'rouwen en vrouwenleven Een modern tapijt uit 1799! De ontwikkelingsgang van een -Nederlandsene industrie IIMIIIIIIIIIinilllllltllllllllllllllllllllllllMIIMIIIIIIMIUIIMIIinillUUnillHIIHIIIIIIIIIIIIIIIIflIIIIIIIIIII ,,Burgemeesteren, Schepenen en Raaden der Stad DEVEN TER, belooven een Premie van twee-honderd-en-vijftig Caroli Guldens, aan degene, welke voor den eersten Augustus, deezes Jaar 1776 ter Secretarye derzelve Stad het beste Plan van een FABRIEK van W olie Stoffen of anderen aard, overleevere, waardoor Arme Luiden en Kinderen aan den Arbeid kunnen geholpen worden, mits hetzelve, met gegronde hoope van goed succes kan werkstellig gemaakt worden: zullende Schepenen en Raad een bekwaame Werkplaats aanwijzen en alles wat tot voortzetting van dezelfde strekken kan zoeken toe te brengen. De Schrijvers worden verzogt, hunne Naamen en Woonplaatsen in een verzegeld, Briefje te melden, tot Opschrift hebbende de Zinspreuk, waarmede hun Plan onderteekend is: zullende dezelve alle, uitgenomen hetgeen den Prijs behaald, ongeopend verbrand worden". iiniitiiiiiii tiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiHniitiiiiiiiiiiiiHiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiii:iiiiiiiiiiiiiiiiiiiitiimiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii f DIT oude initiatief van werkver schaffing heeft aan een der groote Nederlandsche industrieën het aanzien geschonken. Want het bekroonde ont werp stichtte een fabriek van wollen en katoenen stoffen, die zich o.a. toe legde op de vervaardiging van geweven dweilen. Veel van de productie zal huisindustrie geweest zijn, doch het staat vast, dat in het jaar 1797 de Deventer Tapijtfabriek werd opgericht. Hier werden de kleeden nog geweven Maar de fabriek had reeds spoedig een goeden naam, zoodat de raadspensionaris Schimmelpenninck die een ge knoopt tapijt uit Smyrna had, waarin een groot gat gebrand was, de Deventer Fabriek liet vragen, of zij ook ge knoopte tapijten konden repareeren. De directeur, Gerhart David Birnie, durfde het wel aan en kreeg het fraaie stuk toegestuurd. En dat bracht hem op een idee. Hij keek nauwkeurig de knooptechniek van het Perzische stuk af, hij noteerde de oude Perzische mo tieven en begon die te styleeren. Hij construeerde een getouw om het be schadigde stuk te repareeren, deed dat op voortreffelijke wijze en was toen gereed om hier in Holland het eerste handgeknoopte tapijt te laten vervaar digen. Dat was 1799. NU, honderdveertig jaar later, is de techniek van het knoopen zoo goed als niet veranderd. Het ge touw, schering en inslag, de motieven, de gebruikte wol, de techniek, de toe wijding en kunstzinnigheid bleven gelijk. Hieruit blijkt wel, dat Birnie een knap technicus en kunstenaar was. Zijn ontwerpen zijn nu nog voorbeelden van tapijtkunst en de tapijten die in die dagen geknoopt zijn, vallen op door hun sierlijke teekening, zinvolle mo tieven en warme kleuren. Zulk een groot tapijt uit 1800 hangt in de groote toonhal van de Rotterdamsche tapijtfabriek van het tegenwoordige concern, de Koninklijke Vereenigde Tapijtfabrieken, waartoe zich de De venter, de Rotterdamsche en een Haagsche tapijtfabriek in 1918 samen voegden. Die oude tapijten lijken nog vrijwel ongebruikt. Hun kleuren zijn frisch, hun wol veerkrachtig en levend. Want de vroeger gebruikte wol van Hollandsche schapen is evenals de tegenwoordig toegepaste van de Au stralische dieren sterk en onverslijtbaar. Er zijn dus nog vele tapijten over, uit elke periode van de werkzaamheid der fabrieken. En als men die beziet, valt de continuïteit der motieven op. Er is dus een Deventer handgeknoopt tapijt, met een soort gestyleerd Perzisch motief, dat honderden jaren getrotseerd heeft. Nu, als toen, wordt het met de hand vervaardigd. Aan de groote ge touwen zitten tientallen meisjes. Knoop voor knoop wordt gelegd, getrouw volgens de werkteekening, waarop in kleur elke knoop aangegeven is. Na elke rij gaat de inslag er tweemaal doorheen, de rij wordt aangeklopt en een nieuwe rij knoopen wordt ge legd. Maar in den tijd van de mecha nisatie der arbeidsprocessen is ook voor dit ingewikkelde handknoopen een machine uitgevonden. Van staal zijn hier de vingers", tandraderen en radertjes, hef boompjes en mesjes ver vangen hier de bewegingen van meisjes handen. Hier worden dus de machinaalgeknoopte tapijten vervaardigd en het is zeer moeilijk, het verschil met de hand geknoopte te ontdekken. HET spreekt van zelf, dat de machinaal geknoopte tapijten in serie gemaakt worden, in n kwaliteit, met een beperkt aantal modellen. Bij handgeknoopte tapijten zijn er wel elf kwaliteiten. Die kwaliteit is dan afhan kelijk van de dichtheid ,van het aantal knoopen per vierkanten meter. Dit loopt van 16.000 tot 60.000 en in enkele bijzondere gevallen tot 200.000 knoopen per vierkanten meter. Het is begrijpelijk dat hieruit, door ver meerderd arbeidsloon en grooter wolverbruik veel hoogere kosten voort spruiten. Maar hiertegenover staan de Deventer handgeknoopt tapijt in de Social Hall van het M.S. Ruys van de K.P.M. grootere schoonheid en langere levens duur van het handgeknoopte tapijt. Het zou echter onjuist zijn, te meenen, dat de genoemde fabrieken alleen kleeden met de oudere Perzische motieven vervaardigen. Een groot gedeelte van de productie bestaat uit de moderne tapijten. Geheel effen kleeden of zeer eenvoudige motieven worden thans machinaal in vele kleuren geknoopt en geweven. Op die wijze ontstaan goedkoope moderne tapijten. Het begrip machinaal" is hier dus geenszins identiek met geest loos" of massaproduct". Want de zorgvuldigste en kunstzinnigste ont werpen worden er voor gereserveerd. Eenerzijds, omdat het publiek dit reeds vraagt; dat is dus zuiver commer cieel. Anderzijds om het publiek in die richting op te voeden; dat is dus wel degelijk idealistisch. IN vele gevallen dekt echter een machinaal geknoopt tapijt de behoefte niet. Dat geldt voor een ruimte, waar een ontwerper het kleed in directen samenhang met de rest van de inrichting wil brengen en voor die ruimten en trappenhuizen, waar ge compliceerde hoeken en grillig verloop van muur en trappen een speciaal ge knoopt tapijt eischen. Heel groote zalen, paleizen der Koninklijke familie, bijzondere gevormde ruimten in bank gebouwen, trappenhuizen in modema gazijnen, en niet te vergeten het overgroote deel der mailbooten, die om hun zorgvuldige inrichting terecht ver maard zijn, hebben zulke tapijten. Hier kan dus de architect met nauw keurig omschreven eischen komen. De grillige vloer wordt gemeten en geteekend, en met den architect gaan de vaste ontwerpers der fabrieken aan den arbeid. Frissche ideeën en diepe kennis van wol en knooptechniek paren zich hier. De resultaten zijn overal, waar veel menschen komen, te bewonderen. Schouwburgen, bios copen, stadhuizen, ministeries. Waar men ook komt, overal bewijst het product van de vereenigde tapijtfabrieken zijn materieelen en aesthetischen levensduur. De mogelijkheden voor de kleeden zijn dan ook groot. In meer dan drie duizend kleuren hangen de strengen wol in de voor raadzolders. Het product wordt in eigen fabrieken geverfd, dus zijn er nog meer mogelijkheden voor kleuren combinaties. Dagelijks wordt er ge xperimenteerd met nieuwe materia len, met nieuwe materiaalcombinaties. Cocos met sisal voor goedkoope en sterke moderne vloerbedekking, nieuwe en zeer fraaie soorten moquette, boucléin moderne kleuren, speciale tapijten met combinatie van wol in verschillende dikten, nieuwe motieven en nieuwe kleuren. Zoo ontstond in den loop der jaren een technisch en artistiek zeer vol maakt product, zooals dat bijvoorbeeld te bewonderen valt in het thans onder handen handgeknoopte tapijt voor de nieuwe Oranje". Niet meer de strenge motieven maar vroolijke randen van teere bloemen slingeren zich rondom het helder en juist gekleurde wapen schild, dat het centrum van het groote tapijt uitmaakt. Een zacht beige fond, met het geel, roze, groen en vieux rose van de bloemen maken een verrukkend geheel. En ook hier weer een overwinning in de rust der motieven van den grilligen vorm van de te beleggen ruimte. Dit is een der perfecte uitingen van deze machtige industrie. Het is een bijzonder stuk, dat echter in zijn bij zonderheid de veelzijdigheid en doel matigheid van het heele product, be stemd voor alle behoeften, demon streert. PAG. 12 DE GROENE No 3234