Turkije en Kemal Atatürk: de zieke man" hersteld L de Jong f D' . E geschiedenis van Turkije toont het Turksche volk aan, dat zijn ras sinds het verschijnen van het menschdom op aarde het hoogste en edelste menschentype vormt. In den loop der eeuwen waren het het genie en de qualiteiten van dat ras die de menschheid telkens van de eene trap van cultuurontwikkeling tot de volgende hebben opgewerkt. Ieder volk heeft groote mannen voortgebracht, maar er is geen enkel volk dat zoo groote staatslieden en zoo groote militairen telt als het Turksche. Onder welk aspect men hen ook beziet, de grootste man van allen die het Turksche volk voortgebracht heeft, is Moestafa Kemal." Aan de officieele geschiedenis van de Turksche republiek die drie jaar geleden door de Vereeniging tot bestudeerin^. van de Turksche geschiedenis is uitgegeven, zijn deze woorden ontleend. Ze leggen eerder van jeugdigen overmoed dan van bescheiden heid getuigenis af, en men zal er dan ook goed aan doen ze met menige korrel zout te nemen. Aan den anderen kant kan men de oogen niet sluiten voor het feit dat deze merkwaardige ophemelarij historisch in menig opzicht noodzakelijk, begrijpelijk en dus vergeefelijk is. Turkije mocht op het politiek tooneel van de negentiende eeuw de weinig eervolle rol van zieken man" spelen waarover straks meer. Het Turksche volk heeft zich door een ontzaglijke krachtsinspanning opge werkt uit een situatie die door velen als volslagen hopeloos werd beschouwd. Tot een dergelijke krachtsinspanning komt een volk echter eerst, wanneer het in een roes van zelfoverschatting de neer-drukkende werkelijkheid uit het oog verliest en, gedragen door een gevoel van uitverkorenheid, zichzelf en zijn land verandert. Het Turksche volk héft zichzelf veranderd. Het heeft Turkije tot een ander land gemaakt, en eere wien eere toekomt deze ontzaglijke prestatie is niet los te denken van zijn bezielenden leider: Moestafa Kemal Atatürk El Ghazi, vertaald: Moestafa, de Voortreffelijke, Ata türk (dit is de achternaam, die hem bij de wet van 24 November 1934 werd verleend), de Overwinnaar. OM het werk van Kemal Atatürk te begrijpen en te waardeeren, dient men iets te weten van Turkije onder de laatste Sultans. Volgens de beste kenners van het land waren jawasj ! jawasj !" langzaam l langzaam !" de eerste woor den die de vreemdeling er leerde, hetgeen geen toeval mocht heeten. De bevolking maakte den indruk ingeslapen te zijn. De boeren op het land bewerkten den bodem in hoofdzaak op dezelfde wijze, waarop hun voorouders het vijfhonderd jaar geleden ook hadden gedaan. Van de schaarsche opbrengst viel bovendien nog een aanzienlijk deel toe aan de landheeren en aan den staat. De handel was in de handen van een schare grijp grage buitenlanders. Wat er aan eigen industrie was, bezweek langzaam maar zeker onder de buitenlandsche concurrentie: Europa overstroomde de inheemsche markt met goedkoope producten, tot tenslotte, gelijk een Engelschman het uitdrukte, niets meer Turksch was, behalve de modder". Buitenlandsche concessionairs plunderden het land uit. Typeerend is in dit verband wat met de Bagdadlijn geschiedde, welker maatschappij een bepaald staatssubsidie ontving per kilometer geëxploiteerden spoorweg. Van een concessie, groot tweehonderd kilometer, had deze maatschappij slechts honderdeen-en-negentig kunnen gebruiken. Toen was het laatste station, gelegen aan den rand van de woestijn, bereikt. Geen nood: de rails werden negen silometer ver de onbewoonbare vlakte in gebouwd en de maatschappij liet dagelijks een trein heen-en terug naar het eindpunt rijden, natuurlijk zonder passagiers of vrachtgoed. Dit kwam den Turkschen belastingbetalers op ruim twintig-duizend gulden per jaar te staan. De ambtenaren waren door en door corrupt moesten dat wel zijn, omdat ze anders zouden verhongeren. Eerlijkheid was, zoo als dr. W. Noordman het in zijn bekende studie over Turkije scherp formuleert, een ongeoorloofde weelde". Slechts weinigen poogden aansluiting te zoeken bij het moderne Westen en die weinigen deden het vaak op oppervlakkige wijze. De wel gestelde Turk had wel drie of vier pendule's naast Kemal Atatürk, de leider van het moderne Turkije elkaar op tafel staan, maar geen enkele liep. Het geen trouwens wél zoo gemakkelijk was, want de Turksche dag" liep van zonsondergang tot zons ondergang, zoodat het op den eenen dag altijd enkele minuten vroeger of later twaalf uur" was dan op den anderen. VERARMDE boeren, corrupte ambtenaren, hebzuchtige buitenlanders het was wel een fraai geheel, waarover de laatste Sultans den scepter zwaaiden. Wellicht hadden zij hun troon kunnen redden, door zich aan het hoofd te stellen van het streven naar Europaeïseering. Het tegen deel was het geval. Door de ervaring van talrijke paleisrevoluties en bijpassende moorden waren zij niet wijs, maar slechts doodsbang geworden. Het opkomend liberalisme werd telkens opnieuw in de kiem gesmoord. Woorden als vrijheid" en grond wet" werden uit het woordenboek geschrapt. Het nieuwe begrip /.vaderland" mocht niet uitgesproken worden. In Constantinopel mocht geen telefoon worden aangelegd: dat zou den onderdanen maar in staat stellen, geheime gesprekken te voeren ! Blijvend laat zich een hoogere beschaving echter nimmer weren. De Sultans hebben de moderni seering consequent tegengewerkt, zij zijn ver dwenen. Jong Turkije spreekt hun namen met verachting uit en kent nog slechts n afgod: Kemal. KEMAL Atatürk is inderdaad een uitermate interessante persoonlijkheid. Hij is een dicta tor, maar een dictator tegen wil en dank. Hij voelt zelf dat de dictatuur een ongewenschte toestand is en heeft dan ook herhaaldelijk pogingen gedaan om een gezonde oppositie in het leven te roepen. Dat dit mislukt is, was niet zijn schuld. Hij mist het bulderende dat enkelen van zijn confraters in Europa eigen is. Zijn redevoeringen zijn een aan trekkelijk mengsel van paedagogische pathetiek en zakelijkheid. Er spreekt een kracht uit die de toejuichingen Van millioenen-massa's kan ontberen. Om het ideaal dat hem voor oogen stond een nationaal, modern Turkije te verwezenlijken, heeft hij de zwaarste offers gebracht, in welk opzicht hij te vergelijken is met den jongen Mussolini, van wien hij het overigens in beginselvastheid heeft gewonnen. Kemal is in het jaar 1880 te Saloniki geboren in een betrekkelijk modern milieu. Twaalf jaar oud werd hij op een particuliere middelbare school door een leeraar afgeranseld wegens een vergrijp dat hij niet had begaan. Het ontbrak den jongen Moestafa noch aan karakter noch aan koppigheid: hij wou niet meer naar die school toe en kwam zoodoende bij de militaire opleiding. Zijnwiskundeleeraar schonk hem daar den bijnaam Kemal", de Voortreffelijke". In Constantinopel, het huidige Stamboel, waar hij de militaire academie bezocht, werd hij terstond opgenomen in de samen zweringen der liberale Jong-Turksche beweging, die in 1908 tot een geslaagde revolutie leidden. De bevolking was echter nog niet rijp voor de moderniseering: vrouwen die zich zonder sluier waagden te vertoonen, werden gelyncht, en de pre sident van de kamer verwekte een formeel oproer toen hij mededeelde, dat hij met een hoogen hoed door Constantinopel zou loopen in plaats van met de traditioneelen fez. Als elders, was ook in Turkije een oorlog de wereldoorlog noodig om de geesten voldoende te revolutioneeren. Moestafa Kemal heeft in dezen oorlog een groote rol gespeeld, met name bij de verdediging van de Dardanellen. ' Na den oorlog, die voor Turkije dat op het ver keerde paard had gewed, werd verloren, kende Kemal nog slechts n doel: de nationale republiek. Hij heeft zich een meester getoond in het verwerven van aanhangers. Deze werden slechts ingewijd voor zoover hij het noodig achtte. Zoolang de Sultan zich nog niet voldoende had gecompromit teerd, sprak Kemal het woord republiek" niet uit. Sultanaat en kalifaat behooren nu tot het verleden, het zwaard en de mantel van den Profeet zijn opge borgen in een Museum voor Oudheden, kloosters zijn opgeheven, monniksorden verboden. De fez, het symbool der achterlijkheid" is verdwenen. Een moderne tijdrekening en moderne stelsels van maat en gewicht zijn ingevoerd. De Turksche cijfers zijn door de Arabische" vervangen en het oude alphabet, dat men slechts in vijf a zes jaar kon leeren lezen en schrijven, heeft voor een nieuw plaats moeten maken. De bevrijding van de vrouw is een feit geworden. De maatschappij als geheel is verjongd. Turkije heeft het burgerlijk recht van Zwitserland, het Italiaansche strafrecht en het Duitsche handelsrecht letterlijk overgenomen. Aan het onderwijs wordt groote aandacht besteed, de landbouw wordt gemoderniseerd, de industrie wordt opgebouwd. Dit alles is niet het werk van den Ghazi alleen. Geen enkele dictatuur rust slechts op een dictator. Zij rust op een groep. Ook in Turkije is het een groep van personen, vooral officieren, geweest, die inzagen dat Turkije den achterstand slechts in een geforceerd tempo en onder geforceerde verhoudingen kon inloopen. Kemal's verdienste is, dat hij helderder dan de anderen doel en middelen heeft gezien. DE Britsche leening van zestien millioen pond die Turkije in den zomer van dit jaar heeft verworven, zal grootendeels gebruikt worden ter uitvoering van het Derde Industrie-plan. Dit plan voorziet in den aanleg van enkele nieuwe havens, het bouwen van acht-en-twintig moderne vracht schepen, de moderniseering van de dokken, het bouwen van een fabriek voor landbouwwerktuigen, van twee krachtstations en van een groot aantal andere industriëele ondernemingen. De nieuwe Duitsche leening van honderdvijftig millioen Mark zal in hoofdzaak voor de defensie worden gebruikt. Aldus ontwikkelt zich daar in de Levant een moder ne mogendheid van vijftien millioen inwoners, waarmede het Westen terdege rekening moet hou den. Kemal, de dictator, was een vriend der democra ten in het buitenland. Dat zijn opvolgers aanslui ting zouden zoeken bij de grootste Balkanmogendheid Duitschland , is niet onwaarschijnlijk. Zoo wordt ook daar, in het uiterste puntje van Europa, de overwinning van het Derde Rijk beves tigd en een expansielijn doorgetrokken, die onder de benaming Bagdadbahn" reeds in de historieboekjes van vóór den wereldoorlog figureert. . . . ALS EINSTEIN IN HOLLAND LEEFDE... Ja.., wat dan? ZIE OMMEZIJDE Tegen Slapeloosheid, Overspanning:, Gejaagdheid, Onrust en Zenuwachtigheid, gebruike men de Zenuwstillende en Zenuwsterkende Mijnhardt's Zenuwtabletten PAG. 7 DE GROENE No. 320-4