Weldoeners van lezend Nederland Een reportage van de papierfabrieken te Velsen V FAN Gelder Zonen": n van de grootste Nederlandsche concerns; veertig mülioen kapitaal; vier-en-twintighonderd arbeiders; fabrieken in Renkum, Apeldoorn en Wormer; een grootbedrijf te Velsen, met een eigen waterleiding, met een eigen electrische centrale, met een stoom verbruik van honderd ton per uur, met een hout opslagruimte van bijna veertig H.A. waar bij tijd en wijle vier-honderd-duizend kubieke meter hout ligt opgestapeld. En daarom is het tenslotte begonnen met een dagproductie aan papier die, als men er een band van tien centimeter breed van maakt, precies den evenaar zou omspannen. Anders uitge drukt: als men van de dagproductie n groot vier kant vel zou vervaardigen, om er Amsterdam mee te bedekken, dan zouden de hoekpunten kunnen liggen bij het Centraal-Station, het Wilhelmina gasthuis, de Berlage-brug en het Station-Muiderpoort. Een indrukwekkend bedrijf met gigantische kookketels en mengbakken, met daverende walsen en flitsende slijpsteenen, met een wirwar van loopende banden en Jacobsladders, met daverende fabriekstreintjes en geruischlooze kraanbruggen, met papier, en bordjes Verboden te rooken".... PAPIER wordt uit hout gemaakt. Ver weg, in de bosschen van Finland en Rusland, waar het koud is en het hout dus harder wordt dan in warmere streken, werkt een leger van houthakkers. De omge hakte sparrenstammen zakken des zomers langs de ontdooide rivieren naar de kust. Het duurt tusschen haakjes soms drie jaar, voor zij de havens hebben bereikt. Daar worden ze in stukken van n meter gezaagd, in de houtbooten ingeladen per adres Van Gelder Zonen, Velsen (Holland)". Vijf kolossale kranen zwaaien de blokken uit het ruim de lucht in, tot ze dalen in de kipkarretjes van den electrischen bedrijfsspoorweg. En dan begint het eenvoudige, maar ongehoord interessante en indruk wekkende arbeidsproces, waarbij van hout papier wordt gemaakt: krantenpapier, boekenpapier, schrijfpapier, pakpapier en het afvalproduct": bierviltjes. De groote papiermachines werken met twee grondstoffen die men wél dient te onder scheiden : in de eerste plaats met cellulose, dat is de zuivere celstof van het hout die men verkrijgt door het hout te koken met sulfietloog; in de tweede plaats met houtstof, dat ontstaat wanneer men, eenvoudig uitgedrukt, het hout slijpt. Cellulose is een betere grondstof voor papier dan houtstof. De vezellengte van houtstof is namelijk korter. 'Papier dat uitsluitend uit het aristocratische cel lulose is vervaardigd, duidt men dan ook aan met den term: houtvrij papier. Eenigzins misleidend, want de eenige grondstof die er, sinds het lompen papier vrijwel verdwenen is, bij gebruikt wordt, is: hout. HET houtstof wordt rechtstreeks gemaakt uit de n-meter-stammetjes. Maar voor de cellulosebereiding zijn deze te groot. Zij worden in een soort super-snijboonen-molen tot kleine stukjes gemalen, chips" geheeten; het lijkt, als het gesor teerd is, op havermout. Langs eindelooze transport banden worden deze chips" naar boven getranspor teerd in de cellulose-fabriek. Op de hoogste ver dieping bevinden zich daar vier enorme trechters, die met chips" gevuld worden. Eén verdieping lager is de opening van den kookketel, waar zij ingeperst worden. In dezen kookketel?men liet er trots een lampje in zakken, om de diepte aan te geven: een griezelige ruimte die ons deed denken aan Poe's verhaal De Put en de Slinger" worden de chips" met de sulfietloog bijna een dag lang ge kookt bij een temperatuur van 130 graden Celcius. Nog een verdieping lager ziet men dan voor den eersten keer het kookproduct: de ruwe cellulose. Niet dat deze dan klaar is l 'Eerst moeten er nog in razend snelle tonmolens de kwasten uitgeslagen worden, eerst moet in groote waterbassins het zand bezinken, eerst moet de cellulose gesorteerd en weer inge dikt" worden, en dan eerst is zij klaar om tot een laag verwerkt te worden. Het principe van deze bewerking is kinderlijk eenvoudig: men voert de cellulose over een loopende band-zonder-einde, die uit kopergaas bestaat en het water valt naar beneden. Ten overvloede leidt men het cellulose-blad nog over een luchtledige ruimte, waar het overge bleven water naar beneden wordt gezogen, men perst het tusschen twee walsen en dan kan men het De nieuwe papiermachine in de papierfabriek te Velsen oprollen. Het is net ruw behangselpapier, vuilwit van kleur. De rollen verdwijnen naar de papierfabriek om daar de ruwe houtstof te ontmoeten. IEDER die wel eens een scharensliep" gezien heeft, kent het principe van de houtstoffabricage. De houten paaltjes van n-meter-lang gaan in een gesloten ruimte waar zij tegen een fantastisch snel rondwentelende kunststeen stukjes carborundum in cement gevat aangedrukt worden. Bij de opening vliegt het gloeiende houtstof, dat onmiddellijk in water opgevangen wordt, naar buiten. De vezels die door het water meegesleurd worden, zijn natuurlijk niet allen even klein. Er zijn zelfs stukken afslijpsel", die zo groot zijn dat men er voor de papierfabricage niets mee kan beginnen. Alles is geld waard. Van Gelder Zonen" maakt of is het: maken? van dit afval bierviltjes, U weet wel, waarmee u door het cafégooit", gelijk onze even vriendelijke als menschkundige geleider op merkte. De opgeloste houtstof zakt naar beneden en wordt, gelijk met de cellulose het geval was, na gesorteerd te zijn, tot een vuilwitte massa inge dikt". Vervolgens worden de houtstof en cellulose in kolossale kuipen gemengd. Er wordt, om het papierblad dichter te maken, nog een zeven pCt. China clay" aan toegevoegd alsmede enkele minieme hoeveelheden aniline, om het papier een bepaalde kleur te geven gelijk bekend hebben de bladen van b.v. de Arbeiderspers" ook in letter lijken zin een andere kleur dan b.v. de Telegraaf" misschien wordt er ook nog wel iets bijgedaan dat men ons niet verteld heeft en dan is tenslotte de grondstof, beter: het halffabrikaat gereed waar de nieuwe papiermachine het papier van maakt, dat de Nederlandsche krantenlezer 's morgens en 's avonds bedrukt in de bus vindt. DE nieuwe papiermachine men ziet haar op de foto is zoo groot, dat men er een aparte fabriekshal van honderdvijf-en-twintig bij twintig meter voor heeft gebouwd, een enorme ruimte, helder, netjes en zakelijk. Aan het eene einde van de hal komt de grondstof op de machine, aan het andere einde worden de rollen papier naar de expedietieruimte gebracht. Werkt het bedrijf zonder storing, dan duurt het geheele arbeidsproces mis schien enkele minuten, maar het verloopt dan ook met een ongehoorde snelheid. De papiergrondstof, die nog eens extra-gezeefd is, wordt met een snelheid van twintig kilometer per uur op de rondwentelende band van kopergaas geblazen die wij bij de cellulosefabricage ook al ontmoet hebben. In de drie, vier seconden dat de grondstof, alvorens door de droogmachine opgeslokt te worden, over deze band loopt en het water er in een stuifregen uitvalt, moet het blad" geformeerd worden. Dit is eigenlijk het critieke punt uit het geheele arbeidsproces over bodig te zeggen dat het meestal zonder ongelukken gepasseerd wordt. Het geformeerde blad bestaat, ondanks dat er al zoveel vloeistof aan onttrokken is, toch nog voor vier-vijfde uit water. Het papier op de rol dat men op den voorgrond van de foto ziet bevat slechts zeven pCt. water. Het heele deel van de enorme machine dat men op de afbeelding ziet, dient uitsluitend om het papier te drogen. Dit geschiedt doordat men de vochtige papiermassa, nog steeds met een snelheid van twintig kilometer per uur, over vijftig groote cylinders leidt, die met stoom verhit zijn. Hier verdampt het water. Ten slotte wordt het droge papier gekoeld, het wordt over aparte kalanderwalsen geleid waar het een speciale glans krijgt, het wordt opgerold, naar een nieuwe oprolmachine getransporteerd waar men de losse stukken aan elkaar lijmt, het wordt op de bobineuse" in de lengte aan stukken gesneden en het verdwijnt naar de blauwe vracht-auto's van Van Gelder Zonen", Simple comme bonjour". Wij hadden het geluk dat het arbeidsproces, juist tijdens ons bezoek, minder eenvoudig ging. Net toen wij de hal binnentraden, weerklonk een oorverdoovende claxon, terwijl een lichtreclame aanschoot: Papierbreuk". Inderdaad was het papier ergens tusschen de droogrollen gebroken. Een foto-electrische cel had het gerapporteerd. Spannende seconden volgden. Allereerst moest men zorgen, dat de door draaiende machine geen voedsel meer kreeg. Daartoe werd het geformeerde papierblad stukgespoten door een sproeier. Het verdween in een kuip die onder de geheele machine doorloopt en waarvan de inhoud weer naar de mengtroggen wordt gevoerd. Vervol gens werd met luchtstralen de machine schoongespoten. De flarden dwarrelden naar beneden: ook in de kuip. Dan begon men voorzichtig een smalle band papier weer over alle rollen te leiden. Een armsignaal van het eene eind van de machine naar het andere eind gaf aan, dat het gelukt was. Lang zaam werd nu de sproeier teruggetrokken, het blad dat door de droogmachine schoot, werd breeder en breeder, tot het weer de vijf-meter-veertig had bereikt. Daarop bracht men een strook van de laatste rol van de droogmachine over op de eerste van de kalander-machine de eerste maal dat men de machine in gebruik nam, duurde het zes-endertig uur voordat dat gelukt was ! ; tenslotte moest nog de verbinding met de oprolmachine tot stand gebracht worden en het euvel was hersteld. Alles bij elkaar misschien twee minuten oponthoud. PHILOSOPHISCH-aangelegde menschen moeten Van Gelder Zonen" niet bezoeken: ze worden er maar pessimistisch van. Ze gaan zich afvragen, waarvoor dit bedrijf dient. Ze zullen geen genoegen nemen met de verwijzing naar de acht percent dividend die het concern na moeilijke tijden het vorig jaar kon uitkeeren. Zij zullen vragen welken zin deze papierproductie heeft en het antwoord, dat zonder dat geen blad in Nederland zou kunnen uitkomen, noch het Nieuws van den Dag", noch Wiering's Weekblad", noch de Kerkbode voor Gasseltenijeveenschemond en omstreken" dit antwoord zal hem wellicht niet bevredigen. Maar de technicus en de leek-met-belangstelling-voor-detechniek zal bij Van Gelder Zonen" verrukt rondloopen en hij zal niet terugverlangen naar de tijden dat de Assyriërs met oneindige moeite de rots blokken naar beneden moesten sleepen om er de puntige teekens van het spijkerschrift in te griffen! PAG. 5 DE GROENE Ne. 3191