Tooneel MODERN in een HET Tsjechische boulevardblad Vecer" heeft aanvallen gericht op D. '38, het toneel collectief van E. F. Burian, dat naar de smaak van den redacteur, te radicaal is georiënteerd. Wij hebben, toen wij dit lazen, moeten denken aan het gesprek, dat wij met Burian voerden, in het Praag van een paar weken geleden. Terwijl wij spra ken over de kunst, die hij met zijn merkwaardig talent zo hartstochtelijk dient, galmden luidsprekers mobilisatie-mededelingen over Wenzelsplatz en droegen de dagbladen aangrijpend wereldnieuws door de stad. Is het dwaas over toneel te praten, terwijl men de kanonnen opstelt ? Burian, de kleine, levendige leider van Divadlo '38, die in zijn sober theatertje het Praagse publiek al heel wat artistieke verrassingen heeft bereid, vindt het niet. Hij slaat de brug tussen het gesprek en de tijd, door te zeg ge Op dit ogenblik is het mijn taak, het Tsjechi sche volk de rijkdom te tonen van zijn cultuur, die waard is dat er voor gestreden wordt. Ik put uit oude Tsjechische volkspoëzie, waaruit hetzelfde vrijheidsverlangen opklinkt, dat ons in deze dagen sterk maakt. Hebt u mijn dorpssuite gezien?" We kunnen bevestigend antwoorden, want de vorige avond waren wij, met Praagse vrienden, in Burian's theater, waar wij, zonder een woord Tsjechisch te verstaan, sterk werden geboeid door de uiterst vindingrijke, plastische, met muziek en dans versierde opvoering van drie oude volksstukjes der Bettelbakus", een kleurig carnavalsspel, Sulicka", een boertige klucht, geheel door vrouwen gespeeld en het spel van de Heilige Dorothea", dat de heldhaftige vastberadenheid schilderde van Doro thea, die zich door geen enkele vorm van tyrannieke dwang van het dien en harer zaak liet afbrengen. Charmant en leerzaam, zulk toneel, maar het toont slechts n kant van Burian's werk. Deze man heeft ook Frühlings Erwachen", de barbier van Sevilla", Hamlet", en Goethe's Leiden des jungen Werther" geënsceneerd. Hij bracht boven dien op het toneel, wat hij uit de verzen van Villon en Kastner haalde. VOOROP staat", zegt Burian, dat het de regis seur is, die creëert. Tekst, spelers, muziek, decor, film en licht vormen zijn arsenaal. Soms neem ik een werk der klassieken, omdat geen thema zo nieuw is, dat men het bij hen niet vindt. Ik leg het accent op de gedachten die mij voor deze tijd belangrijk voorkomen. Als ik Othello" speel, dan is het voor mij het drama van de rassenhaat. On aantastbaarheid van de tekst? Maar die klassieken hebben toch ook oude gegevens opnieuw bewerkt! Uit het moderne repertoire, kies ik wat ik goed acht. Vind ik niets, dan geef ik zelf vorm aan hetgeen ik zeggen wil. Met mijn idee ga ik naar mijn litteraire helpers als Vaclav Kaplicky, Josef Toman, Fr. Halas en Max Brod en praat er over. Samen maken wij dan het scenario, dat ik ga verwerkelijken met mijn spelers, het licht, de film, de muziek, de dans. De combinatie filmtoneel heeft voor mij onder meer betekenis, als middel, om de monoloog te realiseren als dialoog met zichzelf." Burian ziet het als de taak van het moderne toneel, critische waarden te scheppen omtrent de maatschappij. Kunst betekent voor hem een schep pende oppositie. De kunstenaar, uit de massa voort gekomen omdat hij, bij de gratie van zijn talent, de problemen beter aanvoelt, moet niet deel zijn van de massa, doch haar enige stappen vooruitgaan, opdat zij volgen kan. Begrijp me goed", zegt Burian die zich woedend maakt als het hem niet dadelijk gelukt, de Duitse woorden te vinden die zijn gevoeE.^Bo/ek'/n de titelrol van Der Bette/bokus", Regie en muziek van £. F. Burian. Choreographie en costuums van N. JirsikoYÓ lens juist weergeven, ik zie mezelf als een gewonen cultuur-arbeider. Ik woon niet in een ivoren toren, ben geen enfant terrible der burgerij, noch een met gunsten beladen, maar tóch buiten het maatschap pelijk gebeuren staande artist", als de toneelkun stenaar in Sowjet Rusland. Ik sta midden in het sociale, maar bewaar, uit de aard van mijn kunste naarschap, een noodzakelijke afstand met de massa". Als we over de praktijk van deze ideeën praten, laat Burian foto's van zijn opvoeringen zien, Letterkundig leven EENZIJDIG GEHAKKEL Madeleine Vivan, Tillage Bïoir (Riedcr, Paris) HET probleem van de jeugd is het onderwerp, dat deze jonge schrijfster voornamelijk tot schrijven aantrekt. Het vorig jaar debuteerde zij met een studentenroman: Une Maison. Daarin trachtte zij het conflict der genera ties weer te geven, gelijk zich dit voornamelijk bij het radicale gedeelte van de aankomende provin ciale Fransche studentenwereld vertoont. Als tijds beeld was die roman reeds om de stof zeker niet onbelangwekkend. Toch was hier geen sprake van een voldragen kunstwerk; het was alles een beetje oppervlakkig en kortademig verteld, en denkt men aan wat een Romains in '22 van den studentikozen geest gaf in Les Copains, dan kan het zwaarwichtig geredeneer der eenzijdige en onkritische wereldbestormende jongelieden van Madeleine Vivan maar matig overtuigen. Ze zijn te onbekookt, en al te simpel en rethorisch, zoodat zij eer een caricatuur dan werkelijkheid lijken. In Village Noir vindt men de jeugd voornamelijk uitgebeeld in de jonge jaren van den hoofdpersoor, den boerenzoon Etienne, en later in zijn relatie tot zijn leerlingen en tot zijn kinderen, wanneer hij onderwijzer is geworden, eerst in een dorp, later in een arbeiders-voorstad, den village noir". Als tegenhanger tot den intuïtieven Etienne, met zijn zuiver begrip voor wat de jeugd toekomt, treedt dan nog een zekere Jean op, die het type van den intellectueel moet voorstellen. Maar deze schilderirg is zoo dilettantisch, dat zij als volkomen mislukt moet worden beschouwd. Een dusdanige hoeveel heid domheid en onnoozelheid mag men een wille keurig intellectueel aanwrijven, maar toch niet iemand die als het prototype van het genre moet dienen. Dat is een te ver gaand tendentieuze voor stelling van zaken. De stijl heeft weinig adem en drijft op het zelfde procédévan korte zinnetjes als mejuffrouw Vivan's eerste boek. Toch zijn er hier en daar ineens weer verrassend frissche notities. Zooals wanneer Etienne als jongen op de boerenhofstede het bovenlijf onder de pomp wascht, en de schaduw van den kersenGoethe's ,,1-eidenJdes jungen Werther" in prachtige, geprojecteerde decors, Beaumarchais' de barbier van Sevilla" op een guitaarvormig platform, Oor log" van Erben en Burian, waarvoor de regisseur, die ook in de muziekwereld een naam heeft (men herinnert zich zijn Voice-band, die in Nederland was) zelf de songs componeerde. En tenslotte geeft men ons ook zijn boek Kehraus auf der Bühne" waarin hij kernachtig zijn denkbeelden formuleert. S. CARMIGGELT boom teekent hem tatoueeringen op zijn borst". Of later, wanneer hij getrouwd is, en een tweeling wordt geboren: zijn ouder moeder, de boerin Clémence ontvangt de beide kinderen in haar armen; twee, zegt ze, dat is wel erg bezwaarlijk, in hun schamele omstandigheden, maar men kan ze niet terugsturen naar waar ze vandaan komen." Of deze prachtige, teekenende waarneming, waar een jong meisje, een leerlinge van het dorpspensio naat voor weezen, uit den schemer van de kerk komend plotseling de volle zon in haar gezicht krijgt: ze deinst terug alsof iemand probeerde haar te zoenen." Een schrijfster met zulk een beeldend vermogen is aan zichzelf verplicht, bij een derden roman met gaver en rijper werk voor den dag te komen. V. E. v. V. Kunsttentoonstellingen Stedelijk Museum, De Onafhankelijken". Kunsthandel Santee Landweer, Keizers gracht 463. Schilderijen van Kasimir Pacewicz. Recent werk van Stefaan Couwenberg (tot n Nov.) Kunstzaal van Lier, Rokin 126. Nieuwe werken van A. C. Willink (tot 3 Nov.) Nieuwe lithografieën van Aart van Dobbenburgh en beeldhouwwerken van Fritz J. Kormis (tot 10 Nov.) Kunsthandel van Wisselingh, Rokin 78, Wer ken van Toon Kelder (tot 5 Nov.) Kunsthandel Huinck & Scherjon, Heeren gracht 469. Najaarstentoonstelling van Nederlandsche- en Fransche Kunst (tot 15 Nov.) Galerie Robert, Keizersgracht 527. Schilde rijen en teekeningen door Jan Ponstijn. Beeldhouw werken door Fred Carasso (t/m. 30 Oct.) De Ronde Brug, Reguliersgracht 74. Schilde rijen door Toon v. d. Muysenberg (t/m. 3 Nov.) Kunsthandel de Brug, Prinsengracht 969. Simplicissimus-tentoonstelling (10 Oct.?29 Oct.) PAG. 10 DE GROENE No. 3203