&?-%?-.:< Ourreali sme jpen l' 1 oorlo en in de g kunst 1 thans u k et ..'heimwee, als een zeldzaam schoon en smartelijk bewustworden van de noodzakelijke uitbreiding der Alge aesthetische functies van het kunstwerk, zoo was die late bloei van het symbool. Literair geïnspi reerd, muzikaal bewogen, verfijnd en ijl, als een Zieke die zijn ziekte lief heeft, omdat hij de gezond heid van de maatschappij niet verdragen kan. Toch was dit heimwee een vorm waarin tevens «en nu nog altijd werkzaam proces begon te leven. Daarop volgde fauvisme, cubisme enz., met een overheerschen van het expressionisme. De kunst omstreeks 1914 was in hooge mate naar het expresnonisme gekeerd. En in menig opzicht leek de oor logsstemming dit te stimuleeren. De felheid van uit drukking, het loslaten der remmen, het zich laten gaan op den blinden drang van het hartstochtelijke, driftige leven, het vermengen van de levensgebieden van plant, dier en mensch, gansch die overgave aan n doel (het zich uitdrukken) kwam in wezen niet zoo slecht uit tegen den achtergrond der maatschap pelijke beroering. ER was in dat expressionisme een gemis aan ar chitectonisch besef, een te kort aan verhoudin gen en grenzen, dat eensdeels bevrijdend werkte ten opzichte der conventies en tevens eenige symboli sche beteekenis behield door de hevigheid der uit drukkingskracht, maar anderdeels onevenwichtig, «n uit het lood geslagen was. In zekeren zin heeft de kunst van het expressio nisme altijd iets gewelddadigs bezeten, het reet open, het sloeg wonden, het was onstuimig en onrustig. In menig opzicht kan men de later gekomen me thoden van de geweldspolitiek der staten zulk een laat expressionistisch karakter toekennen, waarmee het feit, dat men zich juist tegen het expressionisme jn de kunst heeft gekeerd, niet in tegenspraak is. Tiet verwante beeld wordt verdrongen uit angst voor ;eelfherkenning. Het expressionisme in de kunst vloeide terug. jEen surrealisme volgde, dat het symbolisch contact 5(net de wereld niet herstelde, maar de booze droom Het zien van de ont-zielde wereld, waarin de conpjacten stuk zijn en waarin de symbolisatie-inhoud een ruïne is. Deze gekwelde, angstige, booze schilderpcunst, verworpen vaak en door het leven evenmin Mnvaard als vroeger het cubisme, fauvisme, expresittonisme, is niettemin het kunstenaarsbewustzijn 5OUDE EN NIEUWE KUNST (Adv.) Tl KOT l N DEN HAAO - NASSAUPUeiN 6 EASTERN ART geweest, dat als een laatste consequentie van het expressionisme, de persoonlijkheid zonder remmen liet zien in zijn ontreddering, zonder andere bood schap dan zijn levensangst, z'n vreugdeloosheid, een radeloos boos bestaan. Een afgrond van leven, waarin echter het grondelooze, het wonder van het groote wonder, het verband met de oerkrachten van leven en dood, ven bevestiging en vernietiging, geheel open kwam. Het contact met de wereld en haar cultuur vergruizeld, het contact met de onderwereld hersteld. Het literair symbolisme van het einde der vorige eeuw moet in wezen nog vervuld worden. Het droeg de boodschap en het droeg de ziektekiemen. In het surrealisme is de ziekte verwezenlijkt, meedoogenloos; als het uitbranden van een levenskoorts niet half, maar geheel. Het is geen spel meer, het is geen humbug, het is de waarheid van een expressionisme, dat zich uitputte en aan zijn cultureel tekort te gronde moest gaan. WIJ staan dus aan het begin. Het is nu niet, als in 1914 bij een groeiend en sterk moder nisme, de vraag hoe reageeren de kunstenaars, hoe zetten zij de begonnen revolutie voort. De ebbe van het modernisme is in de jaren der maatschappelijke voorspoed na den oorlog vrij spoedig begonnen en volledig voltooid in het surrealisme. Er is nu geen krachtig en sterk oplevend expressionisme meer, noch eenig ander -isme staat overeind. Er is de stilte na een in wezen voltooide liquidatie. Er is de aarzeling nog. Maar er is thans althans de hoop, dat na de overwonnen angsten, na het negatieve van het surrealisme, een verdiept levensbesef, waarlijk beproefd tot op de uiterste krachten, het verworpen wereldbeeld gelouterd zal aanvaarden. Het surrea lisme is in zij n gecompliceerde verschijning ook een zelfmoord geweest van het dagelijksche wereld beeld. Met dikwijls verfijnde middelen heeft het dat wereldbeeld in zijn laatste hechtingen aangetast en uiteen doen vallen. Het is met feillooze zekerheid vooruit gegaan aan het levensbeeld, dat ons nu te wachten staat. 'En wat daarachter open kwam, dat grondeloos donker, dat oneindig verdriet zonder tranen, heeft tegelijk de noodzaak doen zien van een hersteld verband met, althans een dieper worte len in de lagen van het krachtenveld dat onder bewustzijn heet, doch dat zonder bewustzijn waar deloos is. In 1917, een oorlogsjaar, stierf Thijs Maris. Zijn werk was onbezoedeld verder gegaan. Zijn droom, een beetje geluk, leek ergens ver weg in zijn ver nevelde wereld. Maar het was voor hem dichtbij en waarachtig; de wereld was bij hem de verdwijnende wereld. Ze was hem al ontgaan voordat hij haar verliet. Thans, in de oorlogsmaand van 1939, als een vreemde onwezenlijke oase toont men in den Haag zijn werk. En sterker dan ooit beseffen wij : geen schilder is er nu, die zoo als hij in zijn werk was ge vlucht. De schilders van nu zijn niet meer gevlucht, zij konden niet meer vluchten. Maar ook de aan vaarding bleef uit en dat is de opgaaf, de zwaarste die aan kunstenaars kan worden gesteld. BIJ OE AFBEELDINGEN: Links boven: A. C. Willink: Stmophore (1926), een surrealistisch schilderij. Boven: Pablo Picasso: Guernica 1937. Onder: Pijke Koch's Schiettent" (1933), specimen van nieuw-realisme. Kunsttentoonstellingen Stedelijk Museum, Rondom Rodin", tot i Oct. Kunsthandel Buffa & Zn., Kalverstraat 39. Nieuwe teekeningen door Lizzy Ansingh en schil derijen van Isaac Israels. Kunstzaal van Lier, Rokin 126: Nieuwe werken van Quirijn van Tiel, tot 2 Oct. Kunsthandel Santee Landweer, Keizersgr. 463: Werken van den schilder A. J. van 't Hof f, tot 6 Oct. Kunsthandel van Wisselingh & Co., Rokin 78?80: Werken van Toon Kelder, tot 15 Oct. Kunsthandel Tikotin, Nassauplein 6, Den Haag: Schilderijen en teekeningen van Kawanabe Kiosai (1831-1889). Te bezichtigen tusschen 29Sept. en 3 Nov., Dinsdag en Vrijdagvan 1-5 uur.