_L/e middenstand l B. Merkelbach WANNEER men over volkshuisvesting" spreekt, denkt men in het algemeen niet aan middenstandswoningen. Hoewel er verschillende middenstands-woningbouwvereenigingen zijn, die met Rijkssteun, ingevolge de financieele paragrafen van de Woningwet, zijn gebouwd en zelfs wel met Rijkssteun geëxploiteerd worden, denkt men, van volkshuisvesting sprekende, toch in de eerste plaats aan arbeiderswoningen. De meeste woningbouwvereenigingen zijn dan ook arbeiderswoningbouwvereenigingen, en het meeste geld, door Rijk en Gemeente afzonderlijk of te samen verstrekt ten behoeve van de Volkshuisvesting, kwam ten goede aan de arbeiderswoningen. Aanvankelijk waren de woningbouwvereenigingen zelfs min of meer instellingen van liefdadigheid. De gegoede" Amsterdammers organiseerden woning bouwvereenigingen om den werkman" aan een menschwaardig onderdak te helpen. Menige Amsterdamsche familienaam is nog met dit werk ver bonden, en dat vele kelderwoningen te Amsterdam konden worden opgeruimd, was in de eerste plaats te danken aan het initiatief van deze weldoeners. De woningwet van 1901 regelde echter officieel de bemoeiingen en het toezicht van de overheid bij den bouw van woningen. O.m. zijn de bouwverorde ningen een uitvloeisel van deze wet. De huisvesting van het volk was niet langer een zaak van liefdadigheid, doch de overheid had inge volge deze wet o.m. de zorg voor het menschwaar dig onderdak" van het volk op zich genomen. Dat men deze zorg op verschillende wijze kan interpre teeren is in den loop der jaren wel gebleken. De toepassing der financieele paragrafen is in den loop der jaren zeer verschillend geweest, politieke invloeden hebben zich doen gelden, en thans is men, terecht of ten onrechte (dit zullen we hier in het midden laten) in den Haag van meening dat men alleen financieelen steun ingevolge de woningwet kan verkrijgen voor den bouw van woningen, die door de particuliere bouwnijverheid niet worden of niet kunnen worden gebouwd. Hiermede is dus de middenstandswoning ver stoken van deze speciale overheidszorg. Want de particuliere bouwnijverheid te Amsterdam heeft middenstandswoningen gebouwd, in ontzaglijke hoeveelheden. Heel Amsterdam-Zuid is het resultaat van de activiteit van den particulieren bouwonder nemer, ook wel, maar minder sympathiek eigenbouwer" genoemd. Er zijn door de particuliere bouwnijverheid ook duizenden arbeiderswoningen te Amsterdam geproduceerd, doch deze tak van dit veelzijdig bedrijf willen we verder in dit artikel buiten beschouwing laten. De middenstandswoning is te Amsterdam in alle denkbare huurklassen gebouwd, van de grens der OUDE EN NIEUWE KUNST (Adv.) Tl KOT l N DEN HAAG - NASSAUPLEIN 6 EASTERN ART Permanente tentoonstelling van MODERNE SCHILDERIJEN Jos. Lnisenburg Boschweg, Nunspeet woning arbeiderswoningen-huren, tot die der wo ning voor den zeer gegoeden midden stand. Het begrip middenstand" is overigens zeer moeilijk te definieeren. Wat wil particuliere bouwnijverheid nu in het algemeen zeggen? De particu liere bouwondernemer bouwt op eigen risico een complex huizen. Hij vraagt den grond in erfpacht, hij ontwerpt, of laat de plannen ontwerpen, hij bouwt de huizen of besteedt den bouw daarvan in verschil lende onderdeelen aan, alles voor zijn re kening en risico. Is het geheele complex gereed, dan verhuurt hij de woningen en tracht daarna het geheel te verkoopen aan particulieren of maatschappijen voor geldbelegging al of niet bezwaard met een hypotheek. Uit den aard der zaak zijn hierbij in de praktijk van het leven aller lei tusschen- en overgangsvormen ge groeid, waarbij de belegger" b.v. reeds eerder zich tot koopen verbindt, ja zelfs wel op teekening" koopt, of waarbij de bouwondernemer het complex zelf in ex ploitatie houdt, waarbij het dan in een aparte naamlooze vennootschap wordt ondergebracht. De kern van de zaak blijft toch dat uiteindelijk een complex woningen tot stand moet komen dat verhandelbaar" is, dat zoo noodig in een publieke veiling" koopers vindt tegen een prijs die boven de productiekosten ligt. De verhandelbaarheid zal natuurlijk sterk beinvloed worden door de verhuurbaarheid. Dat alles drukt ook zijn stempel op de verhouding van opdrachtgever tot architect in dezen tak van het bouwbedrijf. IN normale gevallen is de architect de raads- en vertrouwensman van den opdrachtgever, die zijn krachten er aan geeft om het bouwwerk in zichzelf zoo volmaakt mogelijk te maken. Bij de particuliere bouwnijverheid is de architect eigenlijk een nood zakelijk kwaad voor den bouwondernemer, om de benoodigde toestemmingen en vergunningen van de overheid te verkrijgen, (bouwvergunning, goedkeu ring schoonheidscommissie e.d.) en alle belang stelling van den architect die niet gericht is op het uiteindelijk doel: geldbelegging", is onnutte ballast, die slechts remmend werkt en hinderlijk is voor alle betrokken partijen. Ook in dit proces zorgt de praktijk des levens voor verschillende overgangsvormen, een samengaan van belangen en een botsing van belangen, doch het wezen van de particuliere bouwnijverheid in den vorm als wij dien thans kennen, is als hier boven geschetst. Men moet daarom wel een naïeve dwaas zijn om te juichen om het feit dat een bouwondernemer zich van de medewerking van een goed architect voorziet, zooals ir. Boeken dat deed, toen bekend werd dat architect J. F. Staal de opdracht had ge kregen de plannen te ontwerpen voor het blok wo ningen aan de Apollolaan hoek Beethovenstraat. Want de bekwaamheid van den architect kan hier de situatie niet redden, er zijn machten in het spel die ook hij niet zal vermogen te beïnvloeden. Dit alles zegt niets ten nadeele van de particuliere bouwondernemers.Ik wil gaarne verklaren dat ik voor vele resultaten,welke door hen bereikt werden.respect heb, dat het risico dat zij dragen, vaak van groote durf getuigt, en dat zij vaak ten onrechte van de zijde der architecten beschimpt worden, als waren zij dwazen die geen oog hebben voor de ontwikkeling der bouwkunst en voor het belang der bewoners. De architecten zijn eerder dwazen, die verwachten dat zij de particuliere bouwnijverheid zouden kunnen regelen, en dat hun woord en hun raad voor den ondernemer het meest waardevol zou zijn. De belangrijkste uitingen op het gebied der bouwDe achter- en voorzijde van het complex Apollolaan, hoek Beethovenstraat kunst kunnen nu eenmaal niet van deze zijde der bouwnijverheid verwacht worden. Dit is vanwege de quantiteit wel bedroevend, maar het is niet anders en niemand treft daarvan de schuld, en zeker niet den bouwondernemer of den architect. ARCHITECT Staal heeft bij den bouw van dit complex woningen, dat deels uit tage woningen en deels uit heerenhuizen bestaat, vele afwijkingen van zijn teekeningen en voorgeschreven materialen moeten accepteeren, die bij een normalen bouw niet zouden voorkomen. De erkers aan de tage-woningen b.v. waren bedoeld van afgepleisterd gewapend beton, waartusschen bronzen puien. Het werden baksteenen muren waarvoor wit geschilderde ijzeren platen, en waartusschen bruin geschilderde stalen ramen. De voordeuren van de heerenhuizen werden ver anderd, de stalen kolommen onder de balcons niet omkleed. De partijen" die in geglazuurde steen waren gedacht, werden gewone baksteen, en de steen der gevels werd niet zooals bedoeld was, enz. enz. Aan wien de schuld? Zeker niet aan den bouwer, want de huizen bleven een even goede geldbelegging. Den architect? Toch zeker ook niet, want hij had het anders gewild. Maar misschien was hij juist schuldig doordat hij het anders wilde, niet schuldig als architect, maar schuldig als schakel in de ketting naar de goede belegging. Moet ik dan over de architectuur nog meer schrijven? Dat zou onbillijk zijn, want niemand is hiervoor ten volle verantwoordelijk te stellen. Evenzoo kan men niemand verwijten dat de tuinen met de houten schuttingen in dezen vorm ontoelaat baar zijn bij de open bouwwijze die hier gevolgd is. Dit blok mag slechts een waarschuwing zijn aan de autoriteiten, om voorzichtig te zijn met open bebouwing, als men niet gelijktijdig de machts middelen heeft of wil hanteeren om die zaken te regelen, die vroeger ongeregeld waren. Want zelfs Staal bleek niet in staat ijzer met handen te breken. Daarvoor moet men over tangen beschikken ! UW FAMILIEWAPEN opgespoord en prachtig ge schilderd in maat naar keus f 13.50. Beschikken nu over meer dan een half millioen gegevens. Vraagt eens vrijblijvend aan. Zegelringen, stamboomen etc. Heraldisch Genealogisch Bureau De Banier, Zeer billijk. Oranje Nassaulaan 87, Overveen. PAG. II DE GROENE No. 3228