar zijn hand kijkt. Ze heeft nog drie vrouwen bij zich. Een van hen zegt: Wat is er met je gebeurd, Zdravko?" Ik heb er niets van gevoeld, toen het gebeurd is, Darinka," zegt hij tegen zijn vrouw. Heb je pijn, Zdravko ?" Nee." En waar is je duim?" Ja, dat weet hij niet. De vinger is toch niet op de machine blijven liggen, want dan had Djoevo hem toch moeten zien. En hij is ook niet op straat gevallen, maar Zdravko weet toch heel goed, dat hij maar vier vingers had, toen hij zich bij den apotheker liet verbinden. Eén van de vrouwen neemt zijn arm op haar schoot en maakt het verband los. Het ziet er niet mooi uit, Svrzo, maar het zal wel gauw helen." Zdravko's handpalm schijnt nu grooter, Op zij van zijn hand, even voorbij de levenslijn, wellen een paar bloeddruppels op uit het vleesch, die grooter schijnen door de jodium. Wanneer Darinka de rokerige lamp op tafel zet, zijn ze met zijn beiden. Doet het pijn, Zdravko?" Waren die vrouwen allang bij je?" Nee, Zdravko.... En.... en.... De marechaussee Ristich is ook gekomen, en hij heeft gezegd, dat je naar de verzekering moest gaan en dat ze je de dagen, dat je niet werken kunt, moeten uitbe talen.'* Wat heeft die Ristitch hier te maken? Hij heeft Bibitch doodgeschoten, toen hij tabak bij zich had." Hij had ook geen tabak mógen smokkelen, Zdravko!" Maar, Darinka, wat moest hij dan beginnen? Hij heeft toch drie kinderen. Zeg, hoor es, ik wil niet dat die vrouwen hier over den vloer kornen. Die hebben het gemakkelijk genoeg." De eene had werk voor Darinka en de andere is wat melk komen brengen, toen ze hoorde dat Zdravko een ongeluk had gehad. Ze gingen hun pap eten. Svrzo had ook geen macht over zijn linker hand en hij morste bij het eten. Ik geloof, dat ik mijn rechterarm heelemaal niet meer zal kunnen gebruiken, Darka." Daar had je het al: Zdravko begon zich allerlei rnuizenissén in het hoofd te halen. Hij was ook zoo ontmoedigd uit Kassaba terug gekomen. En de paar woorden die hij zei waren als nachten, waarin de maan spookt en maar niet verdwijnen wil achter de bergen, aan de kust.... Tob daar toch niet over Zdravko, morgen ga je naar de verzekering en dan zul je wel verder kijken!" Ze hadden vroeger gegeten dan gewoonlijk en na het eten wou hij een luchtje scheppen. Darinka, wat zeggen ze van dien Ristitch?" Hij is zoo kwaad niet, Zdravko, Hij is me dat van die verzekering komen vertellen, zoodra hij gehoord had, wat er je overkomen was." Ze paste wel op, dat ze hem niet vertelde, dat Ristitch gezegd had, dat Zdravko grappen stond te maken, toen hij door de Kralia Petra kwam en ze verzweeg ook, dat Prevorchek', de winkelier, niet geloofde, dat de verzekering iets uit zou betalen, want op den Balkan gaat het anders toe dan in een gewoon land. En ze wou ook niet meer denken aan Zdravko's eigen woorden, toen hij het over de rijken had gehad en de verzekerings-maatschappijen voor dieven had uitgemaakt. DE maan stond nog niet aan den hemel. Alleen kwam uit de zee een zachte lichtschijn, waar door je de lage huisjes van het dorpje kon onder scheiden. Ze klommen nog hooger, Zdravko en zij. In de diepte zagen ze een paar lichtjes van Kassaba. De lucht daarboven is frisch. Zdravko pakte de hand van zijn vrouw, en een heelen tijd spraken ze geen woord. Darka," zei hij eindelijk, ik geloof toch, dat ik mijn rechterarm niet meer zal kunnen ge bruiken." Hij wou, dat ze hem antwoordde.... Hijkonmaar niet zoo botweg zeggen, dat het gemis van zijn duim voor hem gelijk stond met het verlies van heel zijn arm. Darka, Dimtzéheeft wel gezegd, dat ik toch de stukken hout op de machine kan leggen en water over de zaag gieten...." Moest Dimtzéje niet meer, Zdravko?" Och, Darka, het zal lang duren, voor ik met mijn linkerhand hout kan zagen." Nu begreep zij het. Zdravko zou de zaag niet meer kunnen bedienen. Met een duim er af kon hij het hout niet netjes recht onder de zaag brengen en dat had Koenia tegen hem gezegd ! En Zdravko, die juist zoo trotsch was, dat hij de machine mocht bedienen.... Morgen ga je dus naar de verzekering, h Zdravko?" Een stukje van Kassaba werd al door de maan be schenen, morgen zou je hem hoog aan den hemel zien staan, hooger dan de zon, die. op scheen te komen uit de zee. Ja, ik zal er heen gaan." En toen begon hij haar te vertellen, wat hij dan tegen de heeren zou zeggen. Zij hielp hem bij het uitkleeden en kroop toen bij hem in bed, om zich te warmen. Hij had ook koude voeten. Zij voelde hoe zijn linker hand eerst haar hals en toen haar borst streelde. Maar later, toen de arm allang moe was, leek het net of zij Zdravko hoorde, die onderdrukt snikte, omdat hij niet wilde, dat zij merken zou, hoe hij huilde om zijn verloren duim. Heb je pijn, Zdravko?" Haar mans hoofd kwam op haar borst. Zij vroeg niets meer en hij was haar dankbaar voor dat stilzwijgen. Den volgenden dag haalde hij zijn Zondagsche jasje voor den dag, waar pas twee stukken bijna van dezelfde stof ingezet waren. Ze had zijn broek versteld en ze zei hem, dat ze die dagen uit werken zou gaan, steenen rapen bij Jeraïtch. Samen gingen ze de deur uit; zij liep mee tot het dorpje, waar uit enkele schoorsteenen een rookpluim op steeg en hij daalde verder, in de richting van Kassaba. DE Algemeene Verzekering heeft een heel klein gebouwtje vlak bij het gemeentehuis, hoewel het een groote maatschappij is, die overal haar kan toren heeft. De beambte hoort Zdravko rustig aan en presenteert hem een sigaret. Hij vertelt hem op zijn beurt, dat er toch zooveel gestolen wordt in Kassaba, en in Kraik. Eindelijk zegt hij, dat hij het eens aan den directeur zal gaan vragen, dan kornt hij terug met de boodschap, dat zij er niets aan doen kunnen en of hij nog pijn heeft. Marko is anders wel de beste apotheker...." Ze hebben me er tusschen genomen, denkt Zdravko Svrzo! Die rijksveldwachter heeft gemaakt, dat ze me voor een stomme hond hebben gehouden, want het staat toch buiten op het raam geschreven, waar de verzekering zich niet mee bemoeit. Maar die Ristitch heeft toch ook op Bibitch geschoten, die zijn vrouw nu met drie kinderen is blijven zitten.... Terug naar huis. Voor hem uit een stel zingende jongens, die even verheugd waren als hij toen hij zijn tien vingers nog had. Hij voelde zich moe. Darinka was er nog niet. Zdravko ging naar den barbier, Prevorchek. Die zit er warmpjes in. Je kunt er zelfs op de pof wat halen, en je kunt er wat drinken ook. Hoe gaat het er mee Zdravko?" Het zal wel voor mekaar komen, maar ik houd maar vier vingers over en ik kan niets uitvoeren mijn linker hand, Prevorchek...." Je kunt je glas toch oplichten...." Dat is niet genoeg voor iedéren .dag." In den winkel stond de weduwe van Bibitch, met zwarte doek om. Wat hebben we al een beroerdigheid van die Ristitch beleefd in de Zes maanden dat hij hier is..." Ja, Bibitch was een goeie kerel...." en in ge dachten zag Zdravko hem weer voor zich. En ik heb je nog niet eens verteld, dat die Ristitch zijn mooie merrie, die hij pas zes weken heeft, met een bajonet geprikt heeft...." Hij verdient zijn rijksveldwachtersplunje niet." Het is niet zoo'n gemakkelijk baantje, Svrzo." Nou, ze zijn toch niet allemaal zoo. De comman dant uit Kassaba, die is heel anders." Het wettig gezag, Zdravko.... Ristitch is het wettig gezag." Zdravko bleef daar zitten wachten op Darinka, want thuis zou hij zich toch maar vervelen. Toen zij kwam was haar eerste vraag, wat ze op de verzekering gezegd hadden. Ik moet nog eens terugkomen, Darinka." Maar thuisgekomen verweet hij haar, dat zij haar mond voorbij gepraat had. Wat heb ik dan miszegd, Zdravko?" Ik ben bij de verzekering geweest, maar dat bestaat niet, Darka. Ristitch heeft ons voor de gek gehouden. Weet je dat hij zijn paard met een bajonet gestoken heeft, met een bajonet?" Dat hebben ze me verteld, maar misschien dacht hij toch heusch, dat de verzekering iets zou kunnen geven. En wat zeggen de anderen, Zdravko?" Joerézegt, dat ik Koenia vermoorden moet, als hij me geen geld geef t....Maar die Ristitch, die heeft ons beet gehad." Hij komt immers niet uit onze streek. Hij dacht zeker, dat dat hier bestond." Nee, Darka, hij heeft ons beet gehad." En toen ze naar bed gingen, zei Zdravko nog eens, alsof Ristitch hém gestoken had: Dat kun je toch niet doen, Darka, een paard met een bajonet prikken." HET is Zondag in Mala Ratka. Zdravko doet een dutje en zijn vrouw maakt haastig het huis schoon. Zoo vierden zij hun Zondag niet dikwijls, maar waarom zouden zij naar Kassaba gaan? Daar vroeg iedereen maar naar Zdravko's hand. Tegen het vallen van den avond gingen ze een eindje omloopen, maar ze liepen niet langs den winkel. En hetritcht-was al vroeg uit bij hen. Zdravko wist niet wat hij zou gaan doen. Zijn vrouw had hem al lang aangeraden, eens op te loopen bij Jeraïtch. Die had misschien wel een karweitje voor hem. En toen, op een morgen heel vroeg, vond ze den oudsten jongen van Bibitch. De jongen was klein met donker haar. Zoo, wat kom jij zoo vroeg doen?" vroeg Darinka. Gisteravond heeft het paard van Jeraïtch zijn poot gebroken. Ze hebben hem met z'n allen thuis weten te krijgen. Maar nu kwam hij maar direct vragen of Jeraïtch ook hulp gebruiken kon. Huilend kwam vrouw Jeraïtch op ze toe. Wat een ramp had ze nu getroffen, hun eenig paard en zoo'n flink beest! Haar man was in den paardenstal. Hij zag er ontdaan uit en had blijkbaar niet geslapen. Toen kreeg hij de kleine Bibitch in het oog. Wat is er?" Hebt u geen werk voor me? Ik ben een jongen van Bibitch." Nee, jongen! Maar wacht es even." En toen tegen Svrzo, die meegekomen was: Wat heb jij te doen vandaag?" Niets," zei Zdravko. Je zou geen steenen kunnen rapen, daar heb je je twee handen voor noodig, maar ik heb wel werk." Een karretje, dat door een paar mannen werd voort getrokken, bracht den ploeg in het veld. Het ploegijzer werd in den grond gezet.Vooruit! Bibitch spande zijn spieren en ook om Zdravko's borst lag een zeel. Doorzetten !" En daar gingen zij, onder den hemel. Svetislav Bibitch kwam maar met kleine passen vooruit en Zdravko moest zich naar hem richten. Zij trokken den ploeg, want een akker moet worden omgewoeld, zoolang het mooi weer is. Op diezelfde plaats had het paard getrokken. Een lange vore doorploegt den akker. Een tweede gaat van boven den heuvel af. Naar beneden gaat het iets makkelijker. Stap voor stap.... Een derde gaat weer naar boven. Met gebogen hoofd, en lood zware dijen neem je een kei in het oog, waarheen je gaan wilt. Daar boven is het einde van den akker! Daar raakt de aarde het hemelsblauw. Maar hoe verder je komt, hoe verder de hemel ook weer weg schijnt. Heb je het warm, kleine Bibitch?" En jij, Svrzo...." Ze lachen mekaar eens toe. Aan het einde van de vore, draaien ze om net als de trekdieren. Dan blazen ze even uit. Verderop loopt Darinka steenen te rapen. Vrouw Jeraïtch ook, maar als een van de manden vol is, laadt de boerin die op de schouders van Darinka, die hem naar den weg moet dragen voor ze hem leegen kan.... DEN tweeden dag komt de kleine Bibitch niet weerom, 's Morgens heeft hij tegen baas Jeraitch gezegd, dat hij er genoeg van had om voor trekdier te spelen en dat zijn moeder het ook vond. Ik wil geen paard meer zijn," had Bibitch geroepen en misschien hoopte hij dat iemand hem een antwoord zou geven. Maar als het om een stuk brood gaat, helpt roepen niet, dan moet je vooruit. Dan moet je je alles laten zeggen, en je moet maar hopen, dat je spieren het weer zullen doen. De baas zelf zal vandaag de ploeg berijden en hij heeft al ge roepen, dat er niet meer geluiwammesd moet worden. Hebben ze dat gisteren dan soms gedaan? Of zou hij daar de kleine Bibitch mee bedoelen? Je had ook niet altijd een antwoord klaar, wanneer je toch eigenlijk wat terug zou moeten zeggen. Maar ja, als het om je broodje ging.... Zoo loopt Zdravko bij zichzelf te mieren. Soms snakt hij er naar om er van door te gaan. Maar waarom eigenlijk? Schaamt hij zich soms? Die snotaap van een Bibitch heeft zich als een man ge dragen. Hij is vanmorgen alleen maar even naar de boerderij gegaan en hij heeft tien dinaren ge kregen voor zijn werk van gisteren. Net zooveel als Darinka: een schijntje voor een man. Hoeveel zou Jeraitch hem geven? Twintig toch zeker.... En Zdravko voelt dat hij óók had moeten zeggen: dat is geen werk om door een mensch gedaan te worden !" Bij iedéren stap voelt hij die woorden op zijn lippen komen. Bij iedéren stap in den grond die wegzakt, onder den zwaar neerkomenden voet.... Zal baas Jeraïtch dan nooit moe worden? Voelt hij niet hoe de zon overal op brandt? Dat is geen werk...." En toch zal hij niets zeggen. Soms vangt hij een blik van Darinka op. Zij zweet ook, aan het einde van de vore zal zij zich het gezicht eens afwasschen en ze zegt tegen Zdravko: Heb je het niet te warm?" want die Jeraitch moest toch begrijpen, dat ze es even uit moesten blazen. Zdravko's armen jeukten, hij is niet moe, alleen zijn lendenen zijn stijf. Maar als er weer een vore gemaakt is, besluit hij opnieuw er een eind aan te maken. Een ploeg trekken ! Wat zullen de anderen er wel van zeggen ? De lange ochtend-schaduwen zijn verdwenen. De middagrust is weer voorbij, want baas Jeraitch heeft zijn handen op den ploeg gelegd. De ploeg is gloeiend," zegt Jeraitch. Wat heeft die zon er op staan branden !" Denk je soms dat wij het niet warm hebben?" Jeraitch neemt hem es goed op. i,Kom, kom, Svrzo." Nee, Jeraïtch. Jij staat te klagen over je ploeg, en wij kunnen loopen te zweeten...." Ik sta niet te klagen, Svrzo." Dat doe je wel. Je ploeg en je paard, dat lag te krepeeren. je vrouw griende er alom. Maar wij, wij kunnen krepeeren, hè?" Zdravko," fluisterde Darinka, het werk is bijna gedaan." (Slot op pagina 20) \ \ \ PAG. 19 DE GROENE Ne. 3158