Wetenschappen HET ACHTSTE WERELDWONDER De werking der hormonen in het menschelijk lichaam HET is bijna een halve eeuw geleden, dat de Parijsche wetenschappelijke wereld in op schudding werd gebracht. Den eersten Juni van het jaar 1889 nl. bracht de nestor der Fransche physiologen, Brown-Séquard in de vermaarde Sociétéde Biologie verslag uit van een experiment, dat hij op zichzelf had genomen. Hij deelde mee hoe hij zich de laatste jaren minder fit was gaan voelen, hoe zijn geestelijke en lichamelijke energie afnam en dat hij met schrik den dag zag naderen waarop het wetenschappelijke werk hem te veel zou worden. Uitgaande van de hypothese, dat de verminderde func tie der geslachtsklieren de oorzaak van de molesta senectus, den lastigen ouderdom, zou zijn, had hij een extract bereid uit geslachtsklieren van eenige hanen en vervolgens dit extract bij zichzelf onder huids ingespoten. En met bewogen stem deelde de twee-en-zeventig jarige grijsaard mede, welk een verandering opge treden was in zijn lichaamelijke en geestelijke con stitutie. Dank zij de inspuitingen kon hij zijn ge liefkoosde onderzoekingen voortzetten, kon hij weer een flinke wandeling maken, was zijn eetlust verbeterd, kortom was hij een ander mensch ge worden, oud aan jaren maar jong naar lichaam en geest! Het anders droog verslag vermeldt na deze rede van Brown-Séquard: vifs applaudissements". Met luide toejuichingen was de eerste mededeeling be groet, waarin de werking van klieren met uitwen dige afscheiding op de mensch was aangetoond. De eerste schrede was gezet op een pad, dat nog wijde perspectieven zou bieden. EEN tiental jaren later werd in de hall van het beroemde Cains College te Cambridge een diner gegeven door Hardy, waarbij ook aanzat de jonge physioloog Starling. Zooals het meer gaat op diners van geleerden, vormden recente onderzoekingen de hoofdschotel van het gesprek. Starling vertelde van merkwaardige experimenten, die hij onlangs had genomen. Hij had bij een hond de afvoergang van de alvleeschklier verlegd van de darm naar de buitenwereld teneinde de afscheiding van alvleeschsap te kunnen meten. Het was reeds bekend, dat deze klier ging werken als er zure maaginhoud in de twaalfvingerige darm kwam, maar het was nog steeds een raadsel gebleven, hoe de secretieprikkel het orgaan bereikte. In dien tijd kende men nl. maar n manier waarop een klier tot werking gebracht kon worden: prikkeling van de zenuwen, die naar het orgaan toegaan. Starling had echter zorgvuldig alle zenuwverbindingen van de alvleeschklier ver broken en toch functionneerde deze prompt. Gedreven door de fantasie, zonder welke geen vooruitgang van de wetenschap mogelijk is, had hij toen een zuur extract bereid uit den wand van de twaalfvingerige darm, dit ingespoten bij zijn proefdier, en ziet een maatglas vol helder alvleeschsap was het bewijs, dat de alvleeschklier tot werken gebracht kon worden via de bloedbaan. Starling had al een naam bedacht: hij wilde deze stof secretine noemen, en hij stelde zich voor, dat de zure maaginhoud een hypothetische stof, prosecretine, aanwezig in den darmwand, omzette in secretine, dat dan in het bloed opgenomen de alvleeschklier deed functionneeren. Hij wilde echter ook een naam bedenken voor de geheele groep dier mysterieuse chemische verbindingen, die, op n plaats in het lichaan gevormd en afgegeven aan het bloed, elders hun machtige werking ont plooien. DE kwestie werd voorgelegd aan Vesey, pro fessor in de klassieke talen en autoriteit ten aanzien van Pindarus, die als classicus weliswaar niet begreep wat het belang van Starling's onder zoekingen was- en zich ternauwernood het bestaan van een alvleeschklier herinnerde, maar niettemin het voorstel deed, den naam af te leiden van het Grieksche werkwoord hormaoo, dat aanzetten" beteekent. Als hij het goed begrepen had, zetten de stoffen van zijn geachten collega toch die klier tot werking aan? En de naam: Hormonen, was geboren. DE vooruitgang der wetenschap is niet het werk van enkelingen. Indien wij het glanstijdperk der Hormonen laten aanvangen met deze twee mededeelingen, doen wij de geschiedenis onrecht aan. Reeds lang nl. hadden de geleerden materiaal opgestapeld, feiten verLinks: Een vier-en-zeventig jarige grijsaard Rechts: Dezelfde persoon, ~ er twintig jaar jonger uitziende, na een speciale hormoon-behandeling zameld, die met de bestaande theorieën niet ver klaard konden worden. De Fransche physioloog Claude Bernard, een der grootste genieën van de vorige eeuw, had reeds in 1855 een scherp onder scheid gemaakt tusschen de sécrétion interne en de séciétion externe, het afgeven van werkzame stoffen aan het bloed, het milieu intérieur" en aan de buitenwereld" (waartoe hij ook het darmkanaal rekende). Twintig jaren vóór zijn beroemd experi ment had de bovengenoemde Brown Séquard in een lezing aan de Facultéde Médécine te Parijs het be grip van de inwendige secretie duidelijk gedefini eerd: het essentieele van de producten van klieren met inwendige afscheiding was nl. dat zij hun wer king vér van het punt van ontstaan ontplooien. Een stof als insuline, gevormd door de eilandjes van Langerhans in de alvleeschklier, werkt op de cellen van de lever. Adrenaline, het product van het merg van de bijnieren, vernauwt de bloedvaten in het ge heele lichaam. Thyroxine, afgegeven door de schildklier, zet alle cellen van het lichaam tot ver sterkte stofwisseling aan. EN niet alleen het lichaam ondergaat den in vloed van de machtige hormonen. Ieder, die in Zwitserland of Oostenrijk geweest is, kent de zg. cretins, menschen met physieke afwijkingen welis waar, maar mér toch gekenmerkt door hun gees telijke: de traagheid en de idiotie. De oorzaak van deze, in bepaalde dalen zeer veel voorkomende ziekte is een onvoldoende functie van de schildklier. Chatin had reeds in 1850 gevonden dat het drink water in streken met cretinisme arm is aan jodium tevens weten wij nu, dat dit element de belang rijkste bouwsteen is voor de hormonen, die in de schildklier gevormd worden. Uit deze feiten volgt logisch hoe men deze ziekte kan voorkomen: men kan het tekort aan hormonen aanvullen door ge droogd schildklierpoeder te geven en dan zijn enkele tientallen milligrammen per dag veelal vol doende, om een mensch physisch en psychisch tot vrijwel normale ontwikkeling te brengen of men kan aan drinkwater of voedsel een even geringe hoeveelheid jodium toevoegen en het lichaam vormt de hormonen zélf. Ziehier de macht van het kleine: als in ons dieet met zijn honderden grammen suikers, vetten en eiwitten die luttele duizendsttn grammen van een bepaalde stof ontbreken, die voor den opbouw van een hormoon noodzakelijk zijn, zijn wij gedoemd ons leven als geestelijk invalide te slijten! HET aantal organen bij den mensch, waarvan wij heden ten dage weten, dat zij hormonen produceeren, is grooter, dan men aanvankelijk dacht. En dat niet alleen: klieren als de bijnier, het hersenaanhangsel, vormen meer dan n hor moon. Zoo worden aan het bloed enkele tientallen hormonen afgegeven, die op andere organen in werken en tevens zorgdragen voor de coördinatie van het geheele systeem zelf. De centrale, regelende positie schijnt wel ingenomen te worden door de onaanzienlijke hypophyse, het onderste hersenaan hangsel, enkele millimeters groot en met een ge wicht V2ooo van dat van de hersenen, maar voor het leven op zijn minst even belangrijk, zoo niet belangrijker. Dit nietige orgaantje geeft hormonen af, waarmee het den lichaamsgroei, de geslachtsfunctie, de werking van schildklier, alvleeschklier en bijnier, de melksecretie na zwangerschap, de waterstofwisseling en den bloeddruk reguleert. Is het dan verwonderlijk, dat een bekend onderzoeker eerder de hersenen het hypophyse-aanhangsel wilde noemen, dan omgekeerd? EEN enkel woord over de geslachtshormonen. Behalve eicellen bij de vrouw en spermato zoïden bij den man vormen de inwendige geslachts organen ook producten, die aan het bloed worden afgegeven en als hormonen kunnen worden be schouwd. Zoo zijn menformon en progestine pro ducten van het ovarium, die de physiologische functies der andere vrouwelijke geslachtsorganen beheerschen. De hormonenleer heeft het tevens mogelijk gemaakt, zwangerschap vroegtijdig te constateeren: Duitsche onderzoekers hebben nl. gevonden, dat de urine van drachtige proefdieren een stof bevat, die bij jonge muizen ingespoten, een sterk versnelde rijping geeft van de geslachtsor ganen. Men meende eerst, dat deze stof ook in de hypophyse ontstond, maar meer recente onder zoekingen hebben aangetoond, dat zij elders wordt gevormd. Deze zwangerschapsreactie van Aschheim-Zondek, welke ook bij den mensch veelvuldig wordt toegepast, is een bewijs temeer, dat de hor monen niet alleen academische beteekenis hebben! Merkwaardig is, dat de mannelijke geslachts klieren naast een mannelijk" hormoon, dat de mannelijke secundaire geslachtskenmerken beinvloedt, ook een hormoon afscheiden, dat in de urine van mannen voorkomt en op proefdieren de zelfde werking heeft als het vrouwelijke" men formon. Vermoedelijk is ook het menformon ver antwoordelijk voor de bij beide geslachten optre dende bronstverschijnselen. WIJ hebben noodzakelijkerwijze hiei slechts enkele van de meest belangrijke feiten kun nen opsommen niettemin zal het iedereen duide lijk zijn, dat deze nieuwe tak van wetenschap onge kende mogelijkheden biedt. Men denke echter niet, dat het een sinecure geweest is, om den schat van kennis, die wij tegenwoordig over de hormonen be zitten, te vergaren! Niet alleen, dat de organen zelf zoo klein en teer zijn, dat hun geheele of gedeeltelijke verwijdering slechts onder duizend voorzorgen en met een feillooze techniek mogelijk is, maar ook, omdat de actieve stoffen in zulke geringe hoeveel heden voorkomen, dat soms honderden, ja duizen den organen noodig zijn, om een hoeveelheid hor moon te extraheeren, die men verder kan onder zoeken. Zoo verkreeg bv. Kendall dertig gram thyroxine een der hormonen van de schildklier uit drie ton varkensschildklieren. Niet voor niets zijn dan ook de laboratoria voor hormonen-onderzoek en hormonen-productie ver rezen in de nabijheid der groote slachterijen (Chicago, Oss), waar men immers over deze massa's grondstof beschikt en den afval van vroeger heden ten dage met veel egards behandelt ook omdat de commercieële resultaten allerminst te verwaarloozen zijn! Zoo is de hormonenleer een der fraaiste voor beelden van wat te bereiken valt, als wetenschap en industrie samenwerken, een samenwerking, die mits verstandig opgevat in de komende jaren on getwijfeld nog menige belangrijke ontdekking zal opleveren. DR. J. OUDENBOSCH PAS, IS DE GROENE N». 3193