FEEST EN VERTIER VOOR Hoe het land en de hoofdstad in 1898 de Koningin ingehuldigd hebben T\INSDAG a.s. is het veertig jaar geleden dat koningin Wilhelmina, gelijk de Grondwet voorU schrijft: binnen de stad Amsterdam", den eed aflegde op de Grondwet. Veertig jaren, waarin weinig leed de menschheid bespaard is gebleven, en tengevolge van wereldoorlog en wereldcrisis een nieuwe wereld opgroeide. De wereld van 1898 was een andere wereld dan de tegenwoordige. Het Nederland van 1898 was een ander Nederland dan het huidige. Het Amsterdam van 1808 was een andir Amsterdam dan wij nu kennen. En misschien was zelfs het vreugdebetoon in 1898 een ander vreugdebetoon dan thans beleefd wordt. Van de wereld, van Nederland en van Amsterdam uit 1898 en van de glorieuze feestelijkheden uit die dagen poogt het onderstaande artikel een beeld te geven. Een andere wereld een ander Nederland DE wereld van het jaar 1898 zag er anders uit dan de tegenwoordige. Oorzaken zijn hiervoor teveel om hier aan te geven?het feit is onloochenbaar. De menschen dachten anders: langzamer, bedachtzamer. Zij leefden anders. Er was minder lawaai, minder gejacht, minder sensatie, minder oorlogsvrees. De kranten verschenen nog zonder illustraties en zonder koppen over een heele pagina. Het principe van de radio was ternauwer nood ontdekt: van een uitzending der inhuldiging kon moeilijk sprake zijn. Slechts werd in die dagen voorgesteld om in de Nieuwe Kerk, waar de acht tienjarige koningin den eed aflegde, een phonograaf" te plaatsen, opdat de gesproken woorden voor de volgende geslachten bewaard zouden blijven. De eerste film moest nog gemaakt worden. Variét Flora" gaf als nieuwste snufje levende photographieën", the Bioscope", zooals het genoemd werd. Nog maar pas reden de eerste auto's rond in de straten, maar zoo langzaam dat de straatjongens ze konden bijhouden. Het was een andere wereld met andere beroemdheden. Jaap Eden schitterde aan het firmament der wielrenners en de f lik j es waren nog een merkartikel: Flickjes" van de firma Joh. Flick. De kiekjes" waren nog monopolie van de firma Kiek. Het was een ander Nederland. Het had andere problemen dan het tegenwoordige: niet de werkloosheid, maar de armoede", het pauperisme. Het vrouwenvraagstuk stond in het middelpunt der belangstelling. Zoo juist was de emancipatie roman Hilda van Suylenburg" van Mevrouw Goekoop-de Jong van Beek en Donk verschenen en had een stroom van mannelijke protest-brochures ontketend. Te Amsterdam werd een groote tentoon stelling van vrouwenarbeid gehouden in het Paleis voor Volksvlijt, benevens een congres uitsluitend gewijd aan de bevrijding van het zwakke geslacht. De affaire van de Gebr. Hogerhuis waarin de jonge advocaat mr. P. J. Troelstra naam maakte, veront rustte de Noordelijke provinciën. Het Wilhelmus" moest in populariteit wedijveren met het Wien Neêrlands bloed". De schoone woorden van Marnix' gedicht werden zoo weinig gerespecteerd, dat men zelf aan het knutselen sloeg en zong van Wilhel mus van Nassaue heldhaftig, groot en goed", of: De Zwijger, groot en goed". Men zong in die dagen voorts: En dat is Pietje, ja dat is die Pietje Puck, Hij lust geen klare en dat is zijn ongeluk!" Populair was ook het lied: Kachelhout, Kachel hout, die is gisteren pas getrouwd". De Boeren wer den ietwat voorbarig gefêteerd in: En de Boe ren hebben het overwonnen....". Ten slotte dateert nog uit deze dagen het Amsterdamsen chanson: En we gaane met z'n allen naar de Saan, waar de wie ken van de molen lustig slaan". Dit was de liederenschat waarover de feestvierende Amsterdammer, buiten het kroningslied, beschikte. Hij beschikte te vens over een Amerikaansche pauweveer" omzijn medemensen alleraardigst" te kietelen. Het was namelijk verboden om met serpentine en confetti te gooien: de paardenhoeven zouden op het papier uitglijden.... HET was een andere wereld in 1898 maar of zij omstreeks de feestweek minder bewogen was? Het is de vraag. Een reeks allerbelangrijkste internationale gebeurtenissen eischte eind Augustus en begin September 1898 de aandacht op. Tsaar Nicolaas II deed op 29 Augustus het opzienbarend voorstel, een algemeene ontwapenings- en vredesconfer.entie te houden. Twee dagen later werd in Frankrijk kolonel Henry in hechtenis genomen. Deze bekende dat hij den brief die het voornaamste bewijsmiddel tegen Dreyfus was geweest, vervalscht had. Enorme opwinding. Op i September pleegde hij zelfmoord. Een week later vluchtte de beruchte Esterhazy overhaast naar Engeland. Op 4 Septem ber juichte de Britsche pers over de schitterende overwinning die het leger van Lord Kitchener in den Soedan had behaald: een verbinding Kaïro Kaapstad scheen nabij. Tegelijk deden hardnekkige geruchten de ronde dat Duitschland en Engeland op het punt stonden een definitief verbond te sluiten tegen Frankrijk. EEN andere wereld grover misschien, en ruwer. Het beschavingspeil, stond in tal van groote-stadsbuurten bedroevend laag. De menschen maken den indruk smakeloozer te zijn geweest. Althans het getuigde van weinig smaak dat er druk gevent werd met Wilhelmina-pieterselie en Wilhelmina-aardappelen. In den Haag kon men op een der hofjes aan de Nieuwe haven lezen: Ik heet Versluis Dat zeg ik an je En fesier mijn huis Voor de koningin en Oranje, en een winkelier in de Haagsche Keizerstraat had zijn vijfvoudige illuminatie aldus verklaard: Ik illumineer met vijf, In de Ka/ver straat werden beeldjes van de koningin ver kocht a f I.(Teekening uit die dagen van H. C. Seppings-Wrisht) Twee voor de koningin, Twee voor de Regentes, En n voor mijn wijf. Te Den Haag en op de St. Anthonies Breestraat te Amsterdam kon men gevogelte koopen ,,in frisch oranje en met rood-wit-blauwe veeren". Zelfs de Gouden Koets die dagelijks van negen uur 's morgens tot tien uur 's avonds in het Paleis van Volksvlijt te bezichtigen was, werd in die dagen door velen als een smakeloosheid beschouwd. Ik zie niets dan dat glimmende, domme, niets-zeggende, onartistieke goud, heel prachtig" voor lui die van glans en gunster houden, maar overigens , ,bête comme tout'"', schreef de correspondent van het conservatieve Dagblad van Zuidholland en 's Gravenhage. Een oudmodisch, onpractisch voertuig" luidde het zakelijk oordeel van Frans Coenen in de Opr. Haarlemmer. Een ander Amsterdam .... HET Amsterdam waarin de jonge koningin haar triomfalen intocht deed, was een ander Amster dam dan het tegenwoordige. Het bezat nog een Panopticum, waar men de standbeelden van wijlen koning Willem III en van koningin Wilhelmina kon zien, alsmede de Lombok-groep en de reis van Andrée naar de Noordpool. Op den Dam hoek Damrak, stond nog het Caféde Bissschop passe-partout-plaatsen aan de ramen tijdens de feestweek kostten honderd-vijf-en-twintig gulden en de winkelgalerij in de Raadhuisstraat was net in aan bouw. Op den Zaterdag vóór de inhuldiging werden tegelijk geopend de American Lunchroom in de Kalverstraat en Mille Colonnes" en De Kroon'" op het Rembrandtsplein. Eén hoog bij De Kroon'" was de studentensociëteit NIA gevestigd. De stafmuziek van de schutterij concerteerde nog in Arti& en de Nederlandsche Opera van Van der Linden en Loman voerde in den Stadsschouwburg de Fransche opera Vaderland" op. In het Grand Theater vierde bij het Hollandsch Tooneelgezelschap van Van Lier mevr. Julia Cuypers triomfen in Zwarte Griet", Frou Frou" en La Dame aux Camélias". Tijdens de feestweek waren er in het Grand Theater groote avond- en nachtfeesten met als schlager Zwarte Kardoes en Pietje Puck met de meisjes uit de revue Luilekkerland". Dames zonder geleide worden niet toegelaten". Prot gaf in Frascati" ,,De rose domino's" en het Concertgebouworkest dat Don Quichotte" en Also sprach Zarathustra" van den opkomenden componist Richard Strauss in studie had genomen, gaf in den tuin matinees musical es" onder leiding van AndréSpoor. Oscar Carréknald bij de Jubel-gala-voorstelling met de zweep in zijn Koninklijk Circus" aan den Amstel en zijn Duitsche concurrent Circus Renz had voor de parade-gala voorstellingen" de tenten opgeslagen aan de Ruysdaelkade. Op de Amsterdamsche wielerbaan reden Cordang en Champion een match over 100 km. met levende gangmaking, o.m. van het beroemde Dunlop-team". Kras was nog het prominente Amsterdamsche café. Op Zondag 4 September zijn er, aldus De Tijd", meer dan vijftigduizend menschen in- en uitgegaan. Het gouden horloge van den Heer Krasnapolski was dan ook in de drukte gerold. Maar in de Port van Cleve" was ook toen al het zingen ver boden, daar aldus het Handelsblad" de kellners gewoon zijn, het bestelde af te roepen". Amsterdam in feestgewaad ! SCHATTEN had men besteed aan de versierin gen. Huizen waren getooid met groen en bloemen, en eerepoorten waren opgericht, die echter niet alle even geslaagd mochten heeten. Velen waren er die men op iedere tentoonstelling kan gebruiken", klaagde de Standaard". Op de Rozengracht hingen, aldus hetzelfde blad, portretten van de koninginnen, zoo leelijk, dat het bijna Majesteitsschennis" was. Zij moesten verwijderd worden. Van de eerepoort op het Spui had men een soort reclamebord gemaakt: er waren alle zaken op vermeld die men bij de winkeliers in de buurt kon koopen. De versiering van de Kalverstraat bevredigde weinigen. Dwars over de straat hangt de wasch te drogen van de Jantjes der oorlogsbo dems, die in het IJ liggen", critiseerde de Amster damsche Courant". Tooneeltricots die uithangen", stond elders te lezen. Men had voorts in de Kalver straat boven de winkels de wapens aangebracht van de Nederlandsche gemeenten. Het wapen van Schiedam hing recht boven het Poolsche koffie huis" maar hoorde, aldus de Standaard", eigenlijk boven vrijwel alle winkels te hangen. De firma Perry had trots de wapenborden uitgehangen van alle plaatsen waar zij filialen had. Op den Dam was Naatje handig gecamoufleerd. Slechts in het MuiderPAG. 4.DE GROENE No. 3I»6