Anton van Duinkerken Kort geleden is te Parijs een boek ver schenen van den bekenden, strijdvaardigen Franschen katholiek Georges Bernanos. Deze, oorspronkelijk een aan hanger van generaal Franco, meende na een langdurig verblijf op het door Franco bezette eiland Majorca, stelling tegen hem te moeten nemen in een op zienbarende publicatie. Onze medewer ker Anton van Duinkerken bespreekt hieronder dit merkwaardig werk. HET nieuwe boek van Georges Bernanos, getiteld Les grands cimetières sous la tune en in April van dit jaar uitgegeven door Pion te Parijs, zal voor de meeste lezers, die niet katholiek zijn, klinken als een protest. Het klinkt mij toe als een belijdenis. De schrijver maakt zich druk en driftig; hij gebruikt veel woorden, krachtige woorden, hij gesticuleert door de dicht bedrukte bladzijden heen en zijn gebaren zijn de gebaren van een verontwaardigd man, soms de gebaren van een razende. Maar tijdens de korte stilten, die hij laat invallen, wanneer hij zich het schuim van de lippen vaagt, wordt de bekentenis hoorbaar van zijn innige verwantschap met de schuldigen, die hij aanklaagt. Hij scheldt hen uit, hij vervloekt hen, het scheelt niet veel, of hij ver doemt hen, doch hij zou hen willen omhelzen. Hij hoort bij hen. Hij staat aan hun kant van de streep. Zijn requisitor tegen hen is een daad van ontgoochelde gemeenzaamheid. Hij legt in scherpe taal hun schuld bloot, maar belijdt meteen zijn schaamte over die schuld. Dit boek is het boek van de katholieke schaamte. Het mocht er, naar zijn smaak, iets mér den toon van voeren. Het behoefde niet zachter te zijn om milder te zijn, noch onbarmhartiger om raker te wezen. Er is te veel ironie in, te veel rhetoriek, te veel stijl" in den verkeerden zin. De verontwaar diging, aan wier echtheid geen lezer twijfelen zal, neemt te vaak haar toevlucht tot vernietigende vondsten, die door de herhaling hun kracht ver liezen. Men spreekt niet tienmaal achtereen over ,,de persoon, die de welvoegelijkheid mij dwingt te betitelen als zijne Eminentie de kardinaal-aarts bisschop van Majorca." Het is al mooi genoeg, als men dit nmaal doet. Men herhaalt niet, dat de naam van den Portugeeschen autocraat, die te Lissabon een dictatuur op zijn eigen houtje" onderhoudt, een zeer vergetelijke naam is. Men begint niet elke alinea, bladzijden lang, met dezelfde heusch niet zoo onbetwijfelbare mededeeling: ,.La colère des imbéciles remplit Ie monde". Het feit, dat het grootste deel van de menschheid volgens bepaalde normen uit botterikken bestaat, is prettig noch nieuw. Het verlevendigt alleen de ver antwoordelijkheid van degenen, die er om een of andere (meestal denkbeeldige) reden, een eer in stellen, niet tot deze botterikken te behooren. Bernanos zou sterker staan, indien hij zich meer gedroeg als een mensch, gelijk een ander". Hij gaat te vaak van zichzelf uit. Hij bepleit te nadruk kelijk zijn recht van spreken. Hij grondt zijn ver ontwaardiging te zeer op zijn eigen waarneming, als zou de waarheid een andere zijn, wanneer hij niet zelf deze dingen gezien had. Hij loopt te koop met zijn karaktergebreken, als eischte hij dat men hem voor een hond zou houden, en dan toch met hem instemmen, omdat hij zulk een trouwe hond is, van zoo goed ras, zoo waakzaam, zoo scherp van neus, zoo noodzakelijk. Het is in de meeste gevallen beter, geen hond te willen zijn. ZIEHIER bezwaren genoeg, die de geestdriftige lezer misschien zal nalaten te maken, omdat hij gaarne instemt met een geloovig katholiek, wien scherpe woorden over het episcopaat makkelijk uit de pen vloeien. Ik ben niet zulk een lezer en juist het gemak, waarmede Bernanos den aanval opent AAN INZENDERS VAN MANUSCRIPTEN wordt verzocht bij hun bijdragen een gefrankeerd briefomslag met adres van den afzender in te sluiten. Op het adres van stukken, voor de redactie be stemd, vermelde men geen namen van personen. en volhoudt, maakt de lezing voor zijn boek voor mij iets pijnlijks, zelfs op de plaatsen waar ik geheel met hem instem. Ik acht het geen aanbeveling voor een katholiek dat hij makkelijk en luchthartig oordeelt over bisschoppen. Het moet hem zwaar vallen, gelijk te hebben en hij moet zich dit niet ontveinzen, ook als hij het niet uitdrukkelijk vermeldt. De heldenmoed van de recalcitrantie is vaak niet meer dan doodgewone verwaandheid. Wie dit niet hél goed weet, en er zich niet gedurig van bewust blijft, ontkracht ook zijn sterkste verzet. Hierin is Bernanos zwak. Zijn boek zou er waar deloos door worden, indien er niet naast en onder de veelal overbodige drukdoenerijen kinderlijke schaamte uit opklonk, de diepe, haast onverdraag lijke schaamte van den katholiek, die leven moet in deze wereld, terwijl het Evangelie toch bestaat. De groote ontwrichting van het Westersche geweten vindt haar oorzaak in de onmogelijkheid van een levenloos geworden Christendom om zich te doen gelden als evangelische liefdeleer." Dit is de eigenlijke boodschap van Bernanos. De rest is literatuur, of erger nog: politiek. Die boodschap heeft hij neergeschreven na het zien van gruwelen, op het eiland Majorca bedreven door aanhangers van generaal Franco, maar ook zonder deze gruwelen zou hij tot dezelfde gevolg trekking zijn gekomen. De gruwelen van generaal Franco waren dit stel ik voorop slechts een aanleiding. Men overschat generaal Franco door hem voor een monster te houden. Zulke menschen zijn geen monsters, het zijn burgerlieden, wier carrière onderbroken werd door het ontwaken van instincten, die wij allen in ons hebben maar die wij in rustige omstandigheden maatschappelijk beheerschen omwille van het fatsoen, den stand, de kans op promotie en misschien omwille van de zekerheid, dat wij de samenleving schenden door er ons in uit te leven. Het is zelfs mogelijk, dat diepere over wegingen van religieus-ethischen aard bij de meesten van ons, vandaag nog, die instincten temperen. Maar laat ons niet los, lever ons niet over aan ons zelf. Want dan zijn wij roofdieren. Het christendom had ons moeten bevrijden van ons zelf. Of het ons van andere tyrannen kan bevrijden, ware in dat geval geen vraag ! Bernanos gelooft niet (en ook mij klinkt het weinig aannemelijk toe) dat de voorstelling van generaal Franco als leider van een heiligen oorlog, ja als vurig kruisridder, beschermer des waren geloofs, zou ingegeven zijn door onbaatzuchtige bewondering voor 's generaals bombardementen en verdere krijgsverrichtingen. Aangenomen zelfs, dat hij een fatsoenlijk man is, deze generaal, dan nog is hij niet meer dan iemand, die de baas wil gaan spelen in een land, waar hij, de ongerechtig heden niet meer verdragende, de gelegenheid open zag om ze uit den weg te ruimen, met het gevolg, dat hij zelf in de plaats ervan komt. Het is zijn belang, te verzekeren, dat hij deze plaats op waar dige wijze zal bekleeden. Het is anderer belang, deze verzekering te aanvaarden en zelfs te ver trouwen. Maar het medelijden met degenen, die in dit belangenspel betrokken zijn, schijnt voorals nog niet voorbarig en de verheffing van dit tamelijk ruwe belangenspel tot een uiting van heilig idealisme komt weinig overeen met de voorschriften van het Evangelie. In de gunstigste verklaring blijft de katholieke propaganda voor generaal Franco het gevolg eener politieke uiterste noodzaak, die men toch liever niet gesteld zag, als ik het wél heb ! De Spaansche burgeroorlog duurt echter zóó lang, dat men die noodzaak" voor een alledaagsch geval ging houden. En kan men het de katholieke kranten kwalijk nemen, dat zij over de eeuwigheid eenigszins en raccourci" willen beschikken? NA het avontuur van Benito Mussolini in Ethiopiëheeft Bernanos genoeg van zekere casuïstiek en zou hij eindelijk weer wel eens Chris tendom willen zien, gewoon, platvoersch, evange lisch christendom, dat deze wereld" haat zonder haar te vereenzelvigen met een of andere politieke partij. Zulk Christendom, wij moeten het elkander toegeven, is weinig waarneembaar en het maakt cp ongeduldigen den indruk van vermoord te zijn. Pascal begreep, dat Jesus altijd in doodsstrijd zal zijn. Het kost misschien moeite, zich met deze gedachte te verzoenen, maar zij is meer aannemelijk dan de fictie, dat Adolf Hitler altijd aan de regeering zal zijn. Onze tijd overschat den tijd. Ook Bernanos is te actueel". Georges Bernanos Inmiddels vechten de Spanjaarden en worden geterroriseerd. Het is onzin, te denken, dat zij alleen door de linksche regeering van hoogleeraren geterro riseerd zouden worden, het is zelfs niet heelemaal zeker, dat hoogleeraren in het algemeen heviger terroristen zouden zijn dan generaals. Men kan veel bezwaren hebben tegen linksche hoogleeraren, maar te hooren, dat de novice uit een nonnen klooster, wegens dreigend zér ernstig lijfsgevaar tijdelijk naar huis gezonden, en groot op gaat, dat door haar toedoen zes rooien" tegen den muur gezet zijn, is geen opwekkende ervaring. Zoo iets vraagt een nadere toelichting. Bernanos tracht zich deze dingen te verklaren door te onderzoeken, wat er aan de katholieke opvoeding en in het algemeen aan den geest van de katholieken ontbrak. Hun zedelijkheidsopvatting was vernauwd door concentratie op den angst voor het sexueele, hun evangelische liefde-leer was verduisterd door een compromis met de maat schappelijke toestanden, hun eerbied voor het leven had zich laten vereenzelvigen met eerbied voor het bezit. (?Iemand mag wel vechten voor zijn huis, ook al heeft hij er twaalf, maar hij mag niet vechten voor zijn weekloon, ook al heeft hij niets anders.") DIE mentaliteit schiep de mogelijkheid tot een politiek realisme", waaraan de jeugd door grove leuzen bedrogen haar vertrouwen schonk in de hoop op een betere wereld". Bernanos ont leedt dit realisme onbarmhartig, legt er de gemeen heid, de baatzucht, de wreedheid van bloot. Hij scheurt de papieren leuzen nationaal" en vrij" aan snippers. Hij toont aan, dat zulke woorden waardeloos zijn geworden voor den geest, geheel in dienst gesteld van een kinderachtige hebzucht, waaraan de naam van materialisme nog te zeer den schijn van eenige stelselmatigheid geeft. Doch bovenal: hij schaamt zich. Hij overtuigt ons, dat hij zijn boek schreef om niet verlamd te worden door die schaamte. Fel antidemocraat, met harts tocht strijdend tegen Joodsche invloeden op het maatschappelijk leven, van nature rechtschgezind", werd hij overwonnen door de schaamte en beleed haar. Hij is een onbeheerscht, maar onverdacht, getuige onzer schaamte. Het gezellige familie-hotel met terras aan zee. Eigen parkeerterrein. Vraagt prospectus. PAG. 7 DE GROENE No. 3187