Het nieuwe bouwen De Rozekruistempel te Haarlem IN de discussie over de hedendaagsche architec tuur, een gebied, waarop de richtingen elkaar niet zonder geestdrift bestrijden, is meer dan eens de opmerking gemaakt, dat het nieuwe bouwen slechts tot sterk positivistische uitingen in staat zou zijn. Hoe onjuist deze bestrijdingswijze van de moderne richtingen in de bouwkunst is, toonde onlangs architect B. Merkelbach in dit blad aan, bij welke gelegenheid hij als voorbeeld de synagoge noemde, door zijn collega A. Elzas gebouwd aan de Lekstraat te Amsterdam. Als complement van zijn betoog, dat ook in de moderne architectuur geestelijke waarden tot uitdrukking kunnen komen, kan het merkwaardige gebouw aan de Bakenessergracht te Haarlem dienen, de Rozekruistempel van architect Retera, welke zeer stellig een geeste lijke, zelfs een mystieke levenshouding concretiseert. Het is echter niet de duistere mystiek van de middel eeuwen, die in het gebouw uitdrukking kreeg, doch de klaarheid, die inhaerent is aan andere mystieke richtingen. Een belangrijke gedachte, die voor een deel wellicht in het onderbewustzijn van den mensch 'sluimert, breekt zich voor degenen, die oogen hebben welke willen zien, baan in de heden daagsche kunst en haar belangrijkste exponenten. ledere scheppend kunstzinnige daad is voor een deel verheldering, verlichting van het leven, en in de opvattingen van de nieuwe architectuur in het bijzonder wordt de wereld ons reeds voor een deel bevrijd en verhelderd zichtbaar gemaakt, ook waar zij is beinvloed door positivistische ideologieën. De heer Retera heeft zich van een uitzonderlijke opdracht gekweten: de levensbeschouwing van de leden van het Rozekruisgenootschap te symboliseeren en te concretiseeren. De Rozekruisers zijn Christenen, die de innerlijke leer van den Christus als de eenige godsdienst van den Westerling be schouwen. De symboliek van den Rozekruistempel Film Filmdialoog en OP niet al te onpersoonlijke wijze bekeken, is'de film van onze dagen, de ,,circenses" van een numeriek oneindig grootere massa dan ooit in de geschiedenis cm brood en spelen zou hebben gevraagd, en reeds daarom belangrijk, het eerst geschikt om ons mededoogen op te wekken. Mededoogen, omdat het voor een rijkeluiszoontje met een kast, volgepropt met kostelijk speelgoed, moei lijker is om productief, scheppend te spelen, dan voor het jongetje met de ne meccano-bouwdoos, dat in de spanning van zijn beperkte middelen gemakkelijker den weg vindt naar het rijk der creatieve verbeelding. De film, geboren in en uit onzen armen tijd van technische vervolmaking heeft het waarlijk niet gemakkelijk gehad. In haar kortstondig bestaan van een kleine dertig jaren werd zij overstelpt met zooveel technische mogelijk heden, dat de vervulling van haar verplichtingen telkens bijna ondoenlijk bleek. En nu, nog voordat zij haar kinderschoenen is ontgroeid, leeft de film in de schaduw van de zevenmijlslaarzen, die de techniek reeds voor haar heeft klaargezet. . . . Film is handwerk, business" en kunst, en in den aard van haar bestaan is het gelegen, dat deze drie levensvormen van de film elkaar telkens weer moeten overrompelen, dat het filmambacht nood gedwongen moet uitmonden in de business" die tot filmfinanciering tot stand kan zijn, terwijl het scheppen van filmkunst het onontwijkbaar desideratum der filmbusiness zal moeten blijven, dat zij moeilijker benadert naarmate de technische ontwikkeling het filmambacht noodt, de nieuwe mogelijkheden in oogenschouw te nemen. Als echt kind van onzen tijd bezwijkt de film dan ook gaarne voor elke kans, om zich op een nieuwe techniek te concentreeren, het alibi van den vorm, dat haar voor eventueele diepgaander eischen beveiligen kan. NU, op een afstand bezien, was de overgang van de zwijgende film naar de geluidsfilm in Hollywood haast koddig in zijn hulpeloosheid. Singing Fooi" was nog geboren en getogen in de logische vervolmaking en traditie der zwart-witkunst, een film, waarin een zwartgekleurde blanke met witte handschoenen tegen een zwart pak zong, onverschillig hoe en wat. Het kwam ook niet zoozeer op den inhoud aan als op het technisch wonder: den robot met his masters' voice". Het middel van den geluidsband werd voor het film ambacht allereerst een speelgoed, de geluidsrekwisiteur met windmachine, vogelfluitje, en erwten in Interieur van den tempel bij daglicht berust op de esoterische beteekenis van den bijbel. Elk woord en elk getal heeft voor de Rozekruisers mystieke beteekenis zoo komen in den tempel vele mystieke getallen tot uiting. De zeven lichtcirkels in het plafond symboliseeren de zeven planeten, de achttien ramen (twee groepen van drie maal drie) het mystieke licht, het zwarte plint langs de wanden de aardsche gebondenheid van den mensch, waaruit de blanke wanden oprijzen, die de zuiverheid van den geest symboliseeren. De twee kandelaren verzinnebeelden Aquarius en Leo, de beide teekens, die volgens de Rozekruisers wijzen op de toekomstihe aera, in den bijbel beschreven als het nieuwe Galilea. Het getal 3 symboliseert de drie-eenheid, 5 is het getal van Mercurius, het hooge denken, 7 zijn de latente mogelijkheden in den mensch, die tot ontwikkeling kunnen worden ge bracht. Vandaar de zevenvoudige kandelaar, in den bijbel beschreven als de drager van het licht. De brandende kaarsen vormen een scherpen driehoek, een tamboerijn werd een zeer geachte medewerker. De film kon zingen, muziek maken, donderen, blaffen en schreeuwen, zij kon ook spreken, en lang heeft het geduurd voordat Hollywood genoeg begon te krijgen van het ongeremd gebruik van het nieuwe speelgoed.... en over den zin van het spel begon na te denken. Na het filmambacht kreeg de filmbusiness haar beurt. ledere zakelijke leiding is voor een groot deel routine, en zoo kon het gebeuren, dat de film maatschappijen langen tijd niet op het idee kwamen om iets anders te produceeren dan sprekende zwijgende films", met op den geluidsband de vervanging van het vroegere bioscooporkest en den antiek geworden explicateur. Het streven naar filmkunst echter bewoog zich in twee richtingen, de optische en de acoustische. Men bleef gelooven in het primaat van het oog met aamvullende filmdialoog, f men forceerde het voorrecht van het gehoor en maakte den dialoog tot middelpunt. Deze beide varianten vereischten niet laleen volkomen verschillende manuscripten, doch ook geheel verschillende regisseurs en acteurs. Terwijl de zuiver optische film van montage en gecompliceerd cutting" appelleert aan het automa tische, gevoelsmatige meedenken van den toe schouwer, brengt de film van den filmdialoog een taak mee voor het bewuste denken. Waarbij wij vriendelijkerwijze willen veronderstellen, dat er in beide films iets denkbaars te vinden zou zijn ! ZOOALS te verwachten was, heeft mettertijd de dialoogfilm een tijdelijke overwinning be haald over de film-met-filmdialoog. Resultaat was de overstrooming van onze bioscopen met praatfilms" vooral van Amerikaansche origine, waarin de gevatheid van het op den geluidsband gesproken woord de film moest dragen en beheerschen. De Europeesche, met name de Fransche film, concen treerde zich meer op de traditie van het beeld. De nieuwe techniek werd hier minder geestdriftig uitgebuit, waardoor een gemakkelijker weg kon openblijven naar de werkelijke mogelijkheden van de geluidsfilm, die men ook in Amerika meer en meer begint te zoeken, vooral ook van de zijde van de filmbusiness. Het is merkwaardig, te zien hoe Hollywood met precies dezelfde methodes worstelt met precies dezelfde problemen als bij de komst van de geluids film, nu de kleurenfilm in opkomst is. Het symptoom van de kinderziekte is ook hier weer het onvermoeid die het stoffelijk werk symboliseert als een nood zakelijkheid om tot geestelijken groei te komen, op de grondslagen van goedheid, waarheid en gerechtigheid. Een korte aanduiding van deze sym boliek is onontbeerlijk, om de strekking van de opdracht te begrijpen. De heer Retera slaagde er met sobere middelen in, den Rozekruistempel te maken tot een architectonische uiting van waarde, welke in het bijzonder juist de niet-materieele qualiteiten, die in de nieuwe architectuur aanwezig kunnen zijn, aan het licht brengt. Er is in dit ge bouw een atmosfeer, die een sterk zuiverenden invloed moet uitoefenen op degenen, die er bijeen komen. Een gebouwtje, dat in meer dan n op zicht een eigen taal spreekt, al zal het taalgebied, dat het bestrijkt, minder uitgestrekt zijn dan dat hetwelk sommige leden van de groote familie der hedendaagsche architecten, luidruchtiger van toon en ostentatiever van gebaar trachten te ver overen. H. BUYS spel met het nieuwe technische middel, en de kleuren films spelen niet meer in den modernen tijd met de uniforme kleedij van Europa of Amerika, doch bij de Indianen, Mexicanen of Middeleeuwers, overal daar, waar ook de mannelijke ster meer kleuren scala's mag dragen dan 20 cm. das.... DOCH de gekleurde film staat pas aan het begin van haar levensweg, en filmdialoog en dialoog film zijn in het midden van haar ontwikkeling begrepen. Het ziet er naar uit, of de weg naar de filmkunst voor de dialoogfilms niet meer openstaat. De overheersching van den dialoog bij de film met al haar visueele eischen en mogelijkheden, draagt, geheel afgezien van de kwaliteit van den dialoog zelve, de kiem van eenzelfde doodelijke vervalsching als elk expressiemiddel, dat tot het alpha en omega van een uiting wordt verheven. Evenzeer was de ziekelijke overheersching van het decor in de latere Berlijnsche methode van prof. Reinhardt gevaarlijk voor en vreemd aan het wezen van het tooneel. Anders staat het met den filmdialoog. Zij bergt de oneindige mogelijkheden in zich van het gesproken woord, mogelijkheden die meer gelijk zijn aan die van den dialoog" van het werkelijke leven dan aan die van het tooneel. Want niet alleen boven den amusementsvorm van de dialoogfilm, ook boven den filmdialoog staat de eenheid die belangrijker en in essentie anders is dan haar onderdeelen: de filmtaal, machtig expressie middel dat alleen de onoverzienbare invloedssfeer van de film waardig is, omdat zij alle uitdrukkings mogelijkheden van de film in zich kan vereenigeri. In een film, die in filmtaal" tot ons zou spreken, zouden beeld, geluid, filmrhythme in en buiten het beeld, spel van de acteurs en compositie elk haar eigen rol moeten spelen, organisch ondergeschikt aan het groote geheel. Een artistieke verantwoorde lijkheid als deze werd tot nu toe slechts sporadisch in de filmproductie bereikt, omdat men te gauw tevreden was met een gemakkelijke verdubbelde mededeeling", b.v. door geluid en beeld. Het vol komen verantwoord gebruik van alle onderdeelen van de filmtaal echter zou een verdieping kunnen scheppen die iets van den zin van het gebeuren zou kunnen basthouden. Onbewust streeft men in bijna elke serieus gemaakte moderne film naar deze mogelijkheid. Een film-in-filmtaal zou een geheel zijn, dat het stellen en de behandeling van proble men, ook sociale problemen, zou rechtvaardigen. Zij is, in zuiveren vorm, tot nu toe utopie. En toch zou zij niets anders zijn dan het sinds langen tijd gezochte, vanzelfsprekende.... eenvoudig: een film. ELLEN KAHN PAG. II DE GROENE No, 3216