Historisch Archief 1877-1940
en in de 5e klasse ook de nieten
bevinden.
Genoemd viertal nu bepaalt zich tot
den uiteraard muisstillen arbeid van
het toezien, controleeren en
registreeren, wat niet gezegd kan worden van
de zeven heeren van eerbiedigen leeftijd
die vóór de tafel zetelen en die met
goed recht de mannen van de daad
genoemd mogen worden. Zij zijn links
en rechts bij de trommels verdeeld in
twee groepen van drie en n
solist.
Klaar ? .. .." roept de commies van
de trekking en wie vervolgens met
remeniscenties aan vele
sportgebeurtenissen het signaal af !".... verwacht,
zal zich bitter teleurgesteld gevoelen,
want iets dergelijks blijft achterwege.'
Maar op een teeken van den directeur
nemen de ambtenaren die aan den
buitenkant vlak bij de bussen zitten
gelijktijdig uit elke bus n opgerold
papiertje, dat zij oogenblikkelijk en
automatisch aan de collega's een stoel
verder overhandigen.
Deze heeren schuiven er zonder een
spier van hun gezicht te vertrekken
het ijzeren ringetje af, dat zij in een
antiek houten bakje op. hun schoot
laten vallen en geven het nu ontvouwde
papiertje op hun beurt weer door aan
de twee andere heeren, de oplezers",
die hun naam alle eer aandoen door de
cijfermededeeling van het magische
stukje papier luide maar op bescheiden
toon te verkondigen. Dat wil zeggen:
de oplezer van de nummertrommelkant
komt rst aan de beurt en daarna de
man van de prijzen. Zoo in den geest
van: vier-duizend-zeven-honderd-drie
en-twintig" .... gevolgd door de
mededeeling: zeventig gulden", honderd
gulden" of het minder melodieuze:
niet"....
En dat alles gaat in n dreun op
dezelfde automatische wijze voort,
totdat er een prijs van duizend gulden
of meer wordt aangekondigd, in welk
geval de stem luider klinkt en het
gansche trekkingscollege, waaks als
terriërs, de ooren spitst, waarop de
zevende man, die anders beide briefjes
op een vervaarlijke en kennelijk antieke
liaspriemt, zijn beide'papiertjesplechtig
overreikt aan den directeur, die ditmaal
zoowel nummer als prijs nog eens
opleest.
Het grijpen uit de bus, het doorgeven,
maar vooral het oplezen inspireert
intusschen minstens vier personen tot
pijnlijk nauwkeurige notities de
nauwkeurigheid is in deze omgeving
nu eenmaal tot hoogste deugd ver
heven , te weten, de dame die de
lijst voor het departement van finan
ciën samenstelt en de heeren van de
pers achter het zwart ijzeren hek aan
de eenige perstafel in den lande waar
gén letters maar alleen cijfers en nog
eens cijfers aan het papier worden
toevertrouwd, uit welke gegevens lutte
le uren later het bekende dagbladlijstje
van de loterij-trekking en de vermaarde
blokjeslijst" gecomponeerd worden.
Aldus, in a nutshell, de trekking van
de Nederlandsche staatsloterij in een
kil-somber huis waar duizenden ge
lukkige oogenblikken geboren en
evenvele financieele reputaties gevestigd
worden.
Of de goklust er door en na den
oorlog in ons land minder op ge
worden is?
Jhr. J. P. A. de Jonge van
Zwijnsbergen twijfelt er aan. Wat zoo hecht
verankerd is vervaagt niet zoo gauw.
Het zit er in bij de menschen en het
gaat er niet gemakkelijk uit. De kan
toren van de collecteurs en collectrices
worden zeker niet meer zoo bestormd
wanneer de nieuwe trekking op komst
is, als dat vroeger gebeurde. Dat is een
andere kwestie. Maar duizenden en
nog eens duizenden blijven toch als het
even kan hun gokje wagen, zelfs al
hebben ze het een menschenleeftijd
lang niet verder dan tot een eigen
geldje gebracht. Iedereen blijft nu
eenmaal hopen op de ton, nietwaar,
al kan niet iedereen hem mee naar
huis nemen"....
RADIUM
ALS WERELDKLOK
SLECHTS weinigen is het bescho
ren op meer dan n wijze be
roemd te worden. Da Vinci is onsterfe
lijk als schilder n als ingenieur,
Napoleon als veldheer n als wetgever,
Rossini en Werumeus Buning bezitten
de dubbele faam van kunstenaarschap
en culinair talent, doch dit zijn slechts
enkele namen tegenover de zeer vele
van hen, die op wel meer dan .én
gebied belangrijk werk verrichtten,
doch wier roem bij tijdgenoot of
nageslacht slechts op een enkele
praestatie is gefundeerd.
Edmond Halley bij voorbeeld is bij
de overgroote meerderheid slechts be
kend doordat de komeet, die hij in
1682 waarnam, plichtsgetrouw in iyio
terugkwam, zooals door hem voor
speld. Het was overigens dezelfde
komeet, die toen reeds in elk geval
sedert meer dan 20 eeuwen om de
76 jaar gratieuzelijk haar staart langs
het firmament ontplooid had.
Halley intusschen verdient, even
zeer als voor zijn veelomvattende
astronomische waarnemingen, roem
als vriend van Newton, wiens
Principia" hij hielp voltooien en uitgeven,
voor zijn poolexpeditie tot het ver
richten van magnetische metingen en,
tenslotte, omdat hij, toen vele geleer
den begonnen in te zien, dat een al
te letterlijke opvatting van het
bijbelsche verhaal eener schepping in 6
dagen tot wetenschappelijke moeilijk
heden leidde, de eerste werd, die den
ouderdom der aarde op exacte wijze
trachtte te bepalen, en wel uit het
zoutgehalte der oceanen.
Welk een geniale gedachte! De
wordingsgeschiedenis der aarde is,
als elke genesis, tevens een geschiedenis
van verwording: de gesteenten, geboren
uit het inwendige der aarde of uit de
schoot der oceanen, worden geleidelijk
een prooi van het stroomende water,
dat wegslipt en oplost, van het schuren
de ijs, van den wind, van hitte en koude,
van levende wezens en van tal van
andere erodeerende krachten, die mach
tige massieven deeltje na deeltje naar
de zeeën gevoerd hebben. Deze, hoewel
zelve her- en derwaarts gestuwd in
het spel der natuur, hielden toch steeds
het chloor-natrium vast, dat haar
eenmaal was toegevoerd. Reduceert
men het probleem tot het deel
sommetje:
geraamde totale hoeveelheid keukenzout
in de oceanen, geraamde hoeveelheid,
die per jaar in de oceanen komt dan
Vertegenwoordigt het quotiënt dus den
ouderdom der aarde. Hoewel het
vraagstuk zeer zeker niet zoo simplis
tisch mag worden gesteld en het
eerder neerkomt op tn vergelijking
met vele onbekenden, dan op een een
voudige deeling, toch geeft Halley's
(later verbeterde) methode geen slordig
resultaat: ruim 350 millioen 'aren, een
bedrag in de orde van grootte van dat
der modernste ouderdomsbepalingen.
TALRIJKE onderzoekers hebben
evenzoovele andere wegen inge
slagen, om den leeftijd der aarde,
danwei den duur van een langere of
kortere periode uit haar geschiedenis,
te bepalen: men ging uit van de snel
heid, waarmede, naar men meende
te mogen waarnemen, aardlagen wor
den en werden afgezet, teneinde uit
de dikte van een lagencomplex gege
vens te kunnen putten over den duur
der sedimentatie, men koos, omgekeerd,
het tempo, waarin een bergland door
erosie vlak geslepen werd tot uitgangs
punt zijner berekeningen, men baseerde
zich op de snelheid, waarmede de
Niagara-waterval zijn bedding
uitslijpt of op de speciale slibafzettingen
van zich terugtrekkend landijs. Al
deze en nog verschillende andere
methodes moeten in nauwkeurigheid
en betrouwbaarheid echter verre achter
staan bij de ouderdomsbepalingswijze,
die de moderne atoomtheorie en de
kennis, welke zij ons verschaft heeft
over het uiteenvallen van het radium,
aan de hand heeft gedaan.
Zooals bekend, is radium een lid
van een uitgebreide familie van radio
actieve elementen. Stamvader is het
uranium, dat, na 4500 millioen jaren
alpha-deelties te hebben uitgezonden,
voor de helft is overgegaan in een
ander soort uranium, die echter
minder Methusalem-achtige ambities
heeft: na goed drie weken is zij voor
de helft veranderd in weer twee andere
uraniumsoorten. Elk dezer is hoofd
van een tak der familie; de eene loopt
via een vijfde uraniumsoort, via ionium
en via 9 soorten radium, welke ele
menten halveeringstijden hebben, die
varieeren van minder dan n tien
duizendste seconde tot 2 millioen
jaren, uit op lood, evenals de andere
tak dat doet via tien radio-actieve
elementen, die alle actinium heeten.
In de moderne physica is het eene
lood echter het andere nog niet:
er bestaan ten minste $ verschillende
elementen, die alle lood heeten; de
verschillen schuilen intusschen uit
sluitend in het atoomgewicht, dat 204,
206, 207, 208 en 210 kan bedragen.
Het gewone lood, waaruit de pijpen
bestaan, die samen gedeeld worden,
met atoomgewicht 207.19, is een
mengsel van eenige loodsoorten. De
soort, die uit radium gevormd werd,
competeert het atoomgewicht 206, die
uit actinium 207, die uit thorium,
het hoofd van weder een andere radio
actieve familie, 208.
Treffen wij in een mineraal lood
aan met atoomgewicht 206, dan hebben
wij de zekerheid, dat het via radium
.uit uranium is gevormd. Wanneer wij
nu weten, dat 1000 kg. uranium per
jaar i/io miligram lood vormt, dan
geeft de verhouding tusschen de hoe
veelheid uranium en lood in een mine
raal een onmiddellijke aanwijzing voor
den ouderdom daarvan.
Talrijke analyses van
uraniumhoudende mineralen uit verschillende geo
logische periodes zijn uitgevoerd; voor
de oudste werd een leeftijd gevonden
van 1600 millioen jaren. De lagen,
waarin de eerste duidelijke sporen van
levende wezens zijn aan te toonen,
moeten volgens de
radium-lood-methode een duizend millioen jaren jonger
zijn; de tijd, waarin de steenkolen
gevormd werden, ligt een kleine 4
millioen jaren achter ons en het is
nog maar half zoo lang geleden, dat.
die griezelige reuzenreptielen de heer
schappij over de aarde voerden.
Het blijft intusschen natuurlijk
steeds mogelijk, dat nieuwe weten
schappelijke ontdekkingen, ook wat
betreft de ouderdomsschattingen der
aarde, weer nieuwe gezichtspunten
zullen openen. Bij den graad van over
eenstemming, die de onderscheidene
methodes opleveren, is het echter niet
waarschijnlijk, dat er op de geraamde
2600 millioen jaar als leeftijd van het
oudste stoJlingsgesteente, veel afge
dongen zal behoeven te worden.
Ir. B. SWANENBURG
Afbeelding van de
Collecte der Loterij
op den Dam, 6
Juny 1763
PAG. 15 DE GROENE No. 3292