DE GROE NE AMSTERDAMMER OPGERICHT 1877 Redactie en Administratie: Keizersgracht 355, Amsterdam - C. Tel. 37964. Abonnement f. 10.?per jaar. Postrekening: 72880. Gem. Giro G 1000. Abonnementen kunnen met elk nummer Ingaan, doch alleen tegen het einde van een jaargang, na opzegging vóór 1 December, worden beëindigd. 8 OCT. 1938 SOMBERE VOORUITZICHTEN NEGEN dagen geleden waande men zich op den rand van den afgrond het lijkt al weer weken geleden. Langzaam demobiliseeren de verschillende mogendheden; de rust keert weer. Europa komt tot bezinning en op den vredesroes is een kater gevolgd, waarvan men de symptomen elders in het aftreden van Duff Cooper kan waarnemen, ten onzent in den bezadigden, ja pessimistischen toon van vele dagbladen, die zich de vorige week aan juichende lofkreten te buiten zijn gegaan. Steeds breedere kringen vragen zich bezorgd af, of voor den vrede van München niet een te hooge prijs is betaald. Steeds breedere kringen zien in, dat Tsjechoslowakije als bolwerk der democratie reddeloos verloren is en dat Duitschland tegen geringe offers een kostbare overwinning heeft behaald. Was een oorlog niet tóch beter geweest? dat is de vraag die menigeen zich, zij het bedeesd, stelt. Het komt ons voor dat het stellen van deze vraag onjuist is. Waartoe een oorlog ons geleid had, weet niemand. Hitler is het resultaat van Versailles wat zou wel het resultaat van een eventueel tweede Versailles zijn? Wanneer dit blad bepleit heeft, dat de democratische mogendheden voet bij stuk moesten houden, kwam dat dan ook niet uit den wensch voort, zoo spoedig mogelijk een nieuwen wereldoorlog te zien losbarsten, waarin het Derde Rijk alleen zou staan integendeel: deze houding was gevolg van de opvatting, dat de vrede slechts waarlijk bevorderd zou worden, wanneer het recht zich tegenover de macht zou handhaven, n gevolg van de overtuiging, sindsdien door menig feit beves tigd, dat Duitschland tegenover een gesloten front van democratische mogendheden nimmer zou hebben doorgetast. Erkent men dat Chamberlain den vrede heeft gered, dan staat men zwak met alle protesten tegen den prijs die hem afgedwongen is. Slechts wanneer men van den beginne af aan op het standpunt heeft gestaan dat hier geen concessies noodig waren en dat Chamberlain den vrede dus niet heef t gered, maar heeft bedorven slechts dan mag men zijn gedragslijn aan scherpe critiek onderwerpen. Laat ons hierbij dit erkennen: dat Duitschland niet zou doortasten, was, hoe waarschijnlijk ook, niet absoluut-zeker. Door voet bij stuk te houden, hadden de democratische mogendheden dus het risico op zich genomen, dat een wereldoorlog tóch zou uitbreken. Zij, die dit risico wilden aanvaarden, bevonden zich in het goede gezelschap van den be zadigden Londenschen Economist". Thans echter is men door den loop der feiten gedwongen tot de conclusie dat de regeeringen van Frankrijk en Engeland ook dit risico niet aangedurfd hebben. Waarom ? DE vredeswil van deze beide regeeringen is niet' de eenig mogelijke, laat staan de eenig juiste ver klaring. Er zijn ook reëele factoren geweest die de houding van Daladier en Chamberlain bepaald hebben. Reeds vaak is er op gewezen dat het in strategisch opzicht uiterst moeilijk voor Frankrijk ware geweest, Tsjechoslowakije te helpen. Men wint den strijd niet door een stellingsoorlog aan weerszijden van den Rijn, maar uitsluitend door een offensief. Of de Siegfried-linie op den duur het offensief van het Fransche leger zou hebben tegen gehouden, is de vraag. Dat dit offensief den aanvaller aanstonds honderduizenden dooden zou hebben gekost, is vrijwel zeker. De Fransche regeering had bovendien moeten samenwerken met de regeering van de Sowjet-Unie iets waarop Bonnet die over intieme verbindingen met de haute finance" beschikt, niet gebrand was. Voor deze samenwerking voelden de Engelsche conservatieven al evenmin. Het is merkwaardig hoe weinig gewicht de stem van Rusland in de geheele Sudeten-affaire heeft gehad. Hier ligt ook, naar het ons voorkomt, het geheim van Hitler's succes. Hij heeft het Chamberlain immers ronduit gezegd: Versla me maar dan krijgt ge een communistisch Duitschland. Hebt ge ? dat liever ?" Is het verwonderlijk dat de ondernemer en Engelschman Chamberlain geen risico's heeft willen nemen? Trouwens, er waren ook andere factoren waarmee hij rekening moest houden. Het Dominion Zuid-Afrika had zich, ondanks sterke pressie uit Londen, niet solidair verklaard en de machtige Congres-partij eischte in ruil voor de L. de Jong te verstrekken hulp, den dominion-status voor de kolonie Britsch-Indiëop. Het was de Engelsche regeering voorts bekend dat Japan op het punt stond de Britsche belangen in China steviger aan te pakken. Ten slotte is de toestand in Palestina de afgeloopen maanden steeds dreigender geworden: Engeland zou in een tweeden wereldoorlog het contact met de Arabische wereld kunnen verliezen. Dat alles zijn punten die men bij de beoordeeling van de houding der Britsche regeering in het oog dient te houden. Het Britsche Rijk dat, tusschen haakjes, minder Engelschen telt dan er Duitschers op de wereld zijn is een machtig, maar vooral ook een teer organisme. Het wordt bespoeld door alle oceanen. Het wordt op verschillende punten be dreigd door de geconcentreerde kracht van vol keren, die minder universeele belangen moeten ver dedigen door Japan in het Verre Oosten, door Italiëin de Middellandsche Zee, door Duitscland in Europa. Dat zijn omstandigheden die het voeren van een fiere, principieele staatkunde uiterst moeilijk maken. Elke conservatieve politiek deze kan, dat heeft Macdonald aangetoond, ook door Labour gevoerd worden is een politiek van het compromis. Zij ontwijkt den strijd: zie China. Zij zoekt de bemiddeling: zie Spanje. Zij deinst voor geen partiëelen nederlaag terug: zie Tsjecho slowakije Het woord nederlaag" is niet te sterk, want Tsjechoslowakije i's verloren, met of zonder Benesj. Daar helpen geen Engelsche leeningen aan. DE weg naar den Balkan ligt daarmee open voor Duitschland. Dat is het eerste en onmid dellijke gevolg van de capitulatie van Tsjechoslo wakije. Het komt ons voor, dat de tactiek van Duitschland wat Zuidoost-Europa betreft, op een nauwkeurig overwogen, reeds jaren geleden opge steld plan berust: bindt deze landen economisch, dan bindt ge ze op den duur tevens politiek. Londen en Parijs hebben in het begin van dit jaar tot hun schrik geconstateerd, dat Duitschland in vier jaar tijds verreweg de eerste leverancier en afnemer is geworden van alle Balkan-staten. Hongarije en Bulgarije zijn voor de helft, Turkije en Zuidslavi voor een derde, Griekenland en Roemeniëvoor een kwart van hun export op Duitschland aangewezen. Engeland en Frankrijk hebben geprobeerd, het Derde Rijk uit deze machtspositie te verdringen. Turkije kreeg een enorme leening. De crediet-aanvragen van Griekenland, Roemeniëen Bulgarije zijn nog in behandeling. Ook wilden de Engelsche en Fransche regeeringen den aankoop van Balkan producten stimuleeren. Het effect van dit finan cieel en economisch contra-offensief is door Mün chen bedorven. De Balkan weet, dat hij voortaan van Duitschland en Italiëafhankelijk is. Reichsminister Funk reist er van de eene residentie naar de andere en haalt de economische banden met succes nauwer aan. In landen als Hongarije, Roe meniëen Zuidslaviëdoen de nationaalsocialisten zich voor als de bevrijders van den half-verpauperiseerden boerenstand. Hun ideologische en practische propaganda heeft er steeds meer succes. Om n voorbeeld te noemen: in drie jaar tijds heeft de I. G. Farbenindustrie door middel van een neven onderneming die de teelt van uit Mandsjoekwo overgebrachte soja-boonen bevordert, tweehonderd duizend Roemeensche boeren aan zich gebonden. Wie verder ziet dan het oogenblik, mag een Grootduitsch Rijk, dat zich van Emden tot Sofia uitstrekt, dan ook niet langer tot de onmogelijkheden rekenen, zeker niet wanneer hij in het oog houdt in hoe korten tijd de zelfbewuste en actieve Tsjechoslowaaksche republiek niedermanövriert" is. Dit Grootduitsch Rijk zou in economisch opzicht een sterke eenheid vormen. Het industrieele en het agrarische deel zouden elkaar op welkome wijze aanvullen. Het tegenwoordige Duitschland zou van zijn petroleumtekort af zijn Roemeniëexporteert twee maal meer van deze onmisbare vloeistof dan Duitschland importeert en zou over een belangrijk koren overschot beschikken. Dat bij deze krachtige ex pansie van het Derde Rijk de belangen van Itali op den duur in het nauw zullen komen, is vrij waar schijnlijk. Geen nood er zijn nog altijd Fransche koloniën, die als schadeloosstelling dienst kunnen doen. Dat de Drang nach dern Osten" tenslotte ook tot een botsing tusschen Duitschland en de Sowjet-Unie zal leiden, wordt door de machthebbers* van deze beide landen reeds openlijk toegegeven. Gelukkig voor de gemoedsrust van den Rijkskanselier woont ook in de Oekraïne een kleine Duitsche minderheid en van het bestaan van een door Berlijn gesubsidieerd Oekraïnisch legioen heeft Nederland zich ten tijde van den Rotterdamschen moord op overste Konovalec kunnen over tuigen. Het tafreel dat wij hier ontrollen Duitsch land en daarmee het nationaal-socialisme heer schend over geheel Centraal- en Zuid-Oost-Europa is weinig bemoedigend. De waarheid, hoe bitter ook, mag echter niet verbloemd worden. Het Pruisisch militarisme is ten koste van tien millioen dooden verslagen. Duitschland heeft den wereld oorlog verloren. Twintig jaar later is het op weg de niet behaalde overwinning zonder oorlog in de wacht te slepen. Een wonderbaarlijke prestatie laat ons dit rustig erkennen, ook, neen juist als demo craten. DE democratie" is op het gebied der buitenlandsche politiek altijd een twijfelachtig begrip geweest. Twijfelachtig, in zooverre de op dat terrein zoo al niet noodzakelijke, dan toch gebruikelijke methoden geheime diplomatie e. d. met elke ware democratie in strijd zijn. De regeeringen beslissen over de hoofden der onder danen heen. Wil men echter desondanks van de democratische" mogendheden spreken, dan dient men te erkennen dat deze Frankrijk en Engeland vooraan en met hen de democratische gedachte een nederlaag van onberekenbaar ernstige gevolgen hebben geleden. De gevolgen, voorzoover het de buitenlandsche verhoudingen aangaat, worden lang zamerhand duidelijk. Zij laten zich, wat de binnenlandsche verhoudingen betreft, voorshands slechts raden raden met groote en diepe bezorgdheid. De wereld staat, allen goedwillenden verklaringen ten spijt, aan den vooravond van een versnelden bewapeningswedloop, die de reeds hier en daar merkbare verbetering in de conjunctuur zal stimu leeren. De regeering van het Derde Rijk slaagt er in, dezen bewapeningswedloop te financieren door vergrooting van de jaarlijksche productie en rela tieve verlaging van het levenspeil der bevolking. Dit stelt haar in staat een groeiend gedeelte van den arbeid te besteden aan improductieve werken, gelijk de bewapening. Dit geeft haar tevens een steeds grooteren voorsprong op andere landen, die industrieel niet verder ontwikkeld zijn maar waar de jaarlijksche productie door korteren werktijd kleiner en waar het levenspeil hooger is. Het is dan ook geen wonder dat in deze andere landen, die het Derde Rijk toch willen bijhouden of voorbijstreven, de neiging ontstaat om van dezelfde middelen gebruik te maken. De macht van het staatsapparaat is de laatste jaren in landen als Engeland en Frank rijk belangrijk gegroeid niet altijd ten bate van de democratie, wanneer men ziet dat de Engelsche eerste minister zijn parlement eenvoudig voor vol dongen feiten stelt en wat voor feiten ! en dat de Fransche Kamer slechts bijeenkomt om na een korte zitting weer uiteen te gaan. Deze allerwege merkbare tendenz tot verzwakking van de democra tie, ook in het binnenland, zal, naar wij verwachten, door de conferentie te München en haar gevolgen afgezien nog daarvan dat de verschillende regeeringen in toenemende mate de luimen van het nationaalsocialistische Duitschland zullen gaan ontzien belangrijk versterkt worden. Het overi gens onschuldige bericht, dat de gemeenteraad van het Belgische Schaerbeek de Algemeene Kiesrechtlaan" herdoopt heeft tot , ,Neville Chamberlainlaan" mag men in dit wijdere verband sym bolisch noemen. PAG. 3 DE GROENE No. 3201