f; 'L '" Het nieuwe bouwwerk Film - Leksf mat van architect A. OVER bouwen in het algemeen en het nieuwe bouwen in het bijzonder kan men uitvoerige theorieën opstellen. Men kan in wijsgeerig-getinte beschouwingen de gren zen en karakteristiek van bouwen uit eenzetten. Verschillende katholieke ar chitecten hebben zich daar vooral veel mede bezig gehouden, en verworven op die wijze zekerheden voor zich zelf, die het uitgangspunt en tevens een nieuwe begrenzing voor hun arbeid werden. Het is een privilege van den kunste naar om deze beschouwingen met n daad te ontzenuwen: het scheppen van een kunststuk waarbij alle theorie wordt gelogenstraft en alle schoon opgestelde bespiegelingen en voor spellingen als een kaartenhuis inén storten. Zoo is door deze christen-bouw meesters, die het wijze woord (voor hen zelfs gebod") oordeelt niet opdat gij niet geoordeeld worde" al te vaak vergeten, het nieuwe bouwen rustig geclassificeerd bij het materialis me en is dit onwaardig en onmachtig verklaard om een kunstwerk te schep pen, terwijl het bouwen van een religieus bouwwerk uit den aard der zaak voor de aanhangers van het nieuwe bouwen een onmogelijkheid moest zijn. Moest zijn, volgens deze wijze, hoog geleerde heeren, doch jammer voor hen bouwt architect A. Elzas een synagoge aan de Lekstraat, die de Opperrabijn L. H. Sarlouis van dit bedehuis doet verklaren: Voorname eenvoud, imponeerend door strakke lijnen, die de gedach ten richten naar omhoog. Inr drukwekkende ruimte, waar velen plaats kunnen vinden om in stille zelfinkeer, door geen vreemde indrukken af geleid, zich te richten tot den Schepper van het Al, die naar eigen maatstaf richt over Zijn kinderen, allen, die op aarde ademen." Nu is dit geen gelegenheidscompliment, door welwillend heid in de pen gegeven, het ? is een ervaring, de ervaring van een ieder die onbevooroor deeld een godsdienstoefening in dit kerkgebouw bij woont. Deze zelfde ervaring werd ik rijker toen ik de inwijdingsplechtigheid van deze syna goge bijwoonde, en hoewel de religieuze handelingen voor mij vreemd waren, beleefde ik daar een eenheid tusschen eeredienst en gebouw, die alle kritiek doet verstommen en ' slechts een indruk achterlaat: Elzas is er in geslaagd een kerkgebouw te doen verrijzen dat inderdaad den eeredienst gewijd is. Dat hij dit bereikte met de middelen en in d vormenspraak van het nieuwe bouwen is iets dat ons niet verwondert, doch mogelijk onze katholieke collega's te denken geeft. En indien zij daarbij beden ken dat de Schepper van het Al, naar eigen maatstaf richt over Zijn kinderen, allen, die op aarde ademen, dan zouden zij misschien ook moeten ko men tot een herclasseering van het nieuwe bouwen, niet voor ons, maar om huns- zelfs wille. H. Merkelbach.arch. HET is geenszins onze bedoeling om deze synagoge te verlagen tot een bouwkundig experiment, waaraan men de begrenzingen van de bouwkunst in het algemeen en het nieuwe bouwen in het bijzonder zou moeten vaststellen. De indruk die de inwijdingsplechtigheid op mij maakte, was echter zoo overtuigend, dat deze opmerkingen mij eerst van het hart moesten. Den architect A. Elzas werd opdracht gegeven voor' den bouw van deze synagoge, nadat onder negen archi tecten een prijsvraag was uitgeschre ven, en het ontwerp van Elzas door de jury voor uitvoering werd aanbe volen. Het getuigt van een karakter volle houding van de jury, waarin o.a. de architecten Friedhoff, Greiner en van der Steur zitting hadden, dat zij dit ontwerp bekroonde. Zij hebben het aangedurfd een project voor de uitvoering voor te dragen dat door haar uiterlijken ver schijningsvorm niet direct tot den leek spreekt. Het vertrouwen, dat zij in den ontwerper meenden te moeten stellen, is echter geenszins beschaamd en in zekeren zin is de voltooiing van dit werk ook de kroon op den arbeid, die zij in het belang der architectuur verricht hebben. HET is altijd een groote voldoening te mogen constateeren dat een prijsvraag geslaagd is. Want het systeem van bouwkundige prijsvragen is, zooals Elzas in zijn toelichting terecht opmerkt, een van de zeer schoone mogelijkheden in het archi tectenberoep. De architect kan hierbij in de stilte van zijn werkkamer, ver van het rumoer, dat om iedere op dracht is, in rust en overgave aan zijn plan arbeiden, waarvan het programma voor hem ligt. En dat Elzas niet alleen met volle overgave aan de voorbereiding heeft gewerkt, maar ook aan de uitvoering zijn volle aandacht heeft gewijd, be wijst het thans gereed gekomen bouw werk. Een van de belangrijkste eischen van het programma was, dat de Syna goge een rechthoekigen vorm zou krijgen. Deze Synagoge is dan ook als een zelfstandig en als het voornaamste bouwelement op den hoek over de volle diepte van het terrein gebouwd. De buitenzijde is geheel bekleed met een lichtkleurige Fransche kalksteen. Naar mijn gevoel is het interieur tot een gaver conceptie gegroeid dan met het exterieur, het geval is. In de Synagoge zelve is met een bewuste soberheid gestreefd, het accent daar te leggen, waar het ingevolge de ritueele handeling behoort te zijn. Hechal, de plaats waar de wetsrollen geborgen worden, is uitgevoerd als een nis geheel bekleed met licht ge kleurd marmer. De Bima, welke centraal gelegen moet zijn, is geheel in blank eikenhout uitgevoerd. voor Het goed verzorgde interieur tapijten N.V. KON. VER. TAPUTFABRIEKEN ?'DAM, A'OAM. DEVENTfR, MOORDRECHT TOONZALEN TE AMSTERDAM: SINGEL 404 De vrouwengalerij wordt gedragen voor kolommen, die de concentratie op het Hechal en de Bima nog verhoogen. Op den beganen grond vinden 438 mannen een plaats terwijl op de galerij plaats is voor 250 vrouwen. Het was een prachtig gezicht de synagoge geheel gevuld te zien met de in het zwart gekleede mannen, het hoofd gedekt met hoogen hoed. De tegenstelling tot volkomen blanke muren en kolommen, legt juist daar het accent, waar het liggen moet, n.l. op de Gemeente die bijeen is om met haar God te verkeeren, het aan gezicht en de aandacht gericht op de gewijde plaatsen. Men moet een dienst bijgewoond hebben om dit te beleven en te beseffen dat woorden van den Opperrabijn meer zijn dan een gelegenheidscompliment aan het adres van den architect. H ET gebouw herbergt verder nog een jeugdsynagoge, vergaderzalen, een dienstwoning en dienst ruimte als garderobe enz. Deze ruimte zijn naast de eigenlijke Synagoge onderge bracht en ook architectonisch daarvan gescheiden. In de geheele behandeling, mate riaalkeuze enz. is de tegen stelling tusschen het meer profane gedeelte en de Syna goge volgehouden, opdat het bouwen steeds zijn beste ui ting vindt en culmineert in de Synagoge zelve. De ingetogenheid en de beheersching waarmede dit ge heele werk is tot standgebracht verraadt de meesterhand van een veel belovend jong architect. Dat de prijsvraag het mid del was om dezen architect zijn beste krachten te doen wijden aan een interessante opgave, en dat het resultaat een zoo goed bouwwerk was, stemt tot vreugde. Wij willen gaarne de jury, het kerkbestuur en last but not least den architect van harte gelukwenschen met het feit dat aan de Lekstraat een Synagoge is verrezen die een belangrijke schakel zal blijken in de ontwikkeling der hedendaagsche architectuur l Interieur van den niéuwe Synagoge aan de Lekstraat. architect A. Elzas D, C. VAN DER POEL EEN viertal documentaires van land en geschie denis van België, naar een draaiboek en onder regie van Henri Storck met John Fernhout aan de camera, geven een verrassend beeld van wat de documentaire film bij intelligente samenwerking van begrip en artisticiteit kan geven aan inzicht en schoonheid. De verbinding van de beide laatste begrippen geeft de grote waarde aan van het werk van Storck en Fernhout, een waarde die wij zelden in deze mate en in deze volmaking aantreffen. Veelal blijft het bij n van beide: de beelden zijn vaak mooi en soms zeer ,,filmisch" maar geven geen enkel inzicht, of het esthetisch resultaat, en daar mede ook het esthetisch genot van den beschouwer, zijn aan de feitelijke gegevens opgeofferd. Storck en Fernhout hebben bij hun samenwerking een bijna volkomen harmonie tussen inzicht en schoonheid weten te bereiken. Belangrijk is bij al dit werk de wijze, waarop van het door Fernhout zeer fraai opgenomen détail uit een samenhang en levend geheel ontstaat. Langs Zomerwegen" voert door het Ardennenland met zijn prachtige vergezichten, bossen en riviertjes. Beelden uit het Belgische Verleden" geven in twee delen een kijkje op de religieuze en burgerlijke geschiedenis met zijn prachtige bouw.kunst, tot in het heden voortlevende religieuse ge bruiken en tradities en de ontwikkeling der steden met hun handwerkers- en koopmansstand. Onmiddellijk hiermede in verband staat feitelijk het filmpje De Beiaarden", dat ons een inzicht geeft in het klokkenspel, de prachtige beiaarden welke Belgiëbezit en de mannen, die ook heden nog de stemmen van het brons doen leven. De kwaliteit en de propagandistische waarde van dit werk zijn beschamend voor wie nog altijd in gebreke bleven van deze mogelijkheden ook voor Nederland gebruik te maken. Storck en Fernhout hebben met dit werk een viertal ,,shorts" geleverd (een filmpje van het strandleven staat technisch niet bij de genoemden ten achter, maar is naast deze als onderwerp minder boeiend) welke dit over het algemeen nog zwakke deel van het bioscoopprogramma zeer zullen verrijken. Particuliere Censuur HET Officieele Orgaan van den Ned. Bios coopbond" van i Dec. antwoordt op de op merkingen en vragen in ons nr. van 26 Nov. Dat er in besloten kring films worden vertoond, die niet ter keuring zijn aangeboden of niet zijn toegelaten, interesseert de Bond op zich zelf ge nomen niet. Wij kunnen er zelfs inkomen, dat dergelijke vertoningen om artistieke redenen aan zeer bepaalde groepen van geïnteresseerden of deskundigen niet worden onthouden." De Bond meent echter, dat sommige besloten voorstellingen niet als zodanig mogen worden aan gemerkt: Wanneer het publiek niet kan worden bereikt via openbare vertoningen, doordat de te vertonen films niet zijn toegelaten, wijl zij door de officiële keuringsinstantie in strijd werden geacht met de goede zeden of de openbare orde, of doordat de betreffende importeur haar zelfs niet ter keuring heeft aangeboden, hetzij om financiële of zakelijke, hetzij om principiële of politieke redenen, en de betreffende films geregeld zogenaamd besloten worden vertoond via een of meer verenigingen, dan is er in onze oogen geen sprake meer van een be sloten voorstelling, ongeacht welke juridische waar dering ook." De door ons gewraakte circulaire van de Ned. Bioscoopbond richt zich dus tegen voorstellingen, welke volgens deze instelling feitelijk zij het dan Radio-stethoscoop Het vrije woord IN de bonte rij omroepvereenigingen, die den beschikbaren zendtijd deelen, schaart zich een kleine organisatie, die nu eens niet meebedelt in het koor, dat vooral tegen het eind van het jaar zijn roepstem om steun uitzet. Maar tegelijkertijd vervult zij het getrouwst de primaire functie van den radio-omroep: de cultureele ontwikkeling van het volk. Daar door is zij eenig in het gezelschap van dienstknechten in den aether", die zich in de malste bochten wringen om bij Koning Luisteraar in het gevlei te komen. Die loffelijke uitzondering is be lichaamd in de. R.V.U., de RadioVolksuniversiteit Holland. Ondanks de zuiverheid van haar activiteit is ook zij niet ontkomen aan een conflict met den Cerberus, die onze radiozenders bewaakt: de Radio-Omroep Controle-Commis sie, kortweg Rococo genaamd. Zelfs de R.V.U. heeft haar verbod van uitzending te pakken; de Rococo heeft haar niet willen toe staan een tweetal lezingen uit te zenden, die dr. E van Raalte voor haar microfoon zou houden. In verband hiermede heeft dn M. van Blankenstein het beter ge vonden de twee voordrachten, die deze serie Waar het om gaat. Het internationale politieke tafereel" zouden completeeren, af te zeggen. De thans ter beschikking staan de inhoud van de eerste lezing toont aan, dat de bezwaren van de Rococo gericht moeten zijn ge weest tegen dien inhoud zelve en niet tegen den vorm, die vol strekt niet commentariseerend of interpretatief is. In deze voor dracht heeft dr. van Raalte niet anders gedaan dan feiten met elkan der in verband brengen en daar door hun samenhang en uitwer king verklaren; feiten, die nie mand kan loochenen, omdat zij officieel zijn vastgesteld. En daar om is ook met dit verbod niet anders gedaan dan de waarheid den mond snoeren, omdat die waarheid aan bepaalde belangen niet welgevallig zou kunnen zijn en voorstanders dier belangen tot verstoring zou kunnen brengen. Het volgende citaat kan dit over tuigend bewijzen: Zoowel de Volkenbond als internationale conferenties bui ten de Geneefsche wereld hebben ten opzichte van drie groote mogendheden moeten vaststellen, dat deze elk op haar beurt situa ties in het leven geroepen hebben en daden begaan, in strijd met wat rechtens veroorloofd was. Uit dien hoofde vond dan ook onomwonden afkeuring over de gedragingen van dit drietal plaats. Aldus geschiedde ten op zichte van Duitschland bijvoor beeld na en wegens de in Maart 1936 begane schending van de verdragen van Locarno; aldus geschiedde met betrekking tot Italië, dat niet de inpalming van N.V. KUNSTHANDEL P. DE BOER HEERENGRACHT 474 AMSTERDAM 17 December?10 Januari KERSTTENTOONSTELLING IN DE ROTTERDAMSCHE KUNSTKRING WITTE DE WITHSTRAAT ROTTERDAM Abessyniëde rechtsorde schond; aldus is ook geschied met Japan, eerst toen het in 1932 ten koste van China den zoogenaamd zelfstandigen staat Mandsjoekwo deed verrijzen, en nu weer, sinds het opnieuw en in strijd met allerlei verdragsplichten met be hulp van de wapenen in het Chinéesche Rijk doende is. Het is natuurlijk meer dan louter toeval, dat dit trio het verbond vormt, hetwelk tegen het communisme gericht heet te zijn. Doch de drie hier genoemde landen hebben nog meer gemeen. Ten eerste, dat zij zich beklagen over en daarom ijverig tegen de bij en na de vredesverdragen van 1919 te hunnen opzichte getroffen regelingen. Hun verzet daarte gen vloeit voort uit de opvatting, dat zij in een positie verkeeren van berooiden, van niet-bezitters of in verdrukking gebrachten; in tegenstelling tot staten als Enge land en Frankrijk, die dan in hun oogen de gelukkige bezitters zijn. Een andere, niet minder opval lende gemeenschappelijke trek tusschen de leden van het zoo even vermelde trio is, dat zij niets willen weten van den Vol kenbond. Japan en Duitschland maken er heelemaal geen deel meer van uit en Italiëhoudt zich, sedert Genèvehet optreden tegen Abessyniëveroordeelde,verre van elke activiteit binnen den Bond." Beter dan wat ook toont dit ci taat aan, dat hier slechts feiten werden vastgesteld; beter dan wat ook bewijst dit verbod der Rococo, dat zij met het aldus verdruk ken van de waarheid niet 't algemeen, maar slechts een beperkt belang dient. G. K. KROP De Belgische bc/oord/er Stof Nees (Uit de film: De Beiaarden) ook niet wettelijk ontduiking betekenen en de Bond meent dat zijn verantwoordelijkheid en ,,goede trouw" dit vereist. Het antwoord is onduidelijk en dus onbevredigend, vooral omdat de Bond bij voorbaat verklaart niet te zullen antwoorden op 'nvraag uit welke hoek de klachten over ontoelaatbare" besloten voorstellingen kwamen. Wij kennen twee organisaties, die geregeld be sloten voorstellingen organiseren de Nieuwe Film liga" en de Vereniging van Vrienden van de Sowjet-Unie". In beide gevallen betreft het besloten voorstellingen voor een bepaalde kring, waarbij inder daad ook volgens de bedoeling van de wet de keuringsnormen voor openbare vertoning niet behoeven te worden toegepast. Wil de Nederlandsche Bioscoopbond ten opzichte van dergelijke voorstellingen op zijn eigen houtje de wet aanvullen? Eventueel uit politieke over wegingen? Of en dit zou zeer bedenkelijk zijn zit achter de circulaire van de Bond een geheime order of wens van Hogerhand"? Zolang de Bond hier geen klare wijn schenkt, blijft het scherpste verzet tegen een dergelijke par ticuliere inmenging in onze wettelijke vrijheden ge boden. Tot correctie van de wet achten wij de Neder landsche Bioscoopbond nog altijd onbevoegd. D. C. VAN DER POEL Kunsttentoonstellingen van deze week Amsterdam Kunsthandel De ronde Brug", Reguliers gracht 74. Tentoonstelling van schilderijen en teekeningen door Jan Sluijters (tot en met 20 December). Kunsthandel Frans Buffa en Zonen. Kalverstraat 39. Tentoonstelling van werken van Frits Klein (tot9 Januari). Kunstzaal van Lier, Rokin 126. Tentoonstelling van plastieken van den Zwitserschen beeldhouwer Hermann , Halier en werken van de Italiaansche schilderes Margherita Toppi (tot 16 December). Ten toonstelling van schilderijen en teekeningen van Karin en Ernst Leyden (van 18 Dec. tot 6 Jan.) Kunstzaal Santee Landweer, Keizersgracht 463. Tentoonstelling van schilderijen en aquarellen door Antoon Kruysen en G. Gallibert (tot 24 December). Fa. J. S. Fetter en Co., Weteringschans 79. Eeretentoonstelling van nagelaten werken van L. W. R. Wenckebach (tot en met 24 December). Stedelijk Museum, Paulus Potterstraat 3. Ten toonstelling van werken van Kees van Dongen (van 18 December tot 9 Januari). Kunsthandel Aalderink, Spiegelgracht 15. Ten toonstelling van Schilderijen en teekeningen van H. IJkelenstam en plastieken van Hans Reicher (tot 31 December). Rotterdam Kunsthandel P. de Boer, Heerengracht 474, Amsterdam. Kersttentoonstelling m den Rotterdamschen Kunstkring in de Witte de Withstraat, Rotterdam (van 17 December?10 Januari). l MC. 12 OE GROENE No.3158 PAG. 13 DE GROENE No.3158 .. w..,